Γράφει ο Ορφέας Ρίτσος

Σαν σήμερα πριν από πενήντα χρόνια, στις 8 Δεκεμβρίου 1974, γύρω στις οκτώ το βράδυ ένα πλήθος λαού του νησιού ξέσπασε με κύμα ξέφρενων πανηγυρισμών για την ταπείνωση της Βασιλείας στην Κέρκυρα, όπως άλλωστε και γενικότερα στο σύνολο της χώρας, στο δημοψήφισμα για την τύχη της Μοναρχίας. Ήταν «κάστρο» των Γλύξμπουργκ, υποτίθεται, η Κέρκυρα, λόγω των θερινών ανακτόρων τους στο Μον Ρεπό και της δικτύωσής τους με την ηγεμονική τοπική ελίτ.

Στην πραγματικότητα, το «κάστρο» ήταν ένας αντιλαϊκός βασιλικός πύργος που κατέρρευσε με ένα «φύσημα» του λαού. Είχε αποκτηθεί άλλωστε με το «έτσι θέλω», καταχρηστικά.

Κι ήταν ο πύργος αυτός με αίμα βαμμένος. Σαν εκείνο που χύθηκε στην κερκυραϊκή νησίδα  Λαζαρέτο τα πρώτα χρόνια μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν οι Γλύξμπουργκ στο Μον Ρεπό απέρριπταν αιτήσεις απονομής χάρης σε μελλοθάνατους κοινωνικούς και πολιτικούς αγωνιστές των κοντινών φυλακών της Κέρκυρας και απαιτούσαν να επιβληθεί με τη βία σιωπητήριο στη φυλακή, γιατί τα βραδινά συνθήματα-κραυγές των υπό εκτέλεση αγωνιστών με χωνιά έφταναν ως το ανάκτορο και τους χάλαγαν τα πάρτι και την προβολή κινηματογραφικών ταινιών!

Σαν το αίμα που χυνόταν ποτάμι επί δεκαετίες, προπολεμικά και μεταπολεμικά, στις γεμάτες με  αγωνιστές φυλακές της Κέρκυρας, μιαν ανάσα από τα ανάκτορά τους!

Σαν κι εκείνο του Κερκυραίου αγωνιστή του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Αλέκου Πρίφτη που εκτελέστηκε το 1946 από κρατικά πυρά καταδιωκόμενος, ως φυγάς, μετά από καταδίκη του από τοπικό δικαστήριο για «προσβολή της βασιλικής οικογένειας», μέσω του Τύπου, σε φυλάκιση πέντε χρόνων και έξι μηνών!    

Ηχηρό «χαστούκι»

Ό,τι κι αν επιθυμούσαν κάποιοι ξενοδόχοι, υπολόγιζαν χωρίς τον ξενοδόχο-λαό όλοι όσοι αμφέβαλαν για την επιλογή του λαού του νησιού κατά ή υπέρ της Μοναρχίας στο πανελλήνιο δημοψήφισμα εκείνης της ημέρας, για τη θέσπιση Αβασίλευτης ή Βασιλευόμενης Δημοκρατίας, είκοσι περίπου εβδομάδες μετά την απαλλαγή της χώρας από την επτάχρονη στρατιωτική δικτατορία και μόλις 22 ημέρες μετά τις πρώτες μεταπολιτευτικές βουλευτικές εκλογές.

Ο ελληνικός λαός, θυμίζουμε, είχε κληθεί στις κάλπες για να αποφασίσει τη μορφή του πολιτεύματος της αστικής δημοκρατίας. Υπήρχαν δύο ψηφοδέλτια: το ένα, χρώματος καφέ, έγραφε πάνω «Βασιλευομένη Δημοκρατία», ενώ το άλλο, χρώματος πράσινου, είχε την ένδειξη «Αβασίλευτη Δημοκρατία». Υποτίθεται πως το πολίτευμα θα ήταν δημοκρατικό και με βασιλιά και χωρίς βασιλιά.

Το «χαστούκι» της Κέρκυρας στη βασιλική δυναστεία ήταν πολύ πιο ηχηρό και δυνατό απ' όσο πολλοί περίμεναν. Στην πόλη και στην ύπαιθρο, λοιπόν, ο κόσμος πανηγύριζε στους δρόμους τη δημοκρατική νίκη.

Με τον λαό του νησιού να τάσσεται υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας σε ποσοστό 63,5% (69,2% στο σύνολο της χώρας), μαζί με τη δυναστεία των Γλύξμπουργκ «κατέπεσε» εκείνο το βράδυ στην Κέρκυρα και η δυναστεία του πολιτικού οίκου των Θεοτόκηδων, που ως στυλοβάτης της Μοναρχίας κυριάρχησε δεσποτικά στο νησί επί δεκαετίες. Το ποσοστό υπέρ της Βασιλευόμενης, αν και καθόλου αμελητέο, δεν ξεπέρασε το 36,5% (30,8% συνολικά στη χώρα).

Στον τοπικό Τύπο εκείνων των ημερών οι λαϊκοί πανηγυρισμοί παρομοιάστηκαν με «ζεματιστό καζάνι» και «ξέφρενο ενθουσιασμό».

Όσο και αν επηρέασαν παραπλανητικοί ισχυρισμοί, όπως η υπόθεση πως η Κέρκυρα τάχα θα γινόταν... Μόντε Κάρλο ή σημείο αναφοράς των μεγιστάνων του διεθνούς τζετ σετ και ο λαός θα πλούτιζε αν το νησί γινόταν ξανά θερινό θέρετρο - έδρα των Γλύξμπουργκ, η διαφορά ήταν συντριπτική. Στο σύνολο του νομού οι ψήφοι υπέρ της Αβασίλευτης ανήλθαν σε 34.349, έναντι 19.768 υπέρ της Βασιλευόμενης (+73,8% ή +14.581 σε ψήφους και +27% σε ποσοστό). Τα δημοκρατικά κριτήρια και οι δημοκρατικές παραδόσεις, σε συνδυασμό με την ολοένα και πιο αποδεκτή ανάγκη εκσυγχρονισμού του πλαισίου λειτουργίας του ελληνικού καπιταλισμού και απαλλαγής του από το περιττό και απαξιωμένο «βαρίδι» της Μοναρχίας, αλλά και σε συνάρτηση με ζοφερές μνήμες από τον γενικότερο και τον ειδικότερο βίο και την πολιτεία των Γλύξμπουργκ στην –καθυστερημένη ακόμη και σε θέματα στοιχειωδών υποδομών εξυπηρέτησης των λαϊκών στρωμάτων– Κέρκυρα, η οποία υποτίθεται πως απολάμβανε την «εύνοια» της βασιλικής δυναστείας, θριάμβευσαν.    

Φρούδες ελπίδες αποδείχθηκαν οι αντίθετοι ισχυρισμοί του πολιτικού Σπύρου Θεοτόκη, έσχατου  εκπροσώπου της –δεμένης με τη μισητή Μοναρχία επί έναν αιώνα περίπου με σχέση «νύχι - κρέας»– ομώνυμης πολιτικής δυναστείας. Μύθος ήταν η υπόθεση ότι στην Κέρκυρα θα υπερίσχυε ή θα έχανε οριακά η απεχθής και αντιδραστική στην ουσία της Βασιλευόμενη Δημοκρατία, έκφραση της οποίας στο νησί ήταν, μεταξύ άλλων, η γνωστή για την άθλια ανάμειξη της πρώην βασίλισσας Φρειδερίκης μεταπολεμική «Παιδούπολη» έξω από την πόλη και η ανάλογη φυλακή «Εθνικής διαπαιδαγώγησης Ανηλίκων» στη νησίδα Βίδο. Μολονότι αρκετοί «διαφήμιζαν» ευχάριστα για τη Μοναρχία γεγονότα, όπως τα πολύ παλαιότερα εγκαίνια του τοπικού Νοσοκομείου από τη Φρειδερίκη και η δημοσιότητα που έφερναν διεθνώς για την Κέρκυρα οι προσκλήσεις αστέρων - εστεμμένων άλλων χωρών, δεν έλειπαν εκείνοι που θύμιζαν άλλα απεχθή γεγονότα, όπως το ότι μέλη της δυναστείας αμέσως μετά τη Μικρασιατική καταστροφή είχαν εγκατασταθεί στο Μον Ρεπό και αρνούνταν να συμμορφωθούν με αίτημα της τότε κυβέρνησης να αξιοποιηθεί μέρος του κτήματος για τον προσωρινό καταυλισμό  κάποιων ομάδων των προσφύγων που είχαν κατακλύσει το νησί σε τραγική κατάσταση. Είχε αρχίσει να γίνεται λόγος και για την παράνομη οικειοποίηση του κτήματος Μον Ρεπό, που ήταν δημοτική - λαϊκή περιουσία.

Η δυναστεία των Γλύξμπουργκ, θύμιζαν άλλοι, στα παρασκήνια επιβλήθηκε στην Ελλάδα από τη Βρετανία και άλλες Μεγάλες Δυνάμεις περίπου ως όρος για την αποδοχή της ενσωμάτωσης της Κέρκυρας και όλης της Επτανήσου στον εθνικό κορμό. Τότε, το 1864, ο μόνος βουλευτής της Βουλής των Ελλήνων που είχε αντιταχθεί στη θέσπιση της Βασιλείας στο ελληνικό Σύνταγμα ήταν ο Κεφαλονίτης πολιτικός και αγωνιστής, πρώην επικεφαλής των Ριζοσπαστών στην Ιόνιο Βουλή στην Κέρκυρα, Ιωσήφ Μομφερράτος. Συνεπής προς τις θέσεις που εξέφραζε το 1850 στην  κερκυραϊκή - επτανησιακή εφημερίδα «Ριζοσπάστης», υποστήριξε το πολίτευμα της Αβασίλευτης Δημοκρατίας, θεωρώντας τη Μοναρχία «αλλόκοτο δόγμα» και διακηρύσσοντας ότι τα επιχειρήματα και οι διατάξεις περί «της ισοβιότητος, της διαδοχής και του ανευθύνου» της Βασιλείας «είναι προς την κυριαρχίαν του λαού όλως ασυμβίβαστα και εκ διαμέτρου αντίθετα».

Ο κόσμος ξεχύθηκε με λαμπάδες στους δρόμους

Το λαϊκό ξέσπασμα των πανηγυρισμών στην πόλη της Κέρκυρας για την επικράτηση της Αβασίλευτης Δημοκρατίας αποτυπώθηκε εύγλωττα, τότε, στην τοπική εφημερίδα «Ελεύθερο Βήμα», πρόδρομο της εφημερίδας «Κερκυραϊκό Βήμα». Εκείνη η εφημερίδα, το αρχείο της οποίας έχει παραχωρηθεί στην Αναγνωστική Εταιρία Κέρκυρας απ' όπου και μας παραχωρήθηκαν διάφορα στοιχεία για την αναδρομή στα γεγονότα των ημερών, αποτέλεσε τη μαχητικότερη δημοσιογραφική «φωνή» του πλατιού αντιμοναρχικού μετώπου που είχε συγκροτηθεί στο νησί, ενόψει της εκλογικής αναμέτρησης.

Να τι έγραψε όχι το βράδυ των εκλογών, αλλά τη μεθεπόμενη ημέρα, Τρίτη 10 Δεκεμβρίου,  

συντάκτης κειμένου που δημοσιεύτηκε στο φύλλο του «Ελεύθερου Βήματος» την Τετάρτη 11 Δεκεμβρίου, με την υπογραφή «Δημοκράτης»:

«Αυτή την ώρα που γράφονται τούτες οι γραμμές είναι σίγουρο πως ακόμα κοχλάζει στις καρδιές όλων των Κερκυραίων, το ζεματιστό καζάνι του ξέφρενου ενθουσιασμού, του αυθόρμητου εκείνου ξεσπάσματος γλεντιού της νύχτας της περασμένης Κυριακής στην πόλι μας. Ενός ενθουσιασμού που ξεκίνησε χωρίς πρόγραμμα, χωρίς οργάνωσι, από δύο το πολύ τρία ιδιωτικά αυτοκίνητα, γύρω στις 8 το βράδυ, μόλις από τα πρώτα κιόλας αποτελέσματα που έδινε η τηλεόραση και που αμέσως έγινε αντιληπτό το μεγάλο βάθος και το μεγάλο ύψος της νίκης της δημοκρατίας! Μέσα σε λίγα λεπτά της ώρας ο κόσμος ξεχύθηκε στους δρόμους, οι νέοι πάνω σε ποδήλατα και μοτοσυκλέττες με πράσινες σημαίες (σ.σ.: το ψηφοδέλτιο της Αβασίλευτης είχε πράσινο χρώμα), άλλοι τυλιγμένοι με τη κυανόλευκη και σιγά - σιγά, μέσα σε 20 λεπτά της ώρας τα τρία αυτοκίνητα έγιναν διακόσια για να διαλαλήσουν με τον κόσμο τους, σ' όλες τις άκρες της πόλης αυτής το νόημα της νίκης που δεν είχε προηγούμενο!

»Η Κέρκυρα, πρωτοπόρα πάντα σε αγώνες δημοκρατικούς, στα πλαίσια της μικρογραφίας όλης της Ελλάδος την Κυριακή το βράδυ έδινε τον παλμό της ψυχής της στα ουράνια... Καϋμοί χρόνων και χρόνων, όνειρα παπούδων και πατεράδων αλλά και προσδοκίες των νειάτων βρήκανε την ώρα της εκτόνωσης...

»Ένας λαός, που δεν ξεχωρίζει, δεν είχε τη διάθεση να ξεχωρίση σε ποια παράταξι ανήκει, από τους πιο νέους, τους μεσόκοπους και τους γέροντες αγκαλιάζοταν και φιλιότανε συγκινημένοι σε πασχαλινά σχήματα, ενώ αναμμένες λαμπάδες και τραγούδια χαράς και σήματα νίκης πλαισίωναν μια πομπή, που σύσσωμη τραβούσε το δρόμο για το "Μον Ρεπό", για το στήσιμο του μεγάλου εκείνου πανώ, που ήτανε η έκφρασι της θέλησης του ώριμου αυτού πλήθους: "ΤΟ ΠΑΛΑΤΙ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ"! ζητούν οι κερκυραίοι συμπολίτες μας από την πρώτη κιόλας ώρα που νοιώθουν ελεύθεροι και αποδεσμευμένοι από τη φράση "θερινά Βασιλικά ανάκτορα"...           

»Τι ποιο υψηλό, τι ποιο φρόνιμο και ώριμο να ζητήση τούτος ο λαός, την ώρα τούτη της μεγάλης του συγκίνησης; Πόσα αλήθεια χρόνια για να δοκιμάση ο ταλαιπωρημένος αυτός κοσμάκης μια τόσο μεγάλη χαρά;».  

Η 30μελής Οργανωτική Επιτροπή Αγώνα

Αρκετές ημέρες νωρίτερα είχε συγκροτηθεί στο νησί «Κερκυραϊκή Επιτροπή Αγώνος υπέρ της Αβασιλεύτου Δημοκρατίας», αποτελούμενη από πολίτες διαφορετικών πολιτικών - κομματικών προτιμήσεων.

Για τον σκοπό αυτό είχε συσταθεί 30μελής «Επιτροπή οργανώσεως και διεξαγωγής του αγώνος της Κερκυραϊκής Επιτροπής Αγώνος υπέρ της Αβασιλεύτου Δημοκρατίας». Την αποτέλεσαν τα εξής πρόσωπα: Ελένη Αναγνώστη (λογίστρια), Γιώργος Αράθυμος (κτηματίας), Αντώνης Ασωνίτης (πολιτικός μηχανικός), Σπύρος Βανδώρος (δικηγόρος), Βαγγέλης Βάπτισμας (εργάτης συνδικαλιστής), Φίλιππος Βλαστός (οδοντίατρος), Άγγελος Βλαχόπουλος (ιδιωτικός υπάλληλος), Κώστας Βρυώνης (εμπορικός αντιπρόσωπος), Γιώργος Γκιάτης (ιατρός), Αχιλλέας Δεσεγγρίνης (έμπορος), Αντώνης Δονάς (δικηγόρος), Ευαγγελία Ζαφειροπούλου (νοικοκυρά), Σωτήρης Ζερβός (ιατρός), Ανδρέας Θεοτόκης (ιατρός), Ευγένιος Καββαδίας (καθηγητής), Παναγιώτης Καραμάνος (πολιτικός μηχανικός), Πέτρος Καρδάκης (πολιτικός μηχανικός), Νίκος Κοσκινάς (φαρμακοποιός), Ανδρέας Μεταλληνός (έμπορος), Ανδρονίκη Μπάκολη (δικηγόρος), Αντώνης Μπάκολης (δικηγόρος), Σπύρος Ναθαναήλ (δικηγόρος), Ρένος Παϊπέτης (πολιτικός μηχανικός), Γιάννης Πουλής (δικηγόρος), Γιώργος Ρουβάς (έμπορος), Ανδρέας Σολδάτος (ράφτης), Δημήτρης Σουέρεφ (ιατρός), Γιώργος Στεριώτης (συνταξιούχος), Σπύρος Στογιάννος (πολιτικός μηχανικός), Φώτης Χειρδάρης (έμπορος).

Η Επιτροπή Αγώνα είχε νοικιάσει γραφεία επί της οδού Μαντζάρου 30Α και από εκεί συντονιζόταν σε καθημερινή βάση ο αγώνας των αντιμοναρχικών κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων του νησιού, τόσο στην πόλη όσο και στην ύπαιθρο.

Το Σάββατο 30 Νοεμβρίου νωρίς το απόγευμα, ενώ το βράδυ στο κινηματοθέατρο «Ορφέας» παρουσιαζόταν η σατιρική επιθεώρηση  «Καλημέρα Δημοκρατία» από θίασο με επικεφαλής τους ηθοποιούς Καίτη Παπανίκα, Θεόδωρο Κατσαδράμη και Σπύρου Καλογήρου,

η Οργανωτική Επιτροπή της Επιτροπής Αγώνα είχε καλέσει σε συγκέντρωση, στην αίθουσα του Γυμναστηρίου της πόλης, αυτούς που συντάσσονταν επώνυμα μαζί της και είχαν υπογράψει σχετικό κείμενο.

Ήταν εκατοντάδες οι πολίτες, ανάμεσά τους και προσκείμενοι στο κυβερνητικό κόμμα της Νέας Δημοκρατίας που η ηγεσία του στην Αθήνα είχε επιλέξει να μην προτείνει ούτε ψήφιση της Βασιλευόμενης ούτε ψήφιση της Αβασίλευτης, εκείνοι που είχαν υπογράψει τη «Διακήρυξη» της Επιτροπής Αγώνα. Σε φύλλα της εφημερίδας «Ελεύθερο Βήμα» έχουν δημοσιευτεί περισσότερα από 350 ονόματα που την υπέγραφαν και ήταν γνωστό ότι συντάσσονταν πολιτικά κατά κύριο λόγο με το ΠΑΣΟΚ, το ΚΚΕ, την τότε Ένωση Κέντρου ή άλλα μικρότερα κόμματα με ξεκάθαρες αντιμοναρχικές θέσεις και λιγότερο με τη Νέα Δημοκρατία, αν και ούτε αυτοί ήταν λίγοι.

Ανάμεσά τους ο τότε 93 ετών παλαίμαχος αγωνιστής φιλόλογος Νίκος Βαρότσης, οι δικηγόροι και κατοπινοί δήμαρχοι  

Γιάννης Κούρκουλος και Χρύσανθος Σαρλής, ο ιατρός και κατοπινός δήμαρχος Αλέξανδρος Μάστορας, ο αγρότης Τάσος Ζυμάρης,

οι εργάτες και συνδικαλιστές Τάσος Παπίρης, Παναγιώτης Μπογιάκης και Σπύρος Βλάχος καθώς και ο πρόεδρος του σωματείου ξενοδοχοϋπαλλήλων Περικλής Κατσαρός, ο παλιός αγωνιστής μηχανικός αυτοκινήτων Γιώργος Τζήλιος, ο ιατρός Θεόδωρος Γουλής από τους Αγραφούς. Επίσης, οι δικηγόροι Μάριος Παϊπέτης και Χρήστος Κασίμης, ο εμπορικός αντιπρόσωπος Βασίλης Νικολούζος, ο πολιτικός μηχανικός Σέργιος Βούλγαρης, ο ξενοδόχος Γιώργος Ζούπας, οι  ιδιωτικοί υπάλληλοι Στέφανος Ριζικάρης και Ηλίας Προσωπάρης. Ακόμη, ο επιπλοποιός Γεράσιμος Δεσύλλας, ο επιχειρηματίας Στέφανος Μανιατόπουλος, ο χρυσοχόος Κώστας Μαρόλλας, ο φοιτητής Σπύρος Μπούζης, ο ναυτικός Θεόδωρος Νίνος, ο μηχανουργός Αντώνης Γεωργάτος, ο επαγγελματίας Βασίλης Καλούδης, ο απόστρατος αξιωματικός Παναγιώτης Κοκκοτός. Μαζί, ανάμεσα σε πολλούς άλλους, οι εκδότες του «Ελεύθερου Βήματος» και συντάκτες τεκμηριωμένων κι αιχμηρών αντιμοναρχικών άρθρων στην εφημερίδα τους Κώστας Μπαλός και Γιώργος Σκλαβούνος, όπως και ο εκδότης άλλης εφημερίδας Σπύρος Κατσαρός, αλλά και ο δημοσιογράφος - στέλεχος τότε του αθηναϊκού «Βήματος» και κατοπινός πολιτικός Γιώργος Ρωμαίος.     

Ο τελευταίος είχε δημοσιεύσει στο κερκυραϊκό

«Βήμα» δύο άρθρα του, ενόψει του δημοψηφίσματος,  καταγγέλλοντας, μεταξύ άλλων, ότι στους Δουκάδες, χωριό-έδρα του Θεοτοκισμού και του παλιού πολιτικού Σπύρου Θεοτόκη, φιλομοναρχικοί παράγοντες καθύβριζαν τους αγωνιστές της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, καθώς και ότι η προεκλογική εκστρατεία τους υπέρ του πρώην βασιλιά Κωνσταντίνου στηριζόταν σε αφθονία οικονομικών πόρων.  

Έγραψε, συγκεκριμένα: «Μπορεί να έχουν άφθονα εκατομμύρια –από πού άραγε;– για να γεμίζουν τους τοίχους πόλεων και χωρίων, αλλά δεν διαθέτουν επιχειρήματα για να πείσουν τον Ελληνικό λαό (...) Σήμερα το "σύμβολο της ενότητος", όπως τον εμφανίζουν οι φιλοβασιλικοί, δεν τολμά να πη έστω και μιά λέξη εναντίον των ολίγων εκείνων εγκληματιών της επταετίας. Αλλά εάν ο Κωνσταντίνος επικαλείται το ανεύθυνο, οι οπαδοί του και οι επιτροπές που αγωνίζονται για την επαναφορά του οφείλουν να λάβουν σαφή θέση. Γιατί πολύ μας ανησύχησαν οι κουβέντες των φιλοβασιλικών οπαδών στους Δουκάδες ότι καλά έκαναν στα "κ...παιδα" του Πολυτεχνείου και "κρίμα που δεν σκότωσαν τρεις χιλιάδες"».

Ξεχώρισε, επίσης, άρθρο στην ίδια εφημερίδα, με τίτλο «Βασιλεία ή Δημοκρατία», που υπέγραφε ο νομικός Σπύρος Ναθαναήλ, ο οποίος το 1944 εν μέσω της Κατοχής είχε εκλεγεί εθνοσύμβουλος-βουλευτής Κέρκυρας για την Εθνοσυνέλευση-Βουλή που είχε καλέσει η «Κυβέρνηση του Βουνού» (ΠΕΕΑ), στις εκλογές που είχε οργανώσει τότε κάτω από τη μπότα των Γερμανών το ΕΑΜ Κέρκυρας.

Η φιλομοναρχική δράση και η  αντιμοναρχική «Διακήρυξη»   

Ήταν έντονη η φιλομοναρχική εκστρατεία στο νησί. Στελέχη της φρόντισαν ώστε ακόμη και την παραμονή και τα ξημερώματα της ημέρας του δημοψηφίσματος κεντρικοί δρόμοι της πόλης του νησιού, όπως η Ευγενίου Βουλγάρεως, να απεικονίζουν σε τοίχους και σε πλακάκια ή στην άσφαλτο... βασιλικές κορώνες.  Αυτό συνέβη και στον παραλιακό δρόμο της Γαρίτσας, εντονότερα στην περιοχή της Πλατυτέρας, ακόμη και στο κηπάριο με το άγαλμα του Ιωάννη Καποδίστρια.

Στην πόλη –προσωρινός δήμαρχος ήταν τότε ο εφέτης Κωνσταντίνος Αλεξόπουλος– και στην ύπαιθρο, αρκετές ημέρες πριν, είχαν κυκλοφορήσει προκηρύξεις και αφίσες ακόμη με επιλεγμένα αποσπάσματα μιας φιλομοναρχικής τοποθέτησης που είχε κάνει το 1910 ο Ελευθέριος Βενιζέλος, με προφανή σκοπό να επηρεάσουν ψηφοφόρους της Ένωσης Κέντρου, του ΠΑΣΟΚ και άλλων δυνάμεων. Συγχρόνως, σε μια σαφή προσπάθεια επηρεασμού των ψηφοφόρων της ΝΔ, οι ίδιοι κύκλοι κυκλοφορούσαν φέιγ βολάν με παλιά φωτογραφία του αυτοαποκαλούμενου ακόμη βασιλιά Κωνσταντίνου με τον ηγέτη της ΝΔ Κωνσταντίνο Καραμανλή. «Μήπως έχουν οι νόμιμοι εκπρόσωποι του κόμματός του στην Κέρκυρα καμμιάν αντίρρηση; (...) Μάταια προσπαθούν να εξαπατήσουν τον κόσμο», σημείωνε σε σχόλιό του με διπλό στόχο το  «Ελεύθερο Βήμα», βάλλοντας εναντίον της αμφισημίας της στάσης ορισμένων στελεχών της «ουδέτερης» τοπικής ΝΔ.

Στο χωριό Αναπλάδες στη νότια Κέρκυρα, πληροφορούσε η εφημερίδα στις 3 Δεκεμβρίου  με θέμα της με τίτλο «Ασχημίαι βασιλοφρόνων», είχε συμβεί κάτι πιο άσχημο. Έγραψε συγκεκριμένα: «Την 1η Δεκεμβρίου, μας καταγγέλουν, γνωστός Βασιλόφρων καταστηματάρχης της πόλης μας, απεπειράθη να σχίση, εις το χωριό Αναπλάδες, τις αφίσες της Κερκυραϊκής Επιτροπής της Αβασιλεύτου Δημοκρατίας, αναχαιτισθείς από δημοκρατικούς πολίτες. Χαρακτηριστικό είναι ότι παρευρισκόμενον εκεί όργανον της τάξεως της δυνάμεως Χωρ. Λευκίμμης παρέμεινεν απαθέστατος θεατής της απόπειρας, καλύπτοντας παραδόξως τις ενέργειες του βασιλόφρονα συμπολίτη. Τον δράστη της απόπειρας συνόδευε γνωστός Κερκυραίος και δύο ακόμη άγνωστα άτομα».    

Με χιλιάδες προκηρύξεις της η «Κερκυραϊκή Επιτροπή υπέρ της Αβασιλεύτου Δημοκρατίας» διέδιδε παντού τη δική της «Διακήρυξη». Ένα κείμενο που σ' εκείνες τις συνθήκες, με προφανή στόχο τη συμπόρευση δυνάμεων με διαφορετικούς κοινωνικοπολιτικούς στόχους, άφηνε στο απυρόβλητο την κυρίαρχη  οικονομική τάξη που εξυπηρετούσε μεταξύ άλλων η Μοναρχία και τις ευθύνες της ελληνικής ολιγαρχίας για τη στήριξη και τη χρησιμοποίηση της βασιλικής δυναστείας επί δεκαετίες για τα δικά της συμφέροντα. Το κείμενο απέδιδε τα δεινά του τόπου στη βασιλική δυναστεία, χωρίς αναφορές σε άλλες πολιτικές ή κοινωνικές δυνάμεις, εγχώριες και ξένες. Η ύπαρξη μιας αληθινά δημοκρατικής κοινωνίας θα εξαρτιόταν, υποτίθεται, από εκείνο το δημοψήφισμα. Ήταν, δίχως άλλο, ένα εμπνευσμένο κείμενο - συνισταμένη διαφορετικών κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων, με πολλές αλήθειες και εκατέρωθεν υποχωρήσεις από επιμέρους θέσεις, σε μια προσπάθεια να επιτευχθεί η όσο γίνεται μεγαλύτερη αποδοκιμασία της βασιλικής δυναστείας στο κερκυραϊκό λημέρι της.  

Να ολόκληρη εκείνη η «Διακήρυξη», με την οποία η Επιτροπή καλούσε τους Κερκυραίους και τις Κερκυραίες να την πλαισιώσουν και να επιλέξουν στις 8 Δεκεμβρίου την Αβασίλευτη Δημοκρατία:

«Κερκυραίοι,

»Με το Δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου 1974 θα κριθή το μέλλον του Έθνους και της Δημοκρατίας.

»Επειδή πιστεύουμε:

»Ότι ο θεσμός της Μοναρχίας είναι αναχρονιστικός.

»Ότι η Δυναστεία είναι η αιτία εθνικών καταστροφών και διχασμών και ήλθε σε σύγκρουση με την λαϊκή θέληση και όλους τους αξιόλογους Έλληνες πολιτικούς Ηγέτες, από τον Χαρίλαο Τρικούπη και τον Ελευθέριο Βενιζέλο, μέχρι και τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και Γεώργιο Παπανδρέου, τους οποίους εξανάγκασε σε παραιτήσεις και εξορίες.

»Ότι υπεύθυνα για την επτάχρονη δικτατορία είναι τα Ανάκτορα τα οποία την προετοίμασαν με την κατάλυση των δημοκρατικών θεσμών το 1965.  

»Ότι η Μοναρχία ουδέποτε εξυπηρέτησε τα εθνικά μας συμφέροντα, αλλά μόνον τα δικά της και τα ξένα και επλούτισε σε βάρος του μόχθου του Ελληνικού Λαού.

»Ότι όλες οι κακοδαιμονίες στην Ελλάδα προήλθαν από τα λάθη του Θρόνου.

»Ότι η παράδοση, η εκπαίδευση και το περιβάλλον του Κωνσταντίνου είναι τέτοια, ώστε τυχόν επιστροφή του να προκαλέση νέο διχασμό και ακυβερνησία.

»Ότι ο Ελληνικός Λαός απέδειξε πως είναι ώριμος να αυτοκυβερνηθή και ότι υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις για την στερέωση ενός γνήσιου Δημοκρατικού καθεστώτος στην Πατρίδα μας χωρίς κληρονομικό άρχοντα που μόνη η ύπαρξή του σήμερα προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

»ΚΑΛΟΥΜΕ

»Τον Κερκυραϊκό Λαό, ανεξαρτήτως κομματικής τοποθετήσεως, να πλαισιώση τον αγώνα για μιά γνήσια Δημοκρατική Ελλάδα, για την ΑΒΑΣΙΛΕΥΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ».

Συνόψιζε το «Ελεύθερο Βήμα» δύο ημέρες πριν από το δημοψήφισμα, σε σχόλιό του: «Ο... προ-Δημοψηφισματικός αγώνας όσο βαδίζουμε προς τις 8 του Δεκέμβρη κορυφώνεται. Η Δημοκρατική παράταξη με ζωντάνια κι' ένταση χρωματίζει πόλη και χωριά μ' ενθουσιασμό κι' αποφασιστικότητα». Η άλλη πλευρά των υποστηρικτών της Βασιλευόμενης αστικής Δημοκρατίας κορύφωνε τη δραστηριότητά της με «ωρισμένα πατριωτικά θούρια και δημοτικές μουσικές νότες» και με «αφίσες με την φωτογραφία του αντικείμενου της λατρείας των».   

Προκήρυξη της Οργανωτικής Επιτροπής της Επιτροπής Αγώνα των αντιμοναρχικών σημείωνε από τη δική της πλευρά, τρεις ημέρες πριν ανοίξουν οι κάλπες:

«Η Κέρκυρα με τον έντονο Δημοκρατικό παλμό της, βρίσκεται στην πρωτοπορεία σε ολόκληρη την Ελλάδα, μαχητής της Δημοκρατίας. Είμαστε προσωπικά υπερήφανοι διότι εκπροσωπούμε τη Δημοκρατική Ένωση του Κερκυραϊκού λαού με εντολή της μεγάλης Κερκυραϊκής Επιτροπής Αγώνος υπέρ της Δημοκρατίας. Όλοι μαζύ ας πάμε στις κάλπες με μιά ψυχή, με μιά φωνή. ΖΗΤΩ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ».  

Προκήρυξη είχε εκδώσει και η Κερκυραϊκή Φοιτητική Ένωση, με τις υπογραφές του προέδρου της Δ. Μακατσώρη και του γενικού  γραμματέα της Κ. Μακρή, τονίζοντας: «Τα μέλη της Κ.Φ.Ε. πιστά στα δημοκρατικά αισθήματα του Κερκυραϊκού Λαού πιστεύουμε ότι όλοι μαζύ πρέπει να καταψηφίσουμε τον ερχομό του Κωνσταντίνου Γλύξμπουργκ γιατί αυτός και η δυναστεία του ήταν πάντοτε κατά των ελευθεριών του Λαού μας και υπέρ των ξένων εκμεταλλευτών του (...) Κερκυραίοι, στις 8 του Δεκέμβρη ψηφίστε ΟΧΙ ΣΤΗ ΜΟΝΑΡΧΙΑ, ΝΑΙ ΣΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ».

Τα αποτελέσματα στην πόλη και στην ύπαιθρο

Τον τίτλο «Χαίρε ω χαίρε Λευτεριά» είχε επιλέξει το «Ελεύθερο Βήμα» στο βασικό και πανηγυρικό θέμα του μετά το δημοψήφισμα.

Μαζί με την ενθουσιώδη ικανοποίηση για το αποτέλεσμα, εξέφραζε και κάποιους ευρύτερους προβληματισμούς, όσον αφορά το αν η επιλογή της Αβασίλευτης κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας ήταν αρκετή και μοναδικός όρος για την εξασφάλιση της επιθυμητής Δημοκρατίας, επισημαίνοντας: «Ένας ακόμα σταθμός στην Ελληνική Πολιτική ιστορία. Η Ελλάδα χωρίς εστεμμένο άρχοντα και τούτο μιά αβίαστη έκφραση του Λαού μας (...) Η απομάκρυνση του θρόνου δεν σημαίνει ούτε εγκατάσταση ούτε εδραιοποίηση της Δημοκρατίας. Η απομάκρυνση του θρόνου  σημαίνει τυπικά την εγκατάσταση του Κοινοβουλευτισμού (...) Καμμιά αλλαγή δεν ξεπερνάει τα πλαίσια της τυπικής επιφανειακής αλλαγής αν δεν σημαίνει μεταβολή στο ρόλο και τις σχέσεις των κοινωνικών ομάδων».

Η κατάλυση ενός από τα πιο αντιδραστικά στηρίγματα-θεσμούς της ελληνικής αστικής τάξης και του διεθνούς ιμπεριαλισμού ήταν, αναμφίβολα, μια νέα, ελπιδοφόρα αφετηρία των αγώνων του λαού για τα δικαιώματά του, αυτά που μπορούν να εξασφαλιστούν στο πλαίσιο της αστικής δημοκρατίας και αυτά που  απαιτούν τη μετάβαση σε μια σοσιαλιστική δημοκρατία. Η μάστιγα του μοναρχικού θεσμού, άντρο όπου εξυφαίνονταν κάθε είδους αντιλαϊκές και αντιδημοκρατικές συνωμοσίες, είχε αποδοκιμαστεί ηχηρά και στην Κέρκυρα, η οποία, με κριτήριο τα ποσοστά υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας, βρέθηκε στην 36η υψηλότερη θέση ανάμεσα στις 56 εκλογικές περιφέρειες της χώρας, καθώς σε 20 νομούς η Βασιλευόμενη είχε αποσπάσει υψηλότερα ποσοστά, κοντά στο 40% ή και υψηλότερα. Όπως θα σημείωνε αργότερα ο Επτανήσιος ιστορικός Νίκος  Σβορώνος, «ούτε η απόλυτος ελέω θεού μοναρχία, που επιβλήθηκε ως πολιτικό καθεστώς στο νεοδημιούργητο ελληνικό κράτος, ούτε η εξέλιξή της σε συνταγματική μοναρχία ύστερα από πολλούς αγώνες του ελληνικού λαού, κατάφεραν να αποκτήσουν βαθιές ρίζες στην Ελλάδα».

Σύμφωνα με τον πίνακα αναλυτικών  αποτελεσμάτων του δημοψηφίσματος στον νομό, όπως δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα, συντριπτικά ή οριακά η Αβασίλευτη Δημοκρατία επικράτησε στο 80% περίπου των 159 εκλογικών τμημάτων του νομού.

Στην πόλη-έδρα του νομού και στα προάστιά της, όπου συμπεριλαμβάνονταν τότε και οι περιοχές Ποταμός, Κοντόκαλι και Τεμπλόνι, επικράτησε σαφώς η επιλογή της Αβασίλευτης Δημοκρατίας, με μεγαλύτερη ποσοστιαία διαφορά απ' ό,τι στην ύπαιθρο (+1,6%). Στο σύνολο της πόλης και των προαστίων της οι ψήφοι υπέρ της Αβασίλευτης ανήλθαν σε 7.643, έναντι 4.161 υπέρ της Βασιλευόμενης (+83,2% ή +3.482). Η ποσοστιαία κατανομή ήταν 64,7% και 35,3%.  

Η ψήφος υπέρ της Βασιλευόμενης υπερίσχυσε μόνο σε πέντε από τα συνολικά 33 ξεχωριστά εκλογικά τμήματα ανδρών και γυναικών στην πόλη και τα προάστια. Συγκεκριμένα, στα εξής: Στο Κοντόκαλι (ανδρών, με ψήφους 268 έναντι 242), στο Ε' Δημοτικό σχολείο (γυναικών,166-116), στο Β' Γυμνάσιο (γυναικών, 192-105), στο Α' Γυμνάσιο (γυναικών, 272-153) και στον Ποταμό (γυναικών, 217-183). Αντίθετα, στο Αθηναγόρειο σχολείο Ανεμομύλου (ανδρών), δηλαδή στο πιο κοντινό εκλογικό τμήμα στο ανάκτορο του Μον Ρεπό, η Αβασίλευτη κατέγραψε ποσοστό 72,9% (275-102). Επίσης, μεγάλες  διαφορές υπέρ της Αβασίλευτης καταγράφηκαν στα εξής εκλογικά τμήματα: στην Τεχνική Σχολή στο Μαντούκι (Α' ανδρών, 332-93), στο Εμποροβιομηχανικό Επιμελητήριο (ανδρών, 445-156), στο Β' Δημοτικό σχολείο (ανδρών, 378-156), στη Σχολή Εργοδηγών Γαρίτσας (γυναικών, 273-120), στο Η' Δημοτικό σχολείο Μαντουκιού (Α' γυναικών, 319-110), στο Οικονομικό Γυμνάσιο (ανδρών, 382-147) και στο Ορφανοτροφείο (ανδρών, 320-129).  

Στο σύνολο της υπαίθρου, δηλαδή σε 104 χωριά - έδρες οικισμών και μικρά νησιά του νομού που καταγράφηκαν ως ύπαιθρος, οι ψήφοι υπέρ της Αβασίλευτης ανήλθαν σε 26.706, έναντι 15.607 υπέρ της Βασιλευόμενης (+71,1% ή +11.099). Η ποσοστιαία κατανομή ήταν 63,1% και 36,9%.

Η ψήφος υπέρ της Μοναρχίας επικράτησε μόνο στα εξής 22 από τα συνολικά 104 χωριά - έδρες οικισμών και μικρά νησιά:

Μακράδες (ψήφοι 180 υπέρ της Βασιλευόμενης Δημοκρατίας έναντι 79 ψήφων υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας), Δουκάδες (307-49, ποσοστό 86,2%), Κανακάδες (99-44), Άφρα (261-236), Βιταλάδες (194-46), Γαρδελάδες (123-112), Αρμενάδες (98-65), Κρήνη (138-59), Αφιώνας (67-66), Αντιπερνοί (91-90), Περιβόλι (712-130, 84,6%), Άγιος Νικόλαος (172-138), Άγιος Προκόπιος (191-94), Κουσπάδες (138-95), Βουνιατάδες (108-42), Καστελλάνοι Μέσης (255-184), Κομπίτσι (130-101), Σιναράδες (464-351), Άνω Παυλιάνα (200-60, ενδεχόμενη λανθασμένη εκτύπωση του αποτελέσματος), Στρογγυλή (179-172), Νεοχώρι (533-351), Κυνοπιάστες (339-316).

Υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας τάχθηκαν τα εξής 82 χωριά - έδρες οικισμών και μικρά νησιά του νομού από τα συνολικά 104 χωριά - έδρες οικισμών και μικρά νησιά που καταγράφηκαν ως ύπαιθρος:

* Άγιος Αθανάσιος (ψήφοι 135 υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας έναντι 17 ψήφων υπέρ της Βασιλευόμενης Δημοκρατίας, ποσοστό 88,8%), Άγιος Ιωάννης (143-92), Άγιος Μάρκος (213-40, 84,2%), Άγιος Ματθαίος (654-382), Άγιος Παντελεήμονας (274-87), Άγιοι Δέκα (306-167), Άγιοι Δούλοι (96-65), Αγραφοί (217-78), Αγρός (312-74, 80,8%), Αλειμματάδες (80-22), Αλεπού (276-139), Άνω Γαρούνας (104-92), Άνω Κορακιάνα (665-81, 89,1%), Άνω Λευκίμμη (1.088-368), Αργυράδες (580-457), Αρκαδάδες (63-45), Αυλιώτες (376-285).

* Βαλανειό (233-59), Βαρυπατάδες (162-104), Βασιλάτικα (318-159), Βάτος (142-60), Βελονάδες (388-192), Βιρός (293-174), Γάιος και άλλοι οικισμοί Παξών (481-261), Γαστούρι (352-219), Γιαννάδες (467-86, 84,4%), Γιμάρι (154-96), Δάφνη (213-20, 91,4%), Δροσάτο (159-35, 82%), Εβροπούλοι (154-140), Επίσκεψη (483-93, 83,9%), Ερείκουσα (115-39), Ζυγός (173-48).

* Καβαλλούρι (198-103), Καββαδάδες (308-31, 90,3%), Καλαφατιώνες (260-115), Καμάρα (78-65), Κανάλια (392-369), Καρουσάδες (505-277), Κασσιώπη (220-155), Καστελλάνοι Γύρου (113-83), Κάτω Γαρούνας (181-180), Κάτω Κορακιάνα (631-198), Κάτω Παυλιάνα (62-55), Κληματιά (279-91), Κοκκίνι (121-62), Κουραμάδες (140-63).

* Λάκκα Παξών (242-54, 81,8%), Λάκωνες (234-205), Λαύκι (142-39), Λευκίμμη (1.040-430), Λιαπάδες (367-164), Λογγός Παξών (189-29, 86,7%), Λούτσες (216-59), Μαγαζιά Παξών (132-111), Μαγουλάδες (280-271), Μαθράκι (65-55), Μάρμαρο (106-73), Μεσσαριά (118-67), Μωραΐτικα (215-103), Μπενίτσες (194-149), Νησάκι (256-93), Νυμφές (592-54, 91,6%), Ξανθάτες (97-52), Οθωνοί (136-110).

* Πάγοι (280-145), Πέλεκας (251-235), Πεντάτι (111-75), Περίθεια (350-94), Περουλάδες (197-140), Ραχτάδες (129-118), Σγουράδες (132-54), Σιδάρι (90-21), Σινιές (400-83), Σκριπερό (284-109), Σπαρτύλας (391-63, 86,1%), Σταυρός (288-100), Σφακερά (136-95), Σωκράκι (356-29, 92,5%), Χλοματιανά (203-111), Χλομός (309-242), Χωρεπίσκοποι (186-71).

Ποσοστά άνω του 80% υπέρ της μίας ή της άλλης επιλογής καταγράφηκαν υπέρ της  Βασιλευόμενης Δημοκρατίας στα χωριά Δουκάδες (86,2%) και Περιβόλι (84,6%) και υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας στα χωριά Σωκράκι (92,5%), Νυμφές (91,6%), Δάφνη (91,4%), Άνω Κορακιάνα (89,1%), Άγιος Αθανάσιος (88,8%), Λογγός Παξών (86,7%), Σπαρτύλας (86,1%), Γιαννάδες (84,4%), Άγιος Μάρκος (84,2%), Επίσκεψη (83,9%), Δροσάτο (82%), Λάκκα Παξών (81,8%) και Αγρός (80,8%).   

ΟΡΦΕΑΣ ΡΙΤΣΟΣ