Μέσα στο μηχανογραφικό δελτίο οι επιλογές σπουδών φαίνονται ως ατομικές που εκφράζουν τις δυνατότητες, τις προτιμήσεις και τις φιλοδοξίες των ατόμων.

Στην πραγματικότητα, όμως, αυτές οι επιλογές είναι κοινωνικές «υπαγορεύσεις» που αντανακλούν την επίδραση των κοινωνικών δομών και συνθηκών πάνω στα άτομα. Με άλλα λόγια η ατομική βούληση και επιθυμία δεν είναι τόσο «ελεύθερες» και «ατομικές», όσο νομίζουμε, αλλά διαμορφώνονται σύμφωνα με τις επιταγές της συγκεκριμένης κοινωνίας.

Είναι φανερό ότι η οικονομική κρίση και η αγωνία της επαγγελματικής αποκατάστασης μέσα σ' ένα περιβάλλον ολοένα αυξανόμενης ανεργίας πρωτοστατούν στις επιλογές σπουδών των νέων. Όνειρα, επιθυμίες, κλίσεις δίνουν γρήγορα τη θέση τους σε μια ρεαλιστική προσαρμογή, στην οποία ο «μηχανοδηγός» είναι η κατάσταση στην αγορά εργασίας, δηλαδή η επαγγελματική προοπτική των σπουδών.

Η νεολαία στήνεται στο … εκτελεστικό απόσπασμα μιας αγοράς εργασίας στην οποία το δικαίωμα και το μοντέλο της μόνιμης και σταθερής εργασίας μπαίνουν στην προκρούστειο κλίνη των μέτρων κυβέρνησης – Ε.Ε.             

Παράλληλα, έχει γίνει κατανοητό ότι καμιά πρόβλεψη δεν μπορεί να γίνει για την κατάσταση που θα βρίσκεται η αγορά εργασίας ύστερα από 5 ή 6 χρόνια, όταν οι σημερινοί υποψήφιοι θα αναζητούν εργασία ως πτυχιούχοι. Η «χημεία» αυτών των πεποιθήσεων οδηγεί γρήγορα και σταθερά στη διαμόρφωση στάσεων από τη μεριά των υποψηφίων και βέβαια, η «στροφή» στις επιλογές σχολών λιπαίνεται σε αυτό το έδαφος.

Οι αλλαγές αυτές αντανακλώνται σαφώς και στις επιλογές των υποψηφίων. Παρ' όλο που η συμπλήρωση του μηχανογραφικού δελτίου γίνεται μετά τη «διαμεσολάβηση» των βαθμολογιών των υποψηφίων που επηρεάζει σαφώς τις επιλογές τους, είναι φανερές οι διαφοροποιήσεις που έγιναν μέσα στην τελευταία δεκαετία.

Κυρίως τα παιδιά των λαϊκών οικογενειών και της σμπαραλιασμένης «μεσαίας» τάξης αντιμετωπίζουν το φάσμα ενός ρεαλιστικού συμβιβασμού που ακυρώνει το όραμα και τις προσδοκίες για συγκεκριμένες σπουδές. Αναγκάζονται, δηλαδή, να επιλέξουν σχολές με έδρα στον τόπο κατοικίας και όχι σχολές σε άλλες περιοχές με αντικείμενο σπουδών της αρεσκείας τους προκειμένου να αποφύγουν τα δυσβάστακτα έξοδα της φοιτητικής μετανάστευσης. Έξοδα που κυμαίνονται από 25.000 έως 40.000 ευρώ ανάλογα με τα χρόνια σπουδών.

Η «διαμόρφωση» των επιλογών των υποψηφίων

Είναι κατανοητό ότι δεν χρειάζεται να ερμηνευτεί το φαινόμενο της επιλογής των αστυνομικών και στρατιωτικών σχολών (μέσα στην πρώτη εικοσάδα των προτιμήσεων τα τελευταία χρόνια) από τους υποψήφιους. Φέτος στην πρώτη εικοσάδα των περιζήτητων Τμημάτων πλασαρίστηκαν οι σχολές Αξιωματικών Ελληνικής Αστυνομίας και Αξιωματικών Πυροσβεστικής Ακαδημίας. Και αυτό καθώς οι σχολές αυτές δεν αντιμετωπίζεται ως είσοδος σε τριτοβάθμιες σπουδές αλλά κατευθείαν ως είσοδος σε ένα επάγγελμα που συνοδεύεται από τη σιγουριά της μόνιμης θέσης και του μισθού.

Από την άλλη η επιστροφή Παιδαγωγικά Τμήματα πιθανόν να είναι προϊόν του διορισμού χιλιάδων δασκάλων λίγες μέρες πριν την συμπλήρωση του μηχανογραφικού, γεγονός που σίγουρα αναπτέρωσε ελπίδες των υποψηφίων που σχετίζονται με την επαγγελματική αποκατάσταση.

Παράλληλα η επιλογή της Ιατρικής στηρίζεται και αυτή σε μια παράδοση για το κύρος και το γόητρο της παραπάνω σχολής που είναι σταθερά και έρχεται από το παρελθόν ακόμη κι αν σήμερα η πρόσβαση των Ιατρών στην αγορά εργασίας είναι προβληματική και τμήμα τους αναγκάζεται να καταφύγει στο εξωτερικό για ειδίκευση και εργασία.

Η ιστορία των επιλογών των υποψηφίων

Αν εξετάσει κανείς τις προτιμήσεις-επιλογές των υποψηφίων, στον ορίζοντα των τελευταίων π.χ. 50 χρόνων, θα διαπιστώσει «οβιδιακές» μεταμορφώσεις, καθώς πανεπιστημιακά τμήματα που λίγα χρόνια πριν «έκαιγαν» τις καρδιές των υποψηφίων, σήμερα βρίσκονται στα «αζήτητα» των επιλογών τους.

Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μέχρι τη δεκαετία του ‘70, οι πολυτεχνικές σπουδές με επίκεντρο τις σχολές των πολιτικών μηχανικών, των αρχιτεκτόνων, των μηχανολόγων-ηλεκτρολόγων, συγκεντρώνουν τις περισσότερες «πρώτες» προτιμήσεις των υποψηφίων. Το υψηλό εισόδημα, καθώς και το κύρος και το γόητρο που εξασφάλιζαν την εποχή εκείνη τα αντίστοιχα επαγγέλματα, ήταν ο μαγνήτης για την επιλογή των σπουδών που οδηγούσαν σ’ αυτά.

Στα μέσα της δεκαετίας του ΄80 το τμήμα Κοινωνιολογίας γίνεται η ναυαρχίδα των επιλογών των υποψηφίων. Ο άμεσος διορισμός των πτυχιούχων στο δημόσιο (κυρίως εκπαίδευση) απογείωσε τις επιλογές και ο αντίστροφος λόγος λίγα χρόνια αργότερα τις μηδένισε.

Στη δεκαετία του ‘90 αλλάζουν πολύ γρήγορα οι προτιμήσεις των υποψηφίων, καθώς αλλάζουν ταχύτατα οι προσανατολισμοί στην αγορά εργασίας. Παράδειγμα, η ανάπτυξη των ΜΜΕ επηρεάζει και την «απογείωση» των σχολών δημοσιογραφίας. Πίσω από αυτή την «αγάπη» των υποψηφίων βρισκόταν το άνοιγμα των ιδιωτικών ΜΜΕ που στρατολογούσαν πλήθος πτυχιούχων.

Ο ίδιος ακριβώς λόγος αλλά από την ανάποδη, δηλαδή το κλείσιμο των ΜΜΕ μια 15ετία αργότερα η αυξημένη ανεργία των πτυχιούχων των πιο πάνω τμημάτων, κατέβασε στο ελάχιστο τις πρώτες προτιμήσεις των υποψηφίων και τις βάσεις των παραπάνω τμημάτων. Στο β’ μισό της ίδιας δεκαετίας οι επιλογές των υποψηφίων συγκεντρώνονται στα τμήματα πληροφορικής, τα οποία ανεβάζουν στα ύψη τις βάσεις εισαγωγής τους, για να αρχίσουν να τις ρίχνουν 10 χρόνια αργότερα.

Στα τέλη της δεκαετίας του ‘90 πήραν «κεφάλι» τα χρηματοοικονομικά εκείνα τμήματα που φαίνονταν ότι συνδέονταν επαγγελματικά με τη «χρηματιστηριακή άνθηση». Λίγο αργότερα το χρηματιστηριακό «μπουμ» και μαζί του η αβεβαιότητα στις επαγγελματικές προοπτικές απομάκρυνε το μεγαλύτερο μέρος των φανατικών οπαδών τους.

Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 υπάρχει μια έντονη στροφή στις στρατιωτικές και αστυνομικές σχολές και ιδιαίτερα στα παιδαγωγικά τμήματα δασκάλων που υπόσχονται σίγουρη απασχόληση στο Δημόσιο. Από τότε μέχρι και σήμερα οι στρατιωτικές σχολές κράτησαν σχετικά ψηλά τις προτιμήσεις τους ενώ από το 2010 και μετά τα Παιδαγωγικά Τμήματα έχασαν το μεγαλύτερο τμήμα  των «εραστών» τους, καθώς οι διορισμοί δασκάλων και νηπιαγωγών χάθηκαν ακόμη και από το λεξιλόγιο.