ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ, ΑΠΟ ΠΟΥ ΠΡΟΕΡΧΕΤΑΙ
Είμαστε όλοι μετανάστες

Παύλος Μεθενίτης - efsyn.gr

«Στις φάμπρικες της Γερμανίας / και στου Βελγίου τις στοές / πόσα παιδιά σκληρά δουλεύουν / και κλαίνε οι μάνες μοναχές
Κακούργα μετανάστευση / κακούργα ξενιτιά / μας πήρες απ’ τον τόπο μας / τα πιο καλά παιδιά
Στη μακρινή την Αυστραλία / και πέρα στην Αμερική / στον Καναδά, στη Βραζιλία / πόσα παιδιά πονούν κι εκεί».

Ο Στέλιος Καζαντζίδης, μ’ αυτόν τον λυγμό στη μοναδική φωνή του, έδωσε σώμα και ψυχή στους έξοχους στίχους του Κώστα Βίρβου σ’ αυτό το τραγούδι του 1961, μια σύνθεση του Θόδωρου Δερβενιώτη, που είναι στ’ αλήθεια ένα μελωδικό ρεπορτάζ, όχι μόνο για το εύρος, τη γεωγραφική εξάπλωση της ελληνικής μετανάστευσης, αλλά και για το βαθύ αποτύπωμα που άφησε αυτή στο λαϊκό συναίσθημα.

Σήμερα είναι η Διεθνής Ημέρα Μεταναστών. Ο ΟΗΕ λέει πως σήμερα, περισσότερο από ποτέ, όλο και πιο πολλοί άνθρωποι παντού στον κόσμο εγκαταλείπουν τις εστίες τους, από επιλογή ή εξ ανάγκης, για κάποιον άλλο τόπο, όπου πιστεύουν πως θα έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να ζήσουν καλύτερα, να γίνουν περισσότερο σεβαστά τα πιστεύω τους ή απλώς να επιβιώσουν, να γλιτώσουν τη ζωή τους και τη ζωή των δικών τους.

Ο Οργανισμός εκτιμά πως το 2019 οι μετανάστες σε όλο τον κόσμο ανέρχονταν στον εντυπωσιακό αριθμό των 272 εκατομμυρίων ανθρώπων, όσο ολόκληρος ο πληθυσμός της Ινδονησίας, λίγο λιγότεροι από τους κατοίκους των Ηνωμένων Πολιτειών! Αν οπτικοποιήσουμε αυτό το μεγάλο νούμερο, δηλαδή περίπου το 3% του παγκοσμίου πληθυσμού που ζει κάπου αλλού από τον τόπο όπου γεννήθηκε, αν δούμε όλες αυτές τις γυναίκες, τους άντρες, τα παιδιά, τις οικογένειες, όλους αυτούς τους ανθρώπους που είναι ακριβώς σαν κι εμάς, ίσως καταλάβουμε κάπως καλύτερα τη μετανάστευση, που έχει την ίδια ηλικία με την ανθρωπότητα. Αλλωστε, άνετα θα μπορούσαμε εμείς να είμαστε στη θέση τους.

Κυριολεκτικά, είμαστε όλοι μετανάστες - και δεν το λέω εγώ αυτό, το λένε οι ανθρωπολόγοι. Ο Ελλογος Ανθρωπος, ο Χόμο Σάπιενς, ξεκίνησε την καριέρα του από την Αφρική πριν από εκατό χιλιάδες χρόνια περίπου, κι από τότε δεν σταμάτησε να μετακινείται. Από το αφρικανικό του λίκνο εξαπλώθηκε στη Ασία, την Ευρώπη, την Ωκεανία και την Αμερική. Αυτό το περιπετειώδες ταξίδι, αυτή η μυθική σάγκα μετανάστευσης, έχει εγγραφεί ανεξίτηλα στη γλώσσα, στα έθιμα, στη θρησκεία, αλλά και στο γενετικό υλικό των ανθρώπων.

Ο μόνος λαός που ίσως δεν έχει μεταναστεύσει ποτέ, σύμφωνα με τον Οστιν Ρέινολντς, τον επίκουρο καθηγητή Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Μπέιλορ του Τέξας των ΗΠΑ, που ειδικεύεται στη γενετική των πληθυσμών, είναι μερικές φυλές «που μιλούσαν τη γλώσσα Khoisan στη Ναμίμπια, την Μποτσουάνα, τη Νότια Αφρική και την Αγκόλα, όπου μιλούν παρόμοιες γλώσσες».

Και μια που μιλάμε για τις γλώσσες, οι οποίες εμπεριέχουν κωδικοποιημένο όλο το ιστορικό των ανθρώπινων μετακινήσεων, να πούμε πως το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας ορίζει τη μετανάστευση ως την «ατομική ή ομαδική μετακίνηση από την πατρίδα σε άλλη πόλη ή χώρα κυρίως για ανεύρεση εργασίας», αναφέροντας ως παραδείγματα την εσωτερική και την εξωτερική μετανάστευση ή την ακούσια και την εκούσια.

Ο «ξενιτεμός» είναι συνώνυμο της μετανάστευσης, που όπως και το ρήμα «μεταναστεύω» παράγονται από το ουσιαστικό «μετανάστης». Αυτό προέρχεται από το μετά + ναίω. «Μεταναίω» σημαίνει «αλλάζω κατοικία, αποδημώ», όπου το «μετά» έχει τη σημασία της μεταβολής, της μετακίνησης. Από το θέμα «νασ-» του «ναίω», έχουμε το «νάστης», που είναι ο οικιστής.

Εμείς οι Ελληνες, ίσως περισσότερο από πολλούς άλλους λαούς του κόσμου, ξέρουμε καλά τι σημαίνει μετανάστευση κάθε μορφής: έχουμε μεν εγκαταλείψει πολλάκις τον τόπο μας φτωχοί και κυνηγημένοι ή επειδή καταπιεζόταν η προσωπικότητά μας, όμως, όπως και πολλοί άλλοι, έχουμε ξενιτευτεί σε άλλες χώρες όχι ακριβώς με τον σταυρό στο χέρι, μάλλον με κατακτητικές προθέσεις... Αυτού του είδους η μετανάστευση σχετίζεται στενά με τον αποικισμό και τον εποικισμό: οι Ελληνες ίδρυσαν αποικίες στην αρχαιότητα σε πολλά σημεία των μεσογειακών παραλίων, όχι ακριβώς με την άδεια των αυτοχθόνων...

Το ίδια ακριβώς έκαναν και οι μεγάλες αποικιοκρατικές δυνάμεις του πλανήτη, παλιές και νέες, όπως οι Ρωμαίοι κι οι Γερμανοί, οι Ισπανοί κι οι Πορτογάλοι, οι Αραβες κι οι Πέρσες, οι Βρετανοί κι οι Γάλλοι, οι Ολλανδοί κι οι Βέλγοι, που μετανάστευσαν μαζικά στον Νέο Κόσμο, την Ευρώπη, την Αφρική και την Ασία, επιβάλλοντας διά της βίας την παρουσία τους, φυσική, οικονομική και πολιτιστική, στους ιθαγενείς πληθυσμούς.

Με δυο λόγια, οι πάντες μεταναστεύουν και μετακινούνται, κι αυτό είναι ένα φαινόμενο που δεν μπορείς να το στριμώξεις στους βολικούς χαρακτηρισμούς «καλό» ή «κακό», γιατί είναι τόσο πολύπλοκο. Σίγουρα πάντως με τη μετακίνηση, με το ανακάτεμα του αίματος, των γλωσσών, του πολιτισμού, της θρησκείας και των ιδεών πολλοί πιστεύουν πως η ανθρωπότητα, τελικά, βελτιώνεται. Αλίμονο εάν παραμέναμε εγκλωβισμένοι από την αυγή της εμφάνισής μας στις σελίδες της Ιστορίας, σε έναν τόπο, χωρίς να βλέπουμε κανέναν άλλο άνθρωπο, χωρίς να ακούμε καμιά άλλη γλώσσα και καμία άλλη μουσική, χωρίς να νιώθουμε δέος με κανέναν άλλο θεό ή δαίμονα - η απομόνωση και η ενδογαμία εκφυλίζουν όχι μόνο βιολογικά ένα πληθυσμό, αλλά και πολιτιστικά.

Ενα καλό παράδειγμα για το πολυσήμαντο του φαινομένου της μετανάστευσης είναι η Ελλάδα. Οι πρώτοι Ελληνες μετανάστευσαν σ’ αυτή τη χώρα ως κατακτητές, μετά αποίκισαν οι ίδιοι τον μισό γνωστό κόσμο, ύστερα αναδιπλωθήκαμε, και μετά, στα νεότερα χρόνια, ξαναφύγαμε μαζικά γυρεύοντας δουλειά σ’ Ευρώπη, Αμερική και Αυστραλία μέχρι του σημείου η Ελλάδα να αιμορραγήσει: Στη δεκαετία 1960-1969 είχαν εγκαταλείψει τη χώρα 500.000 Ελληνες – σχεδόν το 6% του πληθυσμού των 8,4 εκατομμυρίων (με την απογραφή του 1961).

Και σήμερα έχουμε φτάσει στο σημείο η Ελλάδα, από χώρα αποστολής, να είναι μια χώρα υποδοχής μεταναστών, ανθρώπων που στις πατρίδες τους είναι ακόμα χειρότερα τα πράγματα απ’ ό,τι εδώ, αν είναι δυνατόν. Και βλέπεις τώρα κάποιους να θεωρούν τους μετανάστες επικίνδυνα ανθρώπινα σκουπίδια, όταν οι γονείς αυτών των κάποιων μπορεί να είχαν λιώσει στις φάμπρικες της Γερμανίας και του Βελγίου τις στοές, που λέει και το τραγούδι.

ΝΗΣΙΔΕΣ