ΗΛΙΑΣ ΜΙΧΑΛΑΡΕΑΣ*
Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, τα εκπαιδευτικά συστήματα είναι συνδεδεμένα με τις εκάστοτε κοινωνικές – οικονομικές συνθήκες που επικρατούν σε μία χώρα.
Η αποκλειστική όμως σύνδεση της εκπαίδευσης με τις ανάγκες του κεφαλαίου και των λεγόμενων αγορών είναι μια επικίνδυνη συνθήκη, που υποθηκεύει το μέλλον του ίδιου του ανθρώπου, αφού θίγει ζητήματα που αφορούν την ίδια του την υπόσταση.
Το Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, δημιουργήθηκε διαδοχικά από τις αρχές του 19ου αιώνα. Την βασική του δομή την διαμόρφωσαν οι Βαυαροί.
Έκτοτε, η χώρα μένει χωρίς ουσιαστική πρωτογενή παραγωγή. Όλες οι βαθμίδες της εκπαίδευσης κυριαρχούνται από έναν βερμπαλισμό που δεν αφήνει πρακτικά καμία θέση στην εμπειρία και στην παρατήρηση. Κατά αυτόν τον τρόπο, το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας, απομακρύνεται από την κοινωνική πραγματικότητα, δημιουργεί ένα χάσμα μεταξύ θεωρίας και εφαρμοσμένης επιστήμης και κατά συνέπεια παραμένει ιστορικό, φιλολογικό, μη παραγωγικό αναχρονιστικό και κυρίως αντιεπιστημονικό.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, παραμένουν οι διαπεριφερειακές και χωρίς αμφιβολία ενδοπεριφερειακές διαφορές του σχολείου, που έχουν τις ρίζες τους σε οικονομικούς, ιστορικούς, κοινωνικούς και πολιτιστικούς παράγοντες. Για παράδειγμα, στην Ισπανία όπως και στην Ιταλία, ο Νότος υποφέρει από τις ανεπάρκειες στην εκπαίδευση και την μόρφωση.
Είναι ευρέως γνωστό ότι το σχολείο διαιωνίζει και οξύνει τις κοινωνικές ανισότητες. Αυτές οι ανισότητες έχουν επίσης έναν γεωγραφικό χαρακτήρα. Πολλές φορές, η ανισόμετρη γεωγραφική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών δομών (τόσο εντός μιας χώρας, όσο και μεταξύ χωρών), αντανακλά σημαντικές κοινωνικές οικονομικές ανισότητες.
Υπάρχουν σημαντικές διαφορές σε όλες τις γεωγραφικές κλίμακες, μεταξύ των Ευρωπαϊκών εκπαιδευτικών συστημάτων. Αυτές οι διαφορές, που εκφράζονται σε ανισομετρίες επιπέδων μόρφωσης, μεταφράζουν και αναπαράγουν τις κοινωνικές – οικονομικές ανισότητες. Το ίδιο ισχύει και για το εσωτερικό της Ελλάδας.
Συμφέρον των λαών είναι, να προσπαθήσουμε να αντιμετωπίσουμε αυτές τις ανισότητες στην μόρφωση των νέων της Ευρώπης. Το γεγονός ότι οι ταχύτατες εξελίξεις στα εκπαιδευτικά συστήματα της ΕΕ, μέσα από τις διαρκείς μεταρρυθμίσεις, βρίσκονται μακριά από το να αντιμετωπίσουν τις κοινωνικές ανισότητες, πρέπει να μας κάνει να αναρωτηθούμε σοβαρά για τους σκοπούς και τους στόχους των εκπαιδευτικών πολιτικών διαχρονικά και ανεξάρτητα από το ποιοι βρίσκονται κάθε φορά στην κυβέρνηση.
Ο κυριότερος στόχος της Ευρωπαϊκής εκπαιδευτικής πολιτικής ήταν, είναι και θα είναι, η σύνδεση της εκπαίδευσης καθ ολοκληρία με το κεφάλαιο και την αγορά.
Εδώ και δεκαετίες όμως αντιμετωπίζουν ένα σοβαρό πρόβλημα. Εάν εισάγουμε την χρονική προοπτική μέσα στις αναλύσεις μας, διαπιστώνουμε πως τα χάσματα είναι τεράστια μεταξύ του χρονικού ορίζοντα της βιομηχανίας και των συστημάτων παραγωγής, του εμπορείου και της διανομής και αυτού της μόρφωσης και κυρίως της παιδείας υψηλού επιπέδου η οποία απαιτεί πολύ χρόνο και κάποια συνοχή. Για να μην μιλήσουμε για τον χρονικό ορίζοντα της πολιτικής που κυβερνά το σύνολο.
Για αυτούς και για άλλους λόγους, δεν είναι ξεκάθαρο πάνω από το 80% των επαγγελμάτων του άμεσου μέλλοντος.
Πως λοιπόν μπορούν να βάλουν την σύνταξη των εκπαιδευτικών προγραμμάτων στην ρεμούλκα των οικονομικών προγραμμάτων ή με άλλα λόγια στην υπηρεσία του κεφαλαίου, τα οποία δεν μπορούν, κυρίως σήμερα παρά να έχουν πλάνα βραχυπρόθεσμα;
Σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες και στην χώρα μας, η εκπαιδευτική πολιτική του κράτους αναφέρεται σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που είναι ενιαίο, στις γενικές γραμμές του, από την μία περιοχή στην άλλη. Αυτό πρέπει να τελειώσει.
Πράγματι, από το τέλος της δεκαετίας του 1970 διαπιστώνουμε στην Γερμανία, την Ισπανία, την Γαλλία, για παράδειγμα, την ενδυνάμωση των τοπικών κοινοτήτων στο αντικείμενο της μόρφωσης. Μιλάμε δηλαδή για τοπικές και περιφερειακές εκπαιδευτικές πολιτικές που μέσα στην προοπτική μιας διευρυμένης αγοράς εργασίας σε Ευρωπαϊκό επίπεδο διακατέχονται από την φιλοδοξία να καθορίσουν και να υποστηρίξουν τις ιδιαιτερότητες και τις προοπτικές που ανήκουν αποκλειστικά στις κατά τόπους ανάγκες του κεφαλαίου.
Ένας τρόπος για να ελεγχθούν τα χάσματα που προαναφέραμε , είναι ο κατακερματισμός της εκπαίδευσης μέσα από μοντέλα που θα είναι τοπικά και χρονικά προσδιορισμένα από τις ανάγκες του κεφαλαίου.
Έτσι, η έννοια της εκπαίδευσης αντικαθίσταται από την έννοια της κατάρτισης, η διαδικασία της γνώσης αντικαθίσταται από την διαδικασία της πληροφόρησης, η κριτική σκέψη αντικαθίσταται από την απομνημόνευση, η ικανότητα και η δεξιότητα αυτονομούνται και διαχωρίζονται τεχνητά από την προσωπικότητα, η εργασία αντικαθίσταται από την απασχόληση, και ο φυσικός, κοινωνικός, εκπαιδευτικός χώρος του σχολείου με αφορμή τον νέο κορωνοϊό, επιχειρείται να αντικατασταθεί από τον κυβερνοχώρο.
Ο απασχολήσιμος άνθρωπος, ο καταρτήσιμος άνθρωπος, επιχειρείται να αντικαταστήσει τον εργαζόμενο άνθρωπο. Αυτά είναι ζητήματα που θέτουν υπό ερώτηση την ίδια την υπόσταση του ανθρώπου, γιατί ένας τέτοιος άνθρωπος μοιάζει με ένα ανδροειδές (android) χωρίς φύλο, ταυτότητα, κοινωνικά και ταξικά χαρακτηριστικά. Ένας τέτοιος άνθρωπος είναι ένας εύκολα χειραγωγήσιμος άνθρωπος. Σε αυτό το πλαίσιο, ακόμα και η συζήτηση για την ταυτότητα φύλου, που μας απασχόλησε πριν λίγο καιρό, αποκτάει άλλο ενδιαφέρον γιατί περνάει μέσα από τον καπιταλισμό.
Η εργασία, παίζει ένα κεφαλαιώδη ρόλο στην πραγμάτωση του ανθρωπίνου δημιουργικού δυναμικού, και αυτό ανεξάρτητα από την εντατικοποίηση της και τον απάνθρωπο καταμερισμό της μέσα στα εργοστάσια. Ο νέος άνθρωπος σήμερα, βρίσκεται αντιμέτωπος με την εξής αντίφαση: για να πραγματώσει το δημιουργικό του δυναμικό, για να είναι αποδοτικός, πρέπει να εμπλακεί μέσα στην εργασία με τέτοιον τρόπο, ώστε να αφήσει εκεί ένα κομμάτι του εαυτού του, αλλά ταυτόχρονα, για να μπορέσει να επιβιώσει, πρέπει να είναι εύκαμπτος, ευέλικτος, απασχολήσιμος και όχι εργαζόμενος. Για τον απασχολήσιμο άνθρωπο, η εργασία καθ΄όλη την διάρκεια της ζωής του έχει πια τελειώσει. Ο απασχολήσιμος άνθρωπος, δεν μπορεί να πραγματώσει την ανθρώπινη ουσία του μακριά και έξω από την εργασία. Η απασχόληση όχι μόνο δεν επαρκεί, αλλά μακροπρόθεσμα, συσσωρεύει αδιέξοδα που οδηγούν σε υπαρξιακούς συγκλονισμούς. Το εισόδημα και τα επιδόματα, δεν μπορούν να αντικαταστήσουν την εργασία.
Αφού, η εργασία και τα επαγγέλματα που συνδέονται με αυτήν, δεν μπορούν να υπάρχουν δια βίου, τότε ένας εργαζόμενος, θα πρέπει να μπορεί να αλλάζει διαρκώς απασχόληση. Εισάγεται έτσι, η έννοια της διαρκούς επιμόρφωσης, και της δια βίου κατάρτισης. Τα εκπαιδευτικά συστήματα, υποστηρίζουν πλέον την αναγκαιότητα του καταρτίσιμου ανθρώπου.
Αυτό που ενδιαφέρει το κεφάλαιο, δεν είναι η προσωπικότητα του εργαζόμενου, αλλά, οι επιμέρους ικανότητες – δεξιότητες, που μπορούν να αλλάζουν από περιοχή σε περιοχή και από στιγμή σε στιγμή. Τα κέντρα επαγγελματικής κατάρτισης, διασφαλίζουν ότι, κάποιος μπορεί να απασχοληθεί σε μια συγκεκριμένη περιοχή και για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα σε μια απασχόληση Α, σε ένα δεύτερο χώρο και χρόνο σε μια απασχόληση Β κ.λπ.
Οδηγούμαστε λοιπόν, σε έναν τεχνητό διαχωρισμό της ικανότητας από την προσωπικότητα, με τέτοιον τρόπο, που ο καταρτίσιμος άνθρωπος, είναι ένας κατακερματισμένος άνθρωπος που δεν έχει κανένα μέλλον. Η ικανότητα, δεν είναι πλέον στοιχείο της προσωπικότητας. Σε μια πρώτη φάση, τίθεται σαν το προϊόν της αλληλεπίδρασης μεταξύ υποκειμένου και αντικειμένου και όχι σαν μια ποιότητα του υποκειμένου. Είναι τοπική, προσδιορισμένη χρονικά και μπορεί να πάρει έναν λειτουργικό και όχι προσωπικό ορισμό. Η έννοια των γιάπηδων, των golden boys αυτό ακριβώς αναδεικνύει. Άριστη ανάπτυξη συγκεκριμένων ικανοτήτων, αλλά, αδιαφορία ως προς την προσωπικότητα.
Το νέο νομοσχέδιο για την παιδεία, επηρεάζει αρνητικά την ανθρώπινη προσωπικότητα και οξύνει τις κοινωνικές αντιθέσεις. Το αποδεικνύει άλλωστε, η εμπειρία των μεγάλων καπιταλιστικών χωρών, όπου αυτό το μοντέλο εφαρμόζεται εδώ και δεκαετίες.
Αυτές είναι οι οδηγίες από την ΕΕ και τον ΟΟΣΑ, που πρέπει να υλοποιηθούν. Τέλος, αναφορικά με την αξιολόγηση τα πράγματα είναι επίσης ξεκάθαρα. Πρόκειται για την αξιολόγηση της εφαρμογής της συγκεκριμένης πολιτικής.
ΠΗΓΗ: imerodromow.gr
(*) Ο Ηλίας Μιχαλαρέας είναι Δρ. Ψυχολογίας – Δρ. Γεωγραφίας. Μέλος του Δ.Σ της Πανελλήνιας Ένωσης Νοσοκομειακών Ψυχολόγων – Π.Ε.ΝΟ.ΨΥ. Επιστημονικά Υπεύθυνος της Μονάδας Απεξάρτησης ΔΙΑΠΛΟΥΣ, της Ψ.Κ του Γ.Ν.Κ. Επιστημονικά Υπεύθυνος της Μονάδας Υποστήριξης κρίσεων (Μ.Υ.Κ), της Ψ.Κ του Γ.Ν. Κέρκυρας
