«Όποιος μας πρόδωσε, δεν θα μας συγχωρέσει ποτέ για την πράξη του αυτή», είχε πει ο Κολομβιανός συγγραφέας Νικολάς Γκόμες Ντάβιλα. Είναι μια ενδιαφέρουσα σκέψη: ας φανταστούμε έναν κουκουλοφόρο της Κατοχής να μη συγχωρεί ποτέ τα θύματά του, τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης που κατέδωσε στους Γερμανούς, ή έναν χαφιέ της χούντας να αρνείται τη συγγνώμη του στους αριστερούς που κάρφωσε στην Ασφάλεια.
Αλλά επειδή αυτά τα πρόσωπα είναι κάπως μακρινά, ας σκεφτούμε έναν σελέμπριτι της πολιτικής να μη συγχωρεί εκείνους που κατέδωσε στην Αστυνομία για την κοινωνική δράση τους. Κι αν δεν συγχωρεί αυτούς, φανταστείτε πώς θα αντιδράσει απέναντι σ’ εκείνους που τον αποκαλούν «εθνικό ρουφιάνο». Προφανώς, θα τους μηνύσει κι αυτούς, μαζί με τους θρασείς χρήστες των κοινωνικών δικτύων που τον κρίνουν, αλλά και όποιους άλλους τολμούν να τον ειρωνεύονται, όσοι κι αν είναι αυτοί, δεκάδες, εκατοντάδες ή ακόμα και χιλιάδες. Αν ήταν εφικτό, ο «εθνικός ρουφιάνος» θα μας σπιούνευε όλους και όλες στις διωκτικές αρχές, θα τιμωρούσε έναν ολόκληρο λαό για τις κακές του σκέψεις.
Εάν αυτά είναι τα δώρα του, το δικό μας αντίδωρο είναι να πούμε λίγα πράγματα περισσότερα γι’ αυτήν τη βαριά κουβέντα, γι’ αυτήν τη ρετσινιά που του κόλλησαν: τη λέξη «ρουφιάνος». Το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας αναφέρει ως πρώτη σημασία της λέξης τον προαγωγό, τον μαστροπό, και ως δεύτερη, συνεκδοχικά, αυτόν που διαβάλλει κάποιον. Ο ρουφιάνος είναι ο δολοπλόκος, ο ραδιούργος, αυτός που προδίδει τα μυστικά κάποιου· είναι ο προδότης, ο σπιούνος, ο χαφιές. Η λέξη «ρουφιάνος» παράγεται από το ιταλικό «ruffianο», του οποίου όμως η προέλευση είναι αμφίβολη. Ισως από το ιταλικό «roffia», δηλαδή «βρομιά, μόλυνση», από τον αρχαίο γερμανικό όρο «hruf». Μια άλλη εκδοχή, που υποστηρίζεται από το Μείζον Ελληνικό Λεξικό, λέει πως ο ρουφιάνος ήταν ο οπαδός του Εφέσιου αφροδισιολόγου Ρούφου. Εχει επίσης διατυπωθεί η άποψη πως ο ruffianο, που έχει στα σύγχρονα ιταλικά τη σημασία του προαγωγού, αυτού που εξωθεί γυναίκες στην πορνεία, προκύπτει από το λατινικό «rufulus», δηλαδή κοκκινομάλλης.
Μια πολύ γνωστή παροιμία λέει πως πολλοί αγάπησαν την προδοσία, αλλά κανείς τον προδότη. Αν και οι υπηρεσίες του ρουφιάνου ήταν, είναι και θα παραμείνουν χρήσιμες σε κάθε καθεστώς που θέλει να ξέρει πώς σκέφτονται και δρουν αυτοί που αμφισβητούν την έννομη τάξη, με την ευρεία έννοια, αν και «δίχως προδότη, κάστρο δεν πατιέται», ο ρουφιάνος, ο καταδότης, ο σπιούνος, πάντα συγκεντρώνει την ηθική απαξία της κοινωνίας. Οχι μόνο από τα θύματά του, που έχουν κάθε λόγο να τον απεχθάνονται, αλλά και από αυτούς που χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες του. Η ρουφιανιά είναι κατά κάποιον τρόπο, τηρουμένων των αναλογιών, σαν τη λειτουργία της απέκκρισης: ουσιώδης, πλην αηδιαστική.
Πράγματι, η ρουφιανιά είναι σημαντική, όχι μόνο για την ευταξία των καθεστώτων, αλλά και για τη διεξαγωγή στρατιωτικών και εμπορικών επιχειρήσεων. Η πολεμική ή η βιομηχανική κατασκοπία, μια ρουφιανιά είναι κι αυτή, αλλά βαρύνουσας σημασίας. Η ειδωλοποίηση των γοητευτικών κατασκόπων από τον κινηματογράφο και τη λογοτεχνία, ψιμυθιώνει το ειδεχθές πρόσωπο του καταδότη – αυτού που θα προδώσει την εμπιστοσύνη των συντρόφων, συνεργατών, συνενόχων, συμπολεμιστών ή συμπατριωτών του.
Σήμερα, ο κακόηχος «ρουφιάνος» ονομάζεται «πληροφοριοδότης»: ένας ευφημισμός, που περιγράφει εκείνον που δίνει πληροφορίες, συνηθέστατα με ιδιοτελή κίνητρα. Εξαιρέσεις υπάρχουν φυσικά, όπως στις ΗΠΑ οι «whistleblowers» (κατά λέξη, «αυτοί που σφυρίζουν τη σφυρίχτρα), οι «μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος», επί το πολιτικώς ορθότερον. Αυτοί δίνουν στον Τύπο ή στη Δικαιοσύνη πληροφορίες για δραστηριότητες του οργανωμένου εγκλήματος ή για πολιτικά θέματα. Ενας τέτοιος διάσημος «σφυριχτροφυσητής» ήταν και ο ανώτερος αξιωματούχος του FBI, Μαρκ Φελτ, που με το προσωνύμιο «βαθύ λαρύγγι» (Deep Throat) έδωσε ανώνυμα τις αρχικές ουσιώδεις πληροφορίες στους δημοσιογράφους της «Ουάσινγκτον Ποστ» Γούντγουορντ και Μπερνστάιν, ώστε να ξεκινήσουν την έρευνά τους που οδήγησε στην αποκάλυψη του σκανδάλου Γουότεργκέιτ το 1972 και βέβαια στην παραίτηση του τότε προέδρου Νίξον. Οσο χρήσιμος κι αν φάνηκε εκείνος ο πληροφοριοδότης, ο Μαρκ Φελτ, στην κοινωνία, τη δικαιοσύνη και τη συνταγματική νομιμότητα, εντέλει δεν ήταν παρά ένας ρουφιάνος...
Και για να ξαναγυρίσουμε στον εθνικό μας ρουφιάνο, αυτός πρέπει να νιώθει τιμημένος, εφόσον είναι ο ηθικός απόγονος μιας μεγάλης σειράς ευκλεών προγόνων. Ο συκοφάντης, στην αρχαία Ελλάδα, ήταν αυτός που κατέδιδε τους κλέφτες σύκων και κατ’ επέκταση τους κλέφτες ευτελών πραγμάτων – μια σύννομη, αλλά ηθικά απαξιωμένη δραστηριότητα. Βέβαια, μέγας ρουφιάνος ήταν ο Εφιάλτης στις Θερμοπύλες. Ο delator ήταν ο ρουφιάνος στην αρχαία Ρώμη, αυτός που ενημέρωνε τους θησαυροφύλακες για παράνομες δραστηριότητες, δηλαδή για λαμογιές στα δημόσια οικονομικά, είτε αφιλοκερδώς είτε με χρηματικά ή άλλα ανταλλάγματα. Τον Μεσαίωνα, σε Ανατολή και Δύση, ο ρουφιάνος ήταν ένα πολύτιμο εργαλείο του καθεστώτος – εάν κάποιος, που κατηγορούνταν για κακούργημα ή προδοσία, έδινε πληροφορίες για τους συνεργάτες του, έβλεπε τη θανατική ποινή του να μειώνεται σε εξορία. Αργότερα, τον 17ο αιώνα, η αστυνομία, που είχε ιδρύσει ο Λουδοβίκος ΙΔ', είχε στρατολογήσει τόσο πολλούς πληροφοριοδότες ώστε έλεγαν τότε πως όταν συγκεντρώνονταν τρεις Γάλλοι μαζί, ο ένας ήταν ρουφιάνος ή ρουφιάνα... Εντέλει, περνώντας επί τροχάδην τον διαβόητο Πήλιο Γούση, τον προδότη του Σουλίου, φτάνουμε στον κινηματογραφικό «γερο-Λαδά», τον αρχετυπικό ρουφιάνο των Γερμανών, που τόσο όμορφα υποδύθηκε στην ταινία «Η χαραυγή της νίκης» ο αξέχαστος Δήμος Σταρένιος. Τι ειρωνεία όμως, που ο ηθοποιός ήταν ένας αγνός κομμουνιστής και ακέραιος άνθρωπος!
Το είπαμε και παραπάνω: η ρουφιανιά είναι μια λειτουργία που μπορεί να αποβεί ουσιαστική, ακόμα και ευεργετική, και όχι μόνο σε καθεστώτα. Ομως, όταν μιλάμε για τον φορέα της πράξης (εθνικό ή όχι) μας έρχεται στο μυαλό μια αρχαιοελληνική παροιμιακή έκφραση: «πέλεθος αρτίως κεχεσμένος», που σημαίνει «περίττωμα που μόλις αποβλήθηκε». Αυτός ο πέλεθος δεν θα μας συγχωρήσει ποτέ.
Νησίδες ΕΝΘΕΤΟ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΤΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟΥ
ΕΠΙΛΟΓΗ ΦΩΤΟ argyrades.gr (drepani.gr)
