Πολλοί γονείς και -ακόμα περισσότερο- πολλοί εκπαιδευτικοί διαμαρτύρονται γιατί οι σημερινοί μαθητές αδυνατούν να προσανατολιστούν στον ιστορικό χρόνο, δυσκολεύονται σε απλές ερωτήσεις γεωγραφίας (σύνορα, πρωτεύουσες χωρών) και μένουν άλαλοι στην εξεύρεση αιτίων και αιτιών σ’ ό,τι αφορά μικρά και μεγάλα ιστορικοκοινωνικά γεγονότα. Οι τηλεθεατές θα χουν βρεθεί μπροστά σε καταστάσεις όπου ο ερωτώμενος/η δεν μπορούν να απαριθμήσουν δυο-τρεις χώρες της Λατ. Αμερικής και σερβίρουν το… Μίσιγκαν αντί της Αργεντινής. Τι ακριβώς συμβαίνει και γιατί είμαστε μπροστά σε μια -ουσιαστικά- στρατιά αναλφάβητων;
Στη δεκαετία του 1990 και ύστερα από την πτώση των καθεστώτων του παλινορθωμένου καπιταλισμού οι κυρίαρχες δυνάμεις της Δύσης εφάρμοσαν στην εκπαίδευση και σ’ όλο το φάσμα της το δόγμα «να μαθαίνω πώς να μαθαίνω». Η αφηγηματική διδασκαλία αντικαταστάθηκε από το περίφημο «ολιστικό σύστημα» διδασκαλίας. Το περιεχόμενο ενός κειμένου «νικήθηκε» από τη φόρμα του κειμένου και ο «Αγών» του Χίτλερ μπορεί να διδαχθεί χωρίς ο μαθητής να μάθει τίποτα για τον φασισμό. Η ολιστική διδασκαλία ήταν μια σκέψη των αριστερών παιδαγωγών του 20ου αιώνα, μόνο που εδώ πετάχτηκε το παιδί μαζί με τ’ απόνερα. Η άρχουσα τάξη πήρε μία αλήθεια μας και την έκανε λιώμα, όπως άλλωστε πράττει με δεκάδες ιδέες της αριστεράς που τις αφυδατώνει από το απελευθερωτικό τους περιεχόμενο και κρατάει σαν σημαία τα… σπάργανα.
Κοντά στο παραπάνω, προστέθηκε η κατάρα ενάντια στην αποστήθιση που ταυτίστηκε με την παπαγαλία. Άλλο το ένα, άλλο το άλλο. Η απομνημόνευση είναι θεμέλιο της μνήμης και εισαγωγή στην κρίση. Οι σημερινοί μαθητές αντιτείνουν ότι «όλα βρίσκονται στο διαδίκτυο», πράγμα αληθινό, αρκεί κανείς να μην το απολυτοποιεί. Το διαδίκτυο ελέγχεται από συγκεκριμένες πλανητικές δυνάμεις και η φετιχοποίησή του αδυνατίζει την πραγματική κοινωνική συνάφεια και τις νοητικές διεργασίες. Είναι εργαλείο, αρκεί να μη γινόμαστε δούλοι κι εξάρτημά του.
Τρίτον, γεγονός αναμφισβήτητης σημασίας είναι η κυριαρχία της εικόνας και μάλιστα της γοργά εναλλασσόμενης. Ο «fast θεατής» μεταβάλλεται αργά αλλά σταθερά σε «fast διανοητή» και η εικόνα κανοναρχεί πάνω στο περιεχόμενο και τις αλληλουχίες. Σημασία έχει «τι συνέβη» και όχι «γιατί συνέβη» και το γεγονός που σπαρταράει, ακόμα και αν είναι ευτελές και εφήμερο, τσακίζει τις αιτίες, τις κρυμμένες πλευρές, τη συνθετότητα, την ιστορικότητα, τις γενεσιουργές αιτίες, την αλληλοδιαδοχή, το κάδρο που συντελέστηκε. Ένα ζώο αποκτά μυθικές διαστάσεις και η Παλαιστίνη μένει στα αζήτητα. Ο θεατής που εμβολιάζεται καθημερινά από άχρηστες πληροφορίες και τόνους εικόνων είναι πολύ δύσκολο να βρει -σαν τον Θησέα- το μίτο της Αριάδνης και να βάλει τα γεγονότα σε μια σειρά, να αξιολογήσει κύρια και δευτερεύοντα, να βρει το είναι και το χρέος του. Γίνεται πολυφαγάς καταναλωτής και όχι χρήσιμος αγωνιστής-πολίτης. Το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ εξισώνεται με τον ΕΔΕΣ και ο κομμουνισμός με το φασισμό. Μέσα σ’ αυτό το τοπίο ο ευρηματικός στίχος του Μπ.Μπρεχτ «ποιος έχτισε την εφτάπυλη Θήβα» παραμένει μετέωρος, χωρίς απάντηση.
Ένα τελευταίο γεγονός αφορά την αυθεντία και την τεχνοκρατία. Στην εκπαίδευση και τα ΜΜΕ βρίθουν οι αναφορές στους ειδικούς, τους γνωρίζοντες. Όχι ότι αυτό δεν έχει τη σημασία του, αλλά, όπως ξέρουμε καλά, τους πολέμους τους διατάζουν οι πολιτικοί, οι στρατηγοί εκτελούν τις εντολές. Θέλουμε να πούμε ότι τα ζητήματα είναι -σε τελική ανάλυση- πολιτικά και καμία χαρτορίχτρα δεν μπορεί να μιλήσει για τον πόλεμο και την ανεργία.
Βρισκόμαστε λοιπόν μπροστά σε τείχος όπως αυτό που χτίζει ο Τραμπ και ο Νετανιάχου; Θα σηκώσουμε τα χέρια μπροστά στο… γκουγκλάρισμα και στη θεωρία πως η τεχνολογία που βρίσκεται στα χέρια των ισχυρών είναι ανίκητη; Πως το σερφάρισμα θα αντικαταστήσει την ταξική πάλη; Πως ο λειτουργικός αναλφαβητισμός θα ηττηθεί με εκκλήσεις και την ηθοπλαστική διδασκαλία πως «παλιά ήταν αλλιώς»; Όχι βέβαια. Η πάλη γίνεται εδώ και τώρα και όλοι οι εμπλεκόμενοι, δηλαδή οι αγωνιστές, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί έχουν λόγο και ρόλο. Η νεολαία δεν πρέπει να γίνει καταναλωτικός θεατής, άπραγος ακροατής και άβουλος μαθητής στα νύχια του καπιταλισμού.

Θανάσης Τσιριγώτης