Από Δημήτρης Χρυσικόπουλος - topontiki.gr

Την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές, η τεράστια πυρκαγιά στη βόρεια Εύβοια συνέχιζε το καταστροφικό της έργο, ενώ μεγάλο μέρος της χώρας βρισκόταν «στα κόκκινα» όσον αφορά τον κίνδυνο φωτιάς. Το τι είχε προηγηθεί οι Έλληνες το βίωσαν «στο πετσί» τους με μεγάλες εκτάσεις πρασίνου να παραδίδονται στις φλόγες, εν μέσω καύσωνα και χωρίς ισχυρούς ανέμους, που συνήθως κάνουν τα πράγματα ακόμα πιο δύσκολα.

Το φαινόμενο των πυρκαγιών δεν είναι ασυνήθιστο στη χώρα μας ούτε, βέβαια, στις υπόλοιπες μεσογειακές χώρες, όπου οι καιρικές συνθήκες και τα χαρακτηριστικά των δασών ευνοούν τα θερινά ξεσπάσματα φωτιάς.

Ωστόσο φέτος η Ελλάδα δεν ήταν η μόνη που έζησε τον εφιάλτη του καύσωνα και των ανεξέλεγκτων πυρκαγιών: από την Ιταλία και την Τουρκία έως τις δυτικές ΗΠΑ και τον Καναδά, εκατομμύρια στρέμματα δασών, καλλιεργήσιμων εκτάσεων και κατοικημένων περιοχών παραδόθηκαν στις φλόγες, συνήθως σε περιόδους παρατεταμένης ξηρασίας και πολύ υψηλών θερμοκρασιών.

Την περασμένη Δευτέρα στη Σιβηρία οι δυνάμεις πυρόσβεσης έδιναν μάχη με 155 μέτωπα φωτιάς και εκκένωναν χωριά, σε μια προσπάθεια να αποφύγουν τις ανθρώπινες απώλειες.

Πιο πολλές, πιο ισχυρές

Όλα τα υπάρχοντα στοιχεία δείχνουν ότι οι δασικές πυρκαγιές κάθε χρόνο γίνονται περισσότερες και πιο καταστροφικές, η «επικίνδυνη» περίοδος επιμηκύνεται και οι συνέπειες από τις φωτιές γίνονται πιο έντονες για τους ανθρώπους.

Το ανησυχητικό, ωστόσο, είναι ότι οι επιστήμονες που ασχολούνται με το περιβάλλον συμφωνούν πως η κλιματική αλλαγή παίζει δραματικό ρόλο στην κατάσταση αυτή και προειδοποιούν ότι, με βάση τα προγνωστικά μοντέλα τους, τα πράγματα θα γίνουν ακόμα χειρότερα στο εγγύς μέλλον, καθώς η θερμοκρασία του πλανήτη θα ανεβαίνει και ακραία φαινόμενα, όπως περίοδοι ανομβρίας, ισχυροί άνεμοι και καταιγίδες κεραυνών, θα κάνουν ακόμα πιο πιθανή την εκδήλωση πυρκαγιών και ακόμα πιο δύσκολη την καταπολέμησή τους.

Πολύ χοντρικά, αυτό που οι επιστήμονες λένε είναι ότι, λόγω της κλιματικής αλλαγής, ο καιρός γίνεται πιο θερμός και ξηρός, αυξάνεται δραματικά η καύσιμη ύλη μέσα στα δάση και, όταν ξεσπά μια πυρκαγιά, έχει και «τροφή» που θα τη συντηρήσει, αλλά και συνθήκες (υψηλές θερμοκρασίες, ξηρός καιρός, άνεμοι) που θα τη γιγαντώσουν.

Φυσικά, οι δασικές πυρκαγιές δεν είναι ένα νέο φαινόμενο. Αντιθέτως, η ίδια η φύση χρησιμοποιεί συχνά τη φωτιά προκειμένου να ανανεώσει περιοχές περιβαλλοντικά υποβαθμισμένες – π.χ., με πολλά νεκρά δέντρα. Επίσης είναι γνωστό ότι οι πυρκαγιές δημιουργούν το δικό τους μικροκλίμα στις περιοχές όπου εκδηλώνονται, γεγονός που καθιστά τον έλεγχό τους πιο δύσκολο ή και αδύνατο για τις δυνάμεις πυρόσβεσης.

Ωστόσο η κλιματική αλλαγή – η οποία, μάλιστα, μοιάζει να επιταχύνεται τα τελευταία χρόνια – κάνει όλα αυτά τα ζόρικα στην αντιμετώπισή τους φαινόμενα ακόμα πιο δύσκολο να ελεγχθούν, καθώς προσθέτει επίπεδα πολυπλοκότητας και αβεβαιότητας σε μια ήδη εξαιρετικά δυσεπίλυτη συνάρτηση.

Μάλιστα, όπως επισημαίνουν οι επιστήμονες, η εγκατάλειψη πολλών δασών (όπως φαίνεται ότι συμβαίνει στη Σιβηρία), αλλά ενίοτε και η υπερβολική προστασία τους, τα κάνουν ιδανικό πεδίο για ανεξέλεγκτες δασικές πυρκαγιές.

Ο ρόλος του κλίματος
Μια πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ecosphere» και αφορούσε κυρίως τα «ξηρά» δάση της Καλιφόρνιας, αλλά και γενικότερα τα δάση της δυτικής ακτής των ΗΠΑ, κατέληξε σε ένα μάλλον ανατριχιαστικό συμπέρασμα:

Την επόμενη δεκαετία οι δασικές πυρκαγιές θα αυξηθούν δραματικά στην περιοχή, καθώς οι συνθήκες θα ευνοήσουν το φαινόμενο, και στη συνέχεια θα μειωθούν, καθώς η φωτιά δεν θα έχει πλέον… καύσιμο για να κάψει – ούτε «μικρό», όπως ξερές πευκοβελόνες και πεσμένα κλαδιά, ούτε «μεγάλο», όπως δέντρα –, καθώς τα περισσότερα θα έχουν καεί.

Η μελέτη, παράλληλα, ασκεί κριτική και στις μεθόδους αποτροπής των πυρκαγιών που έχουν εφαρμοστεί έως τώρα, υπογραμμίζοντας ότι ουσιαστικά έχουν αφήσει στα δάση μεγάλη ποσότητα καύσιμης ύλης, την οποία η κλιματική αλλαγή μετατρέπει σε πυριτιδαποθήκη, οδηγώντας σε ακόμα μεγαλύτερες και πιο καταστροφικές πυρκαγιές.

Προειδοποίηση ΟΗΕ
Μέσα σε όλα αυτά, ο ΟΗΕ προειδοποιεί πλέον ανοιχτά ότι το κακό σενάριο μοιάζει πλέον σχεδόν αναπόδραστο, καθώς η Διακυβερνητική Διάσκεψη για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) έκανε λόγο, μεταξύ άλλων, για «κόκκινο συναγερμό» για την ανθρωπότητα και μη «αναστρέψιμες συνέπειες» της κλιματικής αλλαγής.

Στην έκθεση, η οποία υπογράφεται από 234 κορυφαίους επιστήμονες από περισσότερες από 60 χώρες, αναφέρεται ότι η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας στην επιφάνεια του πλανήτη κατά 1,5 βαθμό Κελσίου σε σύγκριση με την προβιομηχανική εποχή είναι πολύ πιθανό πλέον να γίνει πραγματικότητα έως το 2040.

«Έχουν συμβεί εκτεταμένες και γρήγορες αλλαγές στην ατμόσφαιρα, στον ωκεανό, στην κρυόσφαιρα και τη βιόσφαιρα» αναφέρει η έκθεση και υπογραμμίζει ότι κάποιες από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, όπως, για παράδειγμα, το λιώσιμο των πάγων σε περιοχές της Αρκτικής, πλέον θεωρούνται μη αναστρέψιμες.

Η εγκατάλειψη της υπαίθρου
Ωστόσο η κλιματική αλλαγή δεν είναι η μόνη υπεύθυνη για τις ανεξέλεγκτες και καταστροφικές πυρκαγιές που πλήττουν διάφορες χώρες. Σε συνέντευξή του στην Deutsche Welle ο Γιόχαν Γκέοργκ Γκολντάμερ, κορυφαίος επιστημονικός συνεργάτης της Ένωσης Μαξ Πλανκ και ειδικός στη μελέτη των δασών, προσθέτει κι άλλον έναν παράγοντα που κάνει τις δασικές πυρκαγιές πιο έντονες: την εγκατάλειψη της υπαίθρου.

Ο Γκολντάμερ σημειώνει ότι «στα Βαλκάνια, στην Ελλάδα και στην Τουρκία η αστυφιλία συνεχίζεται ακάθεκτη. Η νέα γενιά μετακομίζει στις πόλεις για να βρει δουλειά και καλύτερη ποιότητα ζωής εκεί. Με τους νέους να απομακρύνονται, οι αγροτικές περιοχές γερνάνε. Τα χωριά και οι παλιοί οικισμοί σιγά σιγά εξαφανίζονται. Αυτό σημαίνει ότι η παραδοσιακά πολύ εντατική χρήση της γης θα πάψει να υπάρχει εκεί.

Στη γη που δεν καλλιεργείται σταδιακά εμφανίζονται αγριόχορτα, θάμνοι, μεμονωμένα δέντρα και τέλος δάση, τα οποία παρέχουν στη φωτιά περισσότερη τροφή από τις εντατικά καλλιεργούμενες γεωργικές περιοχές ή βοσκότοπους. Εάν κάποιος θέλει να κάνει κάτι ενάντια στον κίνδυνο αύξησης των πυρκαγιών, θα πρέπει να εστιάσει στη νότια Ευρώπη, στα μέτρα που αντισταθμίζουν την έξοδο από τις αγροτικές περιοχές».

Παράλληλα, ο Γκολντάμερ υπογραμμίζει ότι «σε ένα ανέγγιχτο δάσος υπάρχει μεγάλη ποικιλία ιθαγενών φυτών και εντόμων, αλλά και πολύ νεκρό ξύλο. Σε περίπτωση καύσωνα ή πυρκαγιών, ένα τέτοιο δάσος κινδυνεύει εξαιρετικά. Προκειμένου να καταστούν τα δάση λιγότερο ευαίσθητα στη φωτιά, θα πρέπει να σχεδιάζονται με τέτοιο τρόπο ώστε η φωτιά να βρίσκει λιγότερη τροφή εκεί και επομένως να μπορεί να ελεγχθεί ευκολότερα. Αυτό είναι δυνατό πάνω απ’ όλα μέσω της εντατικής γεωργίας και της ελεγχόμενης βοσκής στα δάση».

Επίσης, αναφερόμενος στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, ο Γερμανός επιστήμονας τονίζει ότι «πρέπει να αποχαιρετήσουμε την εικόνα που είχαμε για τα δάση, όταν κάποτε μπορούσαν να αναπτυχθούν σε ένα πολύ ισορροπημένο κλίμα, στο οποίο τέτοια ακραία φαινόμενα δεν εκδηλώνονταν ή εκδηλώνονταν σπάνια. Εάν στο μέλλον έχουμε γενικά κλιματολογικές συνθήκες όπως στη Μεσόγειο ή στις υποτροπικές περιοχές, τότε θα πρέπει να κοιτάξουμε τα δάση εκεί».

Συνέπειες σε πραγματικό χρόνο
Ωστόσο, ξαναγυρίζοντας στην κλιματική αλλαγή, ο καθηγητής Πέτερι Τάαλας, πρόεδρος του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού, σχολιάζοντας τις καταστροφικές πυρκαγιές στην Ελλάδα, την Τουρκία, την Ιταλία και αλλού, ήταν απολύτως σαφής: «Βλέπουμε με τα ίδια μας τα μάτια σε πραγματικό χρόνο τη σκληρή πραγματικότητα της κλιματικής αλλαγής», είπε, προσθέτοντας ότι η εικόνα αυτή είναι «μια πρόγευση αυτού που θα αντιμετωπίσουν οι μελλοντικές γενιές. Κάποιες από τις αρνητικές αλλαγές έχουν ήδη “κλειδώσει” στο κλιματικό σύστημα, ωστόσο άλλες μπορούν να αντιμετωπιστούν αν προχωρήσουμε σε ισχυρές, ταχείες και διαρκείς μειώσεις στις εκπομπές (σ.σ.: των αερίων του θερμοκηπίου) τώρα».

Ο Τάαλας συμπλήρωσε ότι οι ακραίες θερμοκρασίες που έχουν παρατηρηθεί σε διάφορες περιοχές του κόσμου έχουν τη «σφραγίδα» της κλιματικής αλλαγής και αποτελούν συνέχεια φαινομένων που είχαν καταγραφεί και το 2020, αποδίδοντάς τα σε ανθρωπογενή αίτια.