Βορειότερα των Ιόνιων Νησιών βρίσκεται η Κέρκυρα. Το 2008 η παλιά πόλη μπαίνει στον κατάλογο της UNESCO μετά από προσπάθειες 9 χρόνων και αποτελεί το 17ο ελληνικό τοπίο που μπαίνει στον κατάλογο. Το Ποντικονήσι «της Βλαχοπούλου», το Δημαρχείο (πρώην θέατρο San Giacomo), η πλατεία Λιστόν, το Αρχαιολογικό, το Βυζαντινό, το Ασιατικής Τέχνης Μουσείο ή το Αχίλλειο είναι μόνο μερικοί λόγοι για να επισκεφθεί κανείς το νησί από το Πάσχα και μετά. Αλλά είναι και λόγοι που το νησί αντιμετωπίζει πρόβλημα υπερ-τουρισμού ενώ το χειμώνα ο κόσμος λιγοστεύει δραματικά. Ωστόσο, εδώ δε θα ασχοληθούμε με την Κέρκυρα γενικά. Θα ασχοληθούμε με μία ιστορία που έλαβε χώρα στο Νέο Φρούριο και για ένα μουσείο το οποίο ξεκίνησε ως όραμα έγινε στόχος αλλά κατέληξε σε όραμα. Ήταν το 2010 όταν ξεκίνησαν οι προσπάθειες για την ανάδειξη της ελληνικής τυπογραφίας με κέντρο την Κέρκυρα.
ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑ στην ΚΕΡΚΥΡΑ
Η ιστορία της τυπογραφίας στο νησί φαίνεται να έχει άμεση σχέση με τις εναλλαγές των ξένων διοικήσεων κατά τον 18ο και 19ο αι. στα Ιόνια Νησιά. Πιο συγκεκριμένα, επί γαλλικής κυριαρχίας (Ιούνιος του 1797), αποφασίστηκε να ιδρυθούν στο Ιόνιο τρία τυπογραφεία, στην Κέρκυρα, στην Ιθάκη και στη Ζάκυνθο. Έτσι παραγγέλθηκαν από το Παρίσι τρία πιεστήρια, ένα για κάθε νησί. Λόγω όμως αδυναμίας της Ιθάκης και της Ζακύνθου (το απέκτησε τελικά το 1809) να καταβάλουν το απαιτούμενο χρηματικό ποσό, πιεστήριο προμηθεύτηκε μόνο η Κέρκυρα, η οποία το 1798 εγκατέστησε το τυπογραφείο της εκεί που σήμερα βρίσκεται η εκκλησία της Υπεραγίας Θεοτόκου της Τενέδου, κοντά στην είσοδο του Νέου Φρουρίου. Το Μάιο του ίδιου χρόνου τυπώνεται στα γαλλικά και το πρώτο έντυπο που ήταν μία εγκύκλιος του Γάλλου διοικητή στην οποία αναφέρεται η σύσταση «του πρώτου τυπογραφείου εν Ελλάδι». Το τυπογραφείο λειτουργεί εκδίδοντας κυρίως μονόφυλλες διαταγές των γαλλικών αρχών. Σταθμό όμως της λειτουργίας του αποτελεί η έκδοση του Θούριου («ΘΟΥΡΙΟΣ – Ήτοι ορμητικός πατριωτικός ύμνος, μία Προσταγή Μεγάλη»), η έκδοση του Πατριωτικού Ύμνου («ΎΜΝΟΣ ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΟΣ – Της Ελλάδος και όλη της Γραικίας, προς ξαναπόκτησιν της αυτών Ελευθερίας»), έργα και τα δύο του Ρήγα Βελεστινλή, καθώς και η έκδοση ενός τρίτου, τον «Ύμνο Εγκωμιαστικό παρ’ όλης της Γραικίας προς τον αρχιστράτηγο Μποναπάρτε» το οποίο είναι του Χριστόφορου Περραιβού, τα οποία ήταν και τα τρία γραμμένα και εκδιδόμενα στα ελληνικά. Η Κέρκυρα όμως το Φεβρουάριο του 1799 περνάει υπό ρωσσο-τουρκική κυριαρχία και έτσι «Η του Γένους Τυπογραφία εν Κέρκυρα», όπως λεγόταν μέχρι τότε, μετονομάζεται σε «Τυπογραφία Κορυφών» και πλέον θα εκδίδει μόνο εγκυκλίους και διατάγματα. Με την ίδρυση της «Επτανήσου Πολιτείας» το Μάρτιο του 1800 καθήκοντα γραμματέα στο τυπογραφείο αναλαμβάνει ο Ιωάννης Καποδίστριας. Με τη βοήθεια του διευθυντή Διονύσιου Σαραντόπουλου (ο οποίος είχε διαδεχθεί το Ζαχαρία Χαραμή), αναμορφώνουν το τυπογραφείο παραγγέλνοντας καινούργια ελληνικά τυπογραφικά στοιχεία και διάφορα ξυλογραφικά κοσμήματα, ενώ ο ίδιος ο Σαραντόπουλος ταξιδεύει στην Τεργέστη για να αποκτήσει περισσότερες γνώσεις γύρω από την τυπογραφεία. Το 1802 μάλιστα εκδίδεται και η εφημερίδα «Gazzeta Urbana» (Αστική Εφημερίς) και από το 1805 μέχρι το 1808 εκδίδεται και το περιοδικό «Mercurio Literrario». Με το τέλος της Επτανήσου Πολιτείας το 1807 τα ιόνια νησιά και κατ’ επέκταση και η Κέρκυρα επανέρχονται στη Γαλλία. Ο Σαραντόπουλος παραμένει διευθυντής ενώ έρχεται και νέος εξοπλισμός από τη Νεάπολη της Ιταλίας. To 1815 η Κέρκυρα γίνεται και επίσημα τμήμα του Ηνωμένου Βασιλείου και δύο χρόνια μετά καταργείται η ελευθερία του τύπου και το μόνο τυπογραφείο που επιτρέπεται να λειτουργεί είναι αυτό της διοικήσεως, το «The Government Printing – Office» ή «Corfu Government Press». Νέος διευθυντής ορίζεται ο Δημήτριος Ζερβός και το τυπογραφείο εξοπλίζεται με νέα πιεστήρια και νέους αγγλικούς τυπογραφικούς χαρακτήρες. Ωστόσο, δίπλα στο εθνικό τυπογραφείο λειτουργεί και ένα μικρότερο, το οποίο μάλλον ήταν γαλλικό που μεταφέρθηκε εκεί από τη Ζάκυνθο, το οποίο ήταν υπό την αγγλική λογοκρισία και εξέδιδε ιδιωτικές εκδόσεις που αφορούσαν κυρίως επιστημονικά και καλλιτεχνικά θέματα. Την περίοδο 1807-1817 στο τυπογραφείο εκδόθηκαν 175 τίτλοι, ανάμεσά τους 3 σχολικά εγχειρίδια, 5 βιβλία με θρησκευτικό περιεχόμενο και 65 επιστημονικά και λογοτεχνικά συγγράμματα και οι γλώσσες που επικρατούσαν ήταν τα ιταλικά, γαλλικά, ελληνικά και ιταλικά. Η κατάσταση αυτή παραμένει μέχρι το 1843 όταν ο νέος αρμοστής του νησιού, λόρδος John Seaton, επιτρέπει τη σύσταση ιδιωτικών τυπογραφείων, τα οποία θα τυπώνουν βιβλία και έντυπα χωρίς όμως πολιτικό περιεχόμενο. Η ελευθεροτυπία επανέρχεται με διάγγελμα της Ιονίου Βουλής το 1848 και έτσι αρχίζουν να τυπώνονται και να κυκλοφορούν στην Κέρκυρα ιδιωτικές εφημερίδες με το πρώτο τυπογραφείο να είναι το «Ερμής» του Χ. Νικολαΐδη – Φιλαδελφέως (1849). Η Αγγλική κυριαρχία διαρκεί μέχρι το 1864 και στη συνέχεια τα Επτάνησα παραχωρήθηκαν ως δώρο στην Ελλάδα.
Τυπογραφείο Ασπιώτη
Tο τυπογραφείο που φαίνεται να ξεχωρίζει, ακόμα και σήμερα, είναι το «Ελπίς» του Γ. Ασπιώτη (σε συνεργασία με τον Ιωάννη Λάνσα) που ιδρύθηκε το 1873. Αντίκειμενό του ήταν η εκτύπωση παιγνιόχαρτων της οποίας το μονοπώλιο υπέγραψε το 1884 με την κυβέρνηση Τρικούπη. Ο ιδρυτής Γεράσιμος Ασπιώτης πέθανε το 1902 στα 57 του χρόνια και την επιχείρηση ανέλαβε ο γιος του Κωνσταντίνος, ο οποίος επέκτεινε το αντικείμενο εργασιών της επιχείρησης, σε εκτύπωση τσιγαρόχαρτων, επιταγών, εμπορικών βιβλίων, ετικετών φακέλων αλληλογραφίας, μετοχών, ομολογιών, γραμματίων, αφισών, καρτ-ποστάλ, λαχείων, εισιτηρίων, διπλοτύπων. Το 1928 συγχωνεύθηκε με την Εταιρεία Λιθογραφίας και Κυτιοποιίας Αθηνών (ΕΛΚΑ) κάνοντας το τυπογραφείο το μεγαλύτερο των Βαλκανίων. Ωστόσο, στους βομβαρδισμούς του 1940 το κτηριακό συγκρότημα στην Κέρκυρα καταστράφηκε και έτσι οι δραστηριότητες της εταιρίας μεταφέρθηκαν στην Αθήνα, στη Λεωφόρο Βουλιαγμένης. Επόμενος σταθμός της εταιρίας γραφικών τεχνών αποτελεί η δεκαετία του ’80 όταν λόγω οικονομικών προβλημάτων άρχισαν οι διαδικασίες πτώχευσης απ’ το Γ. Σταύρου (αν και δεν ευθύνεται αυτός για το τελικό αποτέλεσμα) και έτσι το 1997 η Εθνική Τράπεζα κατάσχει το μεγαλύτερο μέρος των εγκαταστάσεων και των αρχείων (των οποίων η τύχη αγνοείται) της εταιρείας. Ένα χρόνο μετά ο εξοπλισμός αγοράστηκε από την εταιρεία «Αφών Δεστούνη», η οποία προσέλαβε τους εργαζομένους της Ασπιώτη-ΕΛΚΑ καταβάλλοντάς τους και το 50% της αποζημίωσης που τους χρωστούσε η προηγούμενη διοίκηση. Έτσι, σήμερα στο Μαρκόπουλο Αττικής μπορεί κάποιος να βρει πλέον τη νέα «ΑΣΠΙΩΤΗ Εκτυπωτική Α.Ε.». Τη δεκαετία του 2000 οι εγκαταστάσεις της Βουλιαγμένης αγοράζονται από Ελληνο – νοτιοαμερικάνους οι οποίοι αφού κατεδαφίζουν το κτήριο, χτίζουν στη θέση του το σημερινό Athens Metro Mall.
ΠΙΟΠ: Μετατρέποντας το Όραμα σε Στόχο
Το 2002-2003 η κυριότητα της Ελληνικής Τράπεζας Βιομηχανικής Αναπτύξεως (ΕΤΒΑ) περνάει και επίσημα στον Όμιλο Πειραιώς και έτσι το Πολιτιστικό και Τεχνολογικό Ίδρυμα (ΠΤΙ ΕΤΒΑ) γίνεται Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ). Σήμερα, αποτελείται από Εκδόσεις, Ιστορικό Αρχείο, Ερευνητικό Έργο, Βιβλιοθήκη αλλά κυρίως από Εννέα θεματικά ή τεχνολογικά Μουσεία στην ελληνική περιφέρεια. Τα Μουσεία ξεκίνησαν να δημιουργούνται από την ΕΤΒΑ η οποία ήθελε να αναδείξει τη βιομηχανική κληρονομιά της χώρας και έτσι ξεκίνησε ιδρύοντας πρώτα το Μουσείο Μετάξης στο Σουφλί, στη συνέχεια άρχισε η δημιουργία του Μουσείου Υδροκίνησης στη Δημητσάνα, ενώ υπήρχε και η πρόταση/ιδέα για την αξιοποίηση του πλινθοκεραμοποιείου Τσαλαπάτα στο Βόλο. Έτσι, την υλοποίηση και τη λειτουργία των μουσείων στο Σουφλί και στη Δημητσάνα, ανέλαβε το ΠΙΟΠ. Η κα. Σοφία Στάικου, η οποία διετέλεσε πρόεδρος του Ιδρύματος μέχρι και τις 31 Δεκεμβρίου 2018 (έφυγε νωρίτερα από το αναμενόμενο) ήταν αυτή που διατύπωσε το όραμα για τη δημιουργία ενός δικτύου δέκα θεματικών μουσείων (η δημιουργία θεματικών μουσείων αποτελεί μέρος του καταστατικού του ιδρύματος). Ένα όραμα το οποίο μετατράπηκε σε στόχο και σχεδόν ολοκληρώθηκε το 2016 εγκαινιάζοντας τα μουσεία στα Ιωάννινα και στη Χίο. Μόνο που το Δίκτυο αποτελείται από 9 Μουσεία και όχι 10 όπως είναι ο στόχος. Ποιο είναι λοιπόν το άγνωστο δέκατο μουσείο του ΠΙΟΠ; Στόχος της κα. Στάικου ήταν η εγκαινίαση τριών μουσείων και όχι δύο. Στόχος της ήταν το 2016 να εγκαινιαστεί και το Μουσείο Τυπογραφίας στην Κέρκυρα.
Το Μουσείο Τυπογραφίας
Για την ίδρυση του «Μουσείου Τυπογραφίας» το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ήταν θετικό στο να παραχωρηθεί ένα τμήμα του Νέου Φρουρίου (τους αγγλικούς στρατώνες) στο ΠΙΟΠ. Ήδη είχε προταθεί , για ιστορικούς λόγους, το Μουσείο να στεγαστεί στη βίλλα Ρόσσα (Villa Rosa), η οποία ανήκε στην οικογένεια Ασπιώτη, αλλά αποδείχθηκε ότι το κτήριο δεν είχε καμία στατική και δομική επάρκεια για να φιλοξενήσει οποιοδήποτε μουσείο. Το έργο δε θα αφορούσε μόνο το Μουσείο, αλλά θα γίνονταν παρεμβάσεις και στο υπόλοιπο Φρούριο προκειμένου να αναδειχθεί και να γίνει πιο προσβάσιμο στο σύνολό του. Έτσι, το ΠΙΟΠ σε συνεργασία με την 21η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (η οποία από το 2006 έχει έδρα την Κέρκυρα) θα έκαναν εργασίες στην Τάφρο του Νέου Φρουρίου, στο οχυρό Σκάρπωνα και στην Ξηρά Τάφρο, μεταξύ του Οχυρού Σκάρπων και του Προμαχώνα των Επτά Ανέμων. Πιο συγκεκριμένα, θα γίνονταν α) νέα πορεία επίσκεψης στο Νέο Φρούριο, η οποία με ένα σύστημα από δυο πύργους ανελκυστήρων, γεφυρών και ραμπών κλίσης 5%, εξασφαλίζει σε άτομα με κινητικά προβλήματα εύκολη πρόσβαση στο Μουσείο και τον Προμαχώνα των Επτά Ανέμων (το Φρούριο αν και ανήκει στην UNESCO έχει πρόβλημα στο θέμα της «προσβασιμότητας») β) καθαρισμοί, επιλεκτικές αποχωματώσεις, αφαίρεση στοιχείων παλαιών δικτύων και περιφράξεων, αποκομιδή μπάζων, γ) τοποθέτηση νέων περιφράξεων με κιγκλιδώματα ασφαλείας, δ) τοποθέτηση πινακίδων σήμανσης και πληροφόρησης, ε) αρμολογήματα, στερεώσεις και αναστηλώσεις τμημάτων των τειχών υπό κατάρρευση, στ) καθαρισμός και συντήρηση λίθινων αρχιτεκτονικών μελών, ζ) ανάδειξη του χώρου της παλιάς Λαϊκής σε πάρκο με φύτευση, όπου εντασσόταν υπαίθριος χώρος στάθμευσης χωρητικότητας δέκα αυτοκίνητων και ενός λεωφορείου. Όλα τα παραπάνω ήταν εγκεκριμένα από την UNESCO, αφού η Κέρκυρα έχει ενταχθεί σε αυτήν και οποιαδήποτε – κυρίως πολιτιστική – παρέμβαση απαιτεί την έγκριση του διεθνή οργανισμού. Μάλιστα, το Νέο Φρούριο αποτελεί το 1/3 της οριοθετημένης περιοχής που έχει ενταχθεί στην UNESCO. Με αυτή τη λογική το Μουσείο Τυπογραφίας (όπως και το Αχίλλειο) εντάχθηκε το 2010 στο Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού ως έργο τουρισμού όμως και όχι πολιτισμού, προκειμένου να εξοικονομηθούν χρήματα από το ΕΣΠΑ σε ό,τι αφορά υποδομές πολιτισμού και έτσι η Κέρκυρα άρχισε να προγραμματίζει έργα πολιτισμού, όπως η συντήρηση και η στατική μελέτη του Αρχαιολογικού Μουσείου. Ο προϋπολογισμός όλων αυτών των έργων Πολιτισμού και Τουρισμού ξεπερνούσε τα 30 εκατ. ευρώ και μέσα σε αυτά ήταν και 8.500.000 τα οποία δεσμεύτηκαν (δεν εξασφαλίστηκαν) από το ΕΣΠΑ προκειμένου το Μουσείο να ενταχθεί στο πρόγραμμα «Ανταγωνιστηκότητα – Επιχειρηματικότητα» (ΕΠΑΝ ΙΙ) μέσω της «Πρόσκλησης 55», η οποία απευθυνόταν στις 8 περιφέρειες της Ελλάδας με την προϋπόθεση όμως ότι αν δεν απορροφηθούν τα χρήματα από την εκάστοτε περιφέρεια, για τα έργα υποδομής που έχουν δηλωθεί, τότε θα μεταφερθούν στις υπόλοιπες περιφέρειες που έχουν πιο ώριμες προτάσεις για υλοποίηση και ένταξη. Στο συγκεκριμένο πρόγραμμα εντάχθηκαν και το Μουσείο Αργυροτεχνίας στα Γιάννενα αλλά και το Μουσείο Μαστίχας στη Χίο. Μόνο, που εκεί οι αντίστοιχες δημοτικές αρχές αντιμετώπισαν τη δημιουργία των Μουσείων διαφορετικά. Σύμφωνα με την κα. Στάικου το μεγαλύτερο εμπόδιο στην Κέρκυρα ήταν ο δήμαρχος, Ιωάννης Τρεπεκλής, ο οποίος δεν ήθελε να στηρίξει η τοπική κοινωνία ένα ιδιωτικό έργο. Το ΠΙΟΠ με μία πρώτη ματιά ο κόσμος πιστεύει ότι συνδέεται κυρίως με το χρηματοπιστωτικό σύστημα και πιο συγκεκριμένα με την Τράπεζα Πειραιώς, αφού αποτελεί την Πολιτιστική Εταιρική της Ευθύνη. Ωστόσο, το ΠΙΟΠ είναι ένα αυτοτελές και ανεξάρτητο κοινωφελές ίδρυμα. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου (ΝΠΙΔ) το οποίο είναι εποπτευόμενο από το Υπουργείο Οικονομικών, το ΥΠΕΧΩΔΕ και το Υπουργείο Πολιτισμού (ΦΕΚ 1492/Β /29.11.2002) οπότε δε «λογοδοτεί» στην Τράπεζα Πειραιώς. Ωστόσο, προέκυψε και μία άλλη παράμετρος, που είναι η αμφισβήτηση της κυριότητας του Φρουρίου. Σύμφωνα με έγγραφό της Κτηματικής Υπηρεσίας το 2011, φαίνεται ότι το Φρούριο δεν ανήκε ούτε στο Δήμο Κερκυραίων, και έτσι δεν είχε καμία αρμοδιότητα να επέμβει στο μνημείο, ούτε στο ΓΕΝ, παρόλο που εκεί φιλοξενούνται εγκαταστάσεις του Πολεμικού Ναυτικού, αλλά ανήκει στο Υπουργείο Οικονομικών. Ως αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν η καθυστέρηση λήψης απόφασης για την ίδρυση του μουσείου και έτσι το Νοέμβριο του 2011 τα χρήματα δεν εξασφαλίστηκαν και το έργο χάνεται. Όπως και να ‘χει η μη υλοποίηση του «Μουσείου Τυπογραφίας» έχει οδηγήσει το ΠΙΟΠ να θεωρεί ως δέκατο Μουσείο, το Ιστορικό Αρχείο του Ιδρύματος έχοντας όμως «ένα μικρό πένθος» για την απώλεια του πραγματικού Δέκατου Μουσείου, στην Κέρκυρα.
ΠΗΓΕΣ:
- Το Τυπογραφείο της Τενέδου (https://www.corfu-museum.gr/index.php/el/59-corfu-notes/321-2012-09-23-16-09-17)
- Το Ιστορικό Τυπογραφείο Ασπιώτη, το μεγαλύτερο των Βαλκανίων ( http://www.corfuland.gr/el/istorika-kerkyra/corfu-history/to-istoriko-typografeio-aspioti-to-megalytero-ton-balkanion.html)
- Ασπιώτη-ΕΛΚΑ, από τη λεηλασία στην πτώχευση (https://www.rizospastis.gr/story.do?id=3704434)
- Περιοδικό ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Ενημερωτικό Δελτίο Κοινωφελούς Ιδρύματος Ελληνικής Τράπεζας Βιομηχανικής Αναπτύξεως (Το περιοδικό αποτελείται από 11 τεύχη που εκδόθηκαν από το 1987 μέχρι το 2001)
- Επιμένει η Ά. Γκερέκου για τη δημιουργία Μουσείου Τυπογραφίας (https://www.corfupress.com/2011)
- Υπ. Οικονομικών: Καμία αρμοδιότητα του Δήμου Κέρκυρας στο Νέο Φρούριο http://corfutvnews.gr/old)
maxmag.gr
