Oταν θέλεις να κάνεις μια ταινία μυθοπλασίας, στην οποία θα εκφράσεις -μέσω της μυθοπλαστικής πλοκής- τις δικές σου απόψεις για γεγονότα και καταστάσεις της Ιστορίας, δεν προσδιορίζεις ασφυκτικά τον τόπο και το χρόνο, αλλά τοποθετείς τη μυθοπλασία σε ένα ευρύτερο χωροχρονικό πλαίσιο.

Αν θέλεις να κάνεις μια ταινία μυθοπλασίας για τις σφαγές των ναζί στην κατακτημένη Ελλάδα και ιδιαίτερα αν γνωρίζεις ότι η προσωπική σου «ανάγνωση» κάποιων γεγονότων βρίσκεται στον αντίποδα της ιστορικής μνήμης των θυμάτων, δεν ονομάζεις την ταινία «Καλάβρυτα 1943». Γιατί στα Καλάβρυτα, τον Δεκέμβρη του 1943, έγινε ένα συγκεκριμένο γεγονός: η σφαγή ολόκληρου του ανδρικού πληθυσμού (άνω των 13 ετών) και στη συνέχεια η πυρπόληση του χωριού. Ηταν ένα από τα πολλά εγκλήματα που διέπραξαν οι ναζί στην κατεχόμενη Ευρώπη και το πιο μαζικό στην Ελλάδα. Τα γεγονότα είναι πρόσφατα (στην κλίμακα του ιστορικού χρόνου), υπάρχουν ακόμη επιζώντες, υπάρχουν απόγονοι των θυμάτων, υπάρχει κατασταλαγμένη ιστορική καταγραφή.

Ως γνωστόν, εκτός από τα Καλάβρυτα, μαζικές σφαγές αμάχων έγιναν στο Δίστομο, στο Κομμένο της Αρτας, στη Βιάννο και την Κάνδανο στην Κρήτη, στο Χορτιάτη στη Θεσσαλονίκη, στο Δοξάτο Δράμας, στους Λιγκιάδες Ιωαννίνων και αλλού. Το «Δίκτυο Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών» έχει καταγράψει γύρω στις 100 πόλεις και χωριά που γνώρισαν τη φρίκη των ναζιστικών αντιποίνων κατά του άμαχου πληθυσμού. Στα Καλάβρυτα συντελέστηκε το πιο ογκώδες έγκλημα των ναζί κατακτητών (πάνω από 800 νεκροί μόνο στα Καλάβρυτα, πάνω από 1.000 συμπεριλαμβάνοντας και τα γύρω χωριά).

Ο τίτλος «Καλάβρυτα 1943» παραπέμπει σε κάτι πολύ συγκεκριμένο, λοιπόν, και όχι σε ένα «επεισόδιο πολέμου», γενικά και αόριστα. Και ο «καλός» ναζί που σπάει την κλειδαριά και επιτρέπει στα γυναικόπαιδα να σωθούν από το φλεγόμενο κτίριο του σχολείου, επίσης παραπέμπει σε κάτι συγκεκριμένο: σε έναν μύθο που διακινούνταν κάποτε, αλλά ενταφιάστηκε οριστικά πριν από μερικές δεκαετίες, με την ολοκλήρωση της ιστορικής έρευνας μεταξύ των ίδιων των επιζησάντων, η οποία έχει αναρτηθεί με σεβασμό στο Δημοτικό Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος. Κανένας «καλός» ναζί δεν έσπασε την πόρτα. Αλλωστε, αν τα γυναικόπαιδα έβγαιναν από το φλεγόμενο σχολείο μ’ αυτόν τον τρόπο, θα τα είχαν θερίσει με τα αυτόματα οι ναζί στρατιώτες που βρίσκονταν γύρω από το κτίριο.

Αν θέλεις, λοιπόν, να κάνεις μια ταινία μυθοπλασίας με τίτλο «Καλάβρυτα 1943», οφείλεις να σεβαστείς την ιστορική μνήμη και να «πατήσεις» πάνω σ’ αυτήν. Να την ενισχύσεις, όχι να την αποδυναμώσεις. Πόσω μάλλον να τη διαστρεβλώσεις.

Αυτοί που έφτιαξαν την ταινία «Καλάβρυτα 1943» δεν είχαν έτσι κι αλλιώς τα φόντα να κάνουν μια σπουδαία ταινία (δεν είναι τυχαίο ότι η συντριπτική πλειοψηφία των κριτικών των αστικών ΜΜΕ χαρακτηρίζει την ταινία «μέτρια», «άνιση», «επίπεδη» και τα παρόμοια). Η Ενωση Θυμάτων Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος, όμως, στάθηκε στην επαναφορά του μύθου του «καλού» ναζί στρατιώτη που «έσωσε» τα γυναικόπαιδα.

Οταν γυριζόταν η ταινία και οι κατασκευαστές της μίλησαν με τη διοίκηση της Ενωσης, προφανώς τους είπαν τι περιλαμβάνει το σενάριο. Και οι άνθρωποι τους είπαν ότι αυτή είναι μια ιστορική ανακρίβεια, που διακινούνταν παλαιότερα, όμως το γεγονός ότι τα γυναικόπαιδα δεν τα έσωσε κάποιος ναζί στρατιώτης δεν αμφισβητείται πλέον. Ο πρόεδρος της Ενωσης λέει πως οι κατασκευαστές της ταινίας δεσμεύτηκαν πως δε θα βάλουν αυτή τη σκηνή. Οι κατασκευαστές λένε σήμερα πως δεν ανέλαβαν τέτοια δέσμευση. Δεν τους πιστεύουμε. Ξέρετε γιατί; Γιατί ήξεραν καλά πως αν δεν δεσμεύονταν, θα είχαν εμπόδια στα γυρίσματα. Δεν θα τους άφηναν οι Καλαβρυτινοί. Το πρώτο πράγμα που διδάσκονται στις κινηματογραφικές σχολές είναι πως πρέπει να είσαι local friendly (φιλικός με τους ντόπιους). Ούτε είναι τυχαίο ότι η Ενωση Θυμάτων Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος ξεσηκώθηκε αμέσως μόλις είδε το τρέιλερ της ταινίας, όπου ο «καλός» ναζί εμφανίζεται ελάχιστα δευτερόλεπτα. Κανένας από εμάς δε θα καταλάβαινε τι σημαίνουν αυτά τα λίγα δευτερόλεπτα στο τρέιλερ, όμως οι Καλαβρυτινοί το κατάλαβαν αμέσως, γιατί είχαν συζητήσει γι’ αυτό το ζήτημα με τους κατασκευαστές της ταινίας.

Οι κατασκευαστές ανέλαβαν ενώπιον των Καλαβρυτινών μια «δέσμευση», εν γνώσει τους ότι δε θα την τηρήσουν. Γιατί ήταν αποφασισμένοι να βάλουν τη δική τους ιδεολογική σφραγίδα πάνω από την ιστορική αλήθεια, διατρεβλώνοντας την ιστορική αλήθεια. «Κρατήσαμε τη σκηνή για λόγους που δείχνουν ότι ακόμη και στις πιο σκοτεινές στιγμές μπορεί να υπάρξει ανθρωπιά», λέει με θράσος ο σκηνοθέτης! Τότε, ρε ανοικονόμητε τύπε, φτιάξε μια ταινία που δεν θα την τοποθετείς στα Καλάβρυτα το 1943, αλλά κάπου αλλού. Με ακόμα μεγαλύτερο θράσος, ο σεναριογράφος λέει πως βρήκε 14 μαρτυρίες για τον «καλό» ναζί σε Μουσείο της… Ουάσινγκτον. Στο Μουσείο των Καλαβρύτων «γράφει» άλλα, οι επιζώντες έχουν καταθέσει άλλα, οι απόγονοι των θυμάτων επιμένουν πως αυτή δεν είναι μια ασήμαντη λεπτομέρεια, αλλά οι απόψεις τους δεν έχουν καμιά σημασία. Σημασία έχουν οι ιδεοληψίες των κατασκευαστών μιας ταινίας, οι οποίοι ενδιαφέρονται μόνο για το box office: πώς θα βάλουν «πιασάρικα» στοιχεία σε μια ταινία, όπως επιτάσσει η χολιγουντιανή παράδοση.

Πριν από μερικές εβδομάδες δημοσιεύτηκε σ’ αυτές τις στήλες μια κριτική παρουσίαση της ανατολικογερμανικής ταινίας του Κουρτ Μέτσιχ «Ερνστ Τέλμαν – Ο γιος της τάξης του». Αντιγράφουμε δυο σημεία: «Ο Τέλμαν και ο σύντροφός του Φίτε Γιάνσεν, μια μυθοπλαστική φιγούρα για τις ανάγκες της ταινίας… Ολες οι σκηνές είναι αντλημένες από πραγματικά γεγονότα που έζησαν οι σύντροφοί του, πλέον ηγέτες της Λαοκρατικής Δημοκρατίας, που ανέλαβαν βέβαια και την αυστηρή επίβλεψη στο σενάριο». Μια ταινία για τον Τέλμαν, που χρησιμοποιεί και μυθοπλαστικούς χαρακτήρες (αντιπροσωπευτικούς κοινωνικών τύπων), η οποία όμως μένει πιστή στα πραγματικά γεγονότα, γεγονός που εξασφαλίζεται και από τον αυστηρό έλεγχο εκείνων που τα έζησαν.

Στην περίπτωση της ταινίας για τον Τέλμαν (και όχι μόνο) μιλάμε για τέχνη που δεν βιάζει την ιστορική αλήθεια, δεδομένου ότι αναφέρεται σε ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα. Στην περίπτωση της «Καλάβρυτα 1943» μιλάμε για καρικατούρα τέχνης, με στόχο αποκλειστικά το ταμείο (και επομένως την εξασφάλιση στους κατασκευαστές της της δυνατότητας να ξαναπάρουν χρηματοδότηση για το επόμενο «εγχείρημά» τους), που δεν μπορεί παρά να βιάσει την ιστορική αλήθεια.

Δεν είναι τυχαίο που η πλειοψηφία των κριτικών του αστικού Τύπου, μολονότι θέλει να στηρίξει την ταινία (η COSMOTE TV και η ΕΡΤ είναι στην παραγωγή και μια μεγάλη εταιρία στη διανομή), δίνει δίκιο στους Καλαβρυτινούς που διαμαρτύρονται (πλην Δανίκα, φυσικά!). Δεν ξέρουμε αν η Ενωση Θυμάτων Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος θα προσπαθήσει να μπλοκάρει νομικά την ταινία (θα έχει όλα τα δίκια με το μέρος της), όμως εμείς έχουμε την υποχρέωση να στείλουμε ένα μήνυμα στην αχρειότητα: να μην πατήσουμε το πόδι μας στις αίθουσες που θα παιχτεί η ταινία. Ο προοδευτικός κόσμος, οι κομμουνιστές, οι αναρχικοί, οι αριστεροί, οι αντιφασίστες δεν πρέπει ν’ αφήσουμε σεντ στους παραχαράκτες της Ιστορίας. Αυτό είναι το ελάχιστο που μπορούμε να κάνουμε.

Σε τελευταία ανάλυση, δε θα αποκομίζαμε τίποτα από μια ταινία που και αυστηρά φορμαλιστικά «δεν λέει τίποτα» (το πολύ να εκνευριζόμασταν για τη ρηχότητα των κατασκευαστών της). Αντίθετα, με την πρώτη ευκαιρία μπορούμε να πεταχτούμε μέχρι τα Καλάβρυτα και να σταθούμε με σεβασμό μπροστά στα ντοκουμέντα της ναζιστικής φρίκης.

ΠΗΓΗ: Eksegersi.gr