Η παραμονή του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου (24 Ιουνίου) χαρακτηρίζεται από πυρολατρικά και μαντικά έθιμα. Στα πυρολατρικά έθιμα ανάγονται οι φωτιές του Αϊ Γιαννιού του Φανιστή, ή Ριζικάρη ή Ριγανά, όπως ονομάζεται για την περίσταση ο Άγιος σε διάφορα μέρη της χώρας, ενώ στα μαντικά ξεχωρίζει ο Κλήδονας, η μολυβδομαντεία, η ονειρομαντεία κ.ά.

Οι φωτιές του Αϊγιαννιού, που μας είναι πιο οικείο ως έθιμο, ανάβονται συνήθως σε σταυροδρόμια κατά γειτονιές, με ανταγωνιστική διάθεση, καθώς κάθε γειτονιά θέλει να παρουσιάσει τη μεγαλύτερη φωτιά. Σε αυτή ρίχνονται εύφλεκτα άχρηστα αντικείμενα του σπιτιού και απαραιτήτως το μαγιάτικο στεφάνι. Μικροί και μεγάλοι πηδούν πάνω από τη φωτιά, κάνοντας μια ευχή για καλή υγεία και απαλλαγή από το κακό. Ο Κλήδονας (κληδών=οιωνός) είναι μία μαντική πράξη, που τελείται με σκοπό να φανερωθεί, ιδιαίτερα στις κοπέλες, το ριζικό ή η τύχη τους. Απαραίτητα συστατικά, μια στάμνα με «αμίλητο» νερό, ένα φρούτο ή κάποιο προσωπικό μικροαντικείμενο μιας κοπέλας.

Ανάλογα έθιμα υπάρχουν και στους λαούς της Βόρειας Ευρώπης, που ανάγονται στην έλευση του καλοκαιριού (Θερινό Ηλιοστάσιο). Ο σπουδαίος ρώσος συνθέτης Μόδεστος Μουσόργκσκι έγραψε ένα συμφωνικό ποίημα, εμπνευσμένο από τους θρύλους και τις παραδόσεις της ημέρας, το οποίο ολοκλήρωσε στις 23 Ιουνίου 1867. Τίτλος του «Η Νύχτα του Αγίου Ιωάννη στο Φαλακρό Βουνό» και βασίστηκε σε διήγημα του Νικολάι Γκόγκολ, με ήρωα σ' ένα χωρικό, που είναι αυτόπτης μάρτυς ενός χορού δαιμόνων την παραμονή της γιορτής του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου στο «Φαλακρό Βουνό» του Κιέβου.

Λαμπατίνες στην Κέρκυρα

Οι λαμπατίνες είναι ένα έθιμο με το οποίο γιορτάζεται από την παραμονή 23 Ιουνίου η γέννηση του Αγίου Ιωάννη του προδρόμου. Πρόκειται για μια προχριστιανική τελετουργία, που οι ρίζες της χάνονται στα βάθη του χρόνου ως επιβίωση των παγανιστικών λατρευτικών τελετών. Οι πρώτοι χριστιανοί αναγνώρισαν τη δύναμη αυτών των εθίμων και φρόντισαν να την αξιοποιήσουν συσχετίζοντας τα με την ημερομηνία γέννησης του Ιωάννη του προδρόμου.

Στην Κέρκυρα μόλις βραδιάσει, ανάβουν φωτιές πάνω από τις οποίες καίνε τα μαγιάτικα στεφάνια. Πάνω από τις φωτιές πηδάνε όλα τα αγόρια και τα κορίτσια της γειτονιάς. Τα πιο παλιά χρόνια, σε πολλά χωριά του νησιού, μαζί με τα στεφάνια, καίγανε και τα παλιά σκιάχτρα, την παλιά ρίγανη, ξερά φύλα ελιάς και τα ξερόχορτα που δεν είχαν γίνει σανός για τα ζώα. Μέσα από την δύναμη της φωτιάς, έρχεται η κάθαρση στους ανθρώπους καθώς, τώρα που αρχίζει να μικραίνει η μέρα, αφήνουν πίσω τους κάθε τι κακό, ελπίζοντας σε μία καλύτερη νέα αρχή. Συμβολικά, οι φωτιές που ανάβουν είναι τρεις, στη σειρά, τις οποίες πρέπει να πηδήσουν τρεις φορές.

Σε άλλα μέρη της Ελλάδας απαντάται ως γιορτή του Αι Γιάννη του Κλήδονα, συνδεόμενη με το θερινό ηλιοστάσιο και το πέρασμα από τον χειμώνα στην εποχή του θερισμού και της γονιμότητας. Το δρώμενο του Κλήδονα αποτελεί μια ιδιαίτερη εθιμική εκδήλωση, για την οποία αντλούμε πληροφορίες και από τους αρχαίους Έλληνες, αλλά και βυζαντινούς συγγραφείς . Η λέξη κλήδονας προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη κληδών, που σημαίνει τον μαντικό ψίθυρο, την προφητική ρήση, και γι’ αυτό κατ’ επέκταση σημαίνει τον οιωνό, το προμήνυμα, τη φήμη, το μάντεμα. Οι αρχαίοι την ημέρα της εορτής των Νουμηνιών εκληδονίζοντο, μάντευαν δηλαδή το μέλλον με τον κλήδονα. Η ίδια τακτική συνεχίστηκε και κατά την έλευση του χριστιανισμού και την ένταξη των “παγανιστικών” εθίμων στο χριστιανικό εορτολόγιο, παρόλο που η Εκκλησία επιχείρησε μάταια να το καταδικάσει και να το καταργήσει, παρομοιάζοντας το με «βακχική», «παγανιστική» τελετή.