Του Γιάννη Μπαρδάκη
« ………Γι’ αυτήν όλα τέλειωσαν πολύ-πολύ γρήγορα — τα μαρτύρια, οι ανακρίσεις, η δίκη.
Είχε, λέει, ένα χαμόγελο στα χείλια όλον αυτόν τον καιρό, ένα φως μέσα στα μάτια και τα ‘κανε μεγαλύτερα ακόμα — ομορφότερα ακόμα. Ήταν όμορφα τα μάτια σου, Μαργαρίτα!…
Την τελευταία στιγμή, μπροστά στο απόσπασμα, γύρισε τα μάτια κατά την πόλη που τη σκέπαζε ακόμα η καταχνιά. Ένας κόσμος από τρελούς, υστερικούς, εκφυλισμένους και ληστές γκρεμιζόταν, μαζί με τα σαράβαλα σπίτια τους — όλη η πολιτεία της παρακμής που τη γέννησε. Το πικρό χαμόγελο της οικογένειας ανέβηκε στα χείλια της κ’ έκανε μη το χέρι της εκείνη την αόριστη χειρονομία που είπε ο παπάς σα ν’ απόδιωχνε την εικόνα: — Καληνύχτα ντε!… — Φώυαρ!…
Πίσω από τις μεγάλες κορφές της Πίνδου ανεβαίνει ο ήλιος. Ξημερώνει σε λίγο. Ο Νικόλας κ’ η Αγγελικούλα, ο καινούργιος κόσμος! Σε σας γυρίζει η τελευταία σκέψη όσο κρατάει ακόμα μέσα στ’ ανοιγμένο κρανίο ο τελευταίος σπασμός της ζωής:
— Φκιάξτε τον, έναν καλύτερο κόσμο!…».
Είναι το τέλος του διηγήματος « Μαργαρίτα Περδικάρη» από το βιβλίο του Δημήτρη Χατζή που πέθανε τέτοιες μέρες τον Ιούλιο του 1981 ( Γιάννενα 1914-Σαρωνίδα 1981) « Το τέλος της μικρής μας πόλης». Του άπατρι μεγάλου συγγραφέα που καταδιώχτηκε από τη πατρίδα την Ελλάδα, αλλά δεν πήρε και δεν ζήτησε ποτέ να πάρει την Ουγγρική υπηκοότητα που τον φιλοξένησε.
Έλεγε συχνά για τη πορεία του αυτή:
« Άστεγος, ανέστιος, ηττημένος και μόνος. Έχω τουλάχιστον την αίσθηση ότι βρίσκομαι κοντύτερα στο αίσθημα και την πίκρα του λαού μας, ένας από τους πολλούς».
Το βιβλίο που έγραψε το 1953 , το εξέδωσε στη Ρουμανία και το ολοκλήρωσε το 1963 στην Ελλάδα, περιέχει εφτά διηγήματα, τα πέντε στην αρχική έκδοση και τα δύο τα συμπλήρωσε αργότερα και είναι κατά σειρά:
Ο Σιούλας ο ταμπάκος
Σαμπεθάι Καμπιλής
Η θεία μας η Αγγελική
Η διαθήκη του καθηγητή
Μαργαρίτα Περδικάρη
Ο τάφος
Ο ντέτεκτιβ.
Σ’ αυτά περικλείεται γλαφυρότατα όλος ο κόσμος της εποχής εκείνης, σε μια μικρή επαρχιακή πόλη που δεν κατονομάζει, αλλά ασφαλώς πρόκειται για τη γενέτειρά του τα Γιάννενα, που αφανίζεται μέσα στους κραδασμούς του χρόνου. Είναι ο κόσμος της νεότητάς του και της εφηβείας του.
Το διήγημά του « Μαργαρίτα Περδικάρη» αποτέλεσε τη «μαγιά» για να γράψει το θρυλικό και πολύπαθο θεατρικό του έργο ο Γεράσιμος ( Μεμάς) Σταύρου με τίτλο « Καληνύχτα Μαργαρίτα».
Το λέω πολύπαθο, γιατί τα θεατρικά του ανεβάσματα ήταν περιπετειώδη. Ξεκίνησαν με τον Μάνο Κατράκη και το « Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο» στο θέατρο ΒΕΑΚΗ στις 3-3-1967 που το κατέβασε η χούντα στις 21-4-1967. Στη συνέχεια η Έλλη Φωτίου και ο Στέφανος Ληναίος τόλμησαν να το ανεβάσουν στις 23-11-1971 που παρά τα προβλήματα με το καθεστώς άντεξε μέχρι στις 3-5-1972. Τρίτο ανέβασμα έγινε το 1977 και κράτησε τουλάχιστον δύο χρόνια στο Θέατρο « Άλφα» με το ίδιο θεατρικό ζευγάρι. Αυτή τη παράσταση είχα τη τύχη να παρακολουθήσω.
Ποια ήταν όμως η Μαργαρίτα ?
Μιλώντας στο περιοδικό « ΕΠΙΚΑΙΡΑ» ( αρχείο μου), ο ίδιος ο Δημήτρης Χατζής σε συνέντευξή του στη δημοσιογράφο Ρένα Θεολογίδου ζωγραφίζει το πορτραίτο της νεαρής αγωνίστριας με το τραγικό τέλος, αποκαλύπτοντας ότι: « Η Μαργαρίτα ήταν εξαδέλφη μου».
Το πραγματικό της όνομα ήταν Μαργαρίτα Μολυβάδα και γεννήθηκε στα Γιάννενα το 1924.
Γόνος αστικής οικογένειας, ο πατέρας της καθηγητής και διευθυντής της Εμπορικής Σχολής των Ιωαννίνων. Η ίδια δούλευε υπάλληλος στην Εθνική Τράπεζα και ήταν δραστήρια εθελόντρια του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού και από τα πρώτα χρόνια της Κατοχής οργανώθηκε στο ΕΑΜ και στην ΕΠΟΝ.
Πιάστηκε από τους Γερμανούς, οι οποίοι την υπέβαλαν σε φριχτά βασανιστήρια, όπως κρέμασμα ανάποδα και βγάλσιμο νυχιών και δοντιών. Αποτέλεσμα όλων αυτών των μαρτυρίων ήταν να επέλθει ο θάνατος. Αυτή είναι η μία εκδοχή του τέλους της.
Για το θάνατό της υπάρχει όμως και άλλες μαρτυρίες.
Αντιγράφω πάλι από το αρχείο μου, δύο μαρτυρίες Αρτινών συντρόφων της, του Μήτσου Μπάφα, που ήταν ο τελευταίος που την είδε ζωντανή, και του Πάνου Παπαθανάση, στην εφημερίδα « Ριζοσπάστης της Κυριακής » στο φύλλο της 2-11-1986:
Μαρτυρία Μήτσου Μπάφα:
« Ήταν ένα συμπαθητικό κορίτσι. Μου είχε πεί ότι είχε έρθει στην Άρτα με εντολή της ΕΠΟΝ, στη Χώσοψη ( σημερινή Κυψέλη) για να οργανώσει στα ελεύθερα χωριά παιδικούς σταθμούς. Μαζί της ήταν και μια άλλη Επονίτισσα η Ιουλία Ρούκη. Ήταν καλοκαίρι, προς το τέλος του στα 1944. Η Μαργαρίτα πιάστηκε από τους Γερμανούς στο πόστο ντι μπλόκο της Άρτας».
Μαρτυρία Πάνου Παπαθανάση:
« … Οι Γερμανοί δεν την δικάσανε και δεν την εκτελέσανε, αλλά τη παραδόσανε στα χέρια των ληστοσυμμοριτών του απαίσιου Βόϊδαρου… Η Μολυβάδα βασανίστηκε άγρια, αλλά άντεξε τα μαρτύρια, κατόρθωσε να δραπετεύσει με σεντόνια από το σπίτι όπου την είχανε απομονωμένη…..Την ξαναπιάσανε, ξαναρχίσανε τα μαρτύρια και μισοπεθαμένη τη παρατήσανε κάπου στο κάμπο της ΄Αρτας. Το κορμί της σκουλήκιασε κυριολεκτικά. Πέθανε άγνωστο που…..»
Σύμφωνα πάλι με απόκομμα της εφημερίδας « ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ» του Σαββατοκύριακου 28 και 29 Οκτωβρίου 2000 στη σελίδα 22 και στη στήλη « Μνήμες Αγωνιστών» που αντιγράφω αυτολεξεί:
« ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΜΟΛΥΒΑΔΑ από τα Γιάννενα (Ήταν μέλος του Συμβουλίου Περιοχής της ΕΠΟΝ Ηπείρου. Πιάστηκε το φθινόπωρο του 1944 από τους παρακρατικούς του Βόϊδαρου. Βασανίστηκε φρικτά και επί μέρες στον κάμπο της Άρτας. Άντεξε ηρωικά και με αξιοπρέπεια όλη τη θηριωδία τους και τελικά δολοφονήθηκε και εξαφανίστηκε από τους ίδιους, χωρίς μέχρι σήμερα - 57 χρόνια μετά, να μάθουμε πού είναι ο τάφος της)."
Πάντως το κορίτσι με το λιγνό κορμί, δεν είχε ακόμη πατήσει τα 20 χρόνια και έσβησε χαμογελώντας μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα.
Στο ανέβασμα του θεατρικού έργου το 1977 από την Έλλη Φωτίου και τον Στέφανο Ληναίο ακουγόταν δύο τραγούδια σε μουσική Σπήλιου Μεντή και στίχους Γεράσιμου Σταύρου, με ερμηνεύτρια τη Πόπη Αστεριάδη. Το ένα με τίτλο " Τραγούδι της αγάπης και του θανάτου" το ανέβασα σε πρόσφατη ανάρτησή μου, το δεύτερο με τίτλο « Καληνύχτα Μαργαρίτα» θα συνοδεύσει τη σημερινή ανάρτηση.
Τους συγκινητικούς στίχους του τους μεταφέρω από τα θεατρικό πρόγραμμα που έχω στο αρχείο μου.
Είναι οι εξής:
« Καληνύχτα, Μαργαρίτα, περιστέρι της αυγής,
γύρνα γύρω σου και κοίτα για στερνή φορά να δείς.
Καληνύχτα, Μαργαρίτα, πρώτο φως της χαραυγής.
===============
Καληνύχτα, Μαργαρίτα, είχες μια μικρή ζωή,
ήσουν μια καρδιά μεγάλη κι είχες μια βαθιά ψυχή,
Καληνύχτα. Μαργαρίτα, καληνύχτα απ’ τη ζωή».
ΒΙΝΤΕΟ: Το τραγούδι
https://www.facebook.com/100009669487276/videos/pcb.513023113316549/154449063421043
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Μοναδική υπάρχουσα αδημοσίευτη που εικονίζεται όρθια μ' άλλες δύο νοσοκόμες.
