Ο σπουδαίος λογοτέχνης Κωνσταντίνος Θεοτόκης (1872 – 1923), ένας από τους πρόδρομους σοσιαλιστές λογοτέχνες, γεννήθηκε σαν σήμερα, στις 13 Μάρτη 1872 (σ.σ. σύμφωνα με άλλες πηγές ο Κ. Θεοτόκης γεννήθηκε στις 13 Μάη 1872). Ο Θεοτόκης, άνθρωπος με πλατιούς μορφωτικούς ορίζοντες, ξεχωρίζει από τους σύγχρονούς του πεζογράφους για την εκφραστική πνοή και την αισθητική αρτιότητα του έργου του.
Μετά την ιδεολογική μεταστροφή του γύρω στο 1911 από τον νιτσεϊσμό και τον γερμανικό ιδεαλισμό στον υλισμό, κατόρθωσε να εκφράσει στο έργο του την ταξική, οικονομική βάση των κοινωνικών σχέσεων και φαινομένων της ελληνικής ζωής, με την παρουσία μάλιστα της εργατικής τάξης στο εξελισσόμενο βιομηχανικό περιβάλλον. Η Κέρκυρα, τόπος γέννησης του ποιητή, είναι σχεδόν πάντα το φόντο στα έργα του. Στόχος του Θεοτόκη ήταν να δώσει τον άνθρωπο στις κοινωνικές του σχέσεις και με το έργο του να ξεσκεπάσει τις αιτίες της ανθρώπινης δυστυχίας, που δεν ήταν άλλες από την οικονομική ανισότητα και τη σκληρή εκμετάλλευση που κυριαρχούν στην ταξική κοινωνία. Και όπως αναφέρει ο Τάκης Αδάμος, «κι από την άποψη αυτή, η κοινωνική σύνθεση της Κέρκυρας ήταν εξαιρετικά πρόσφορη. Στην Κέρκυρα υπήρχε ακόμα το φεουδαρχικό αρχοντολόι, που στην πλειοψηφία του ζούσε με την ανάμνηση των περασμένων μεγαλείων του και που έφθινε καθημερινά, ανίκανο να συλλάβει την ιστορική εξέλιξη και να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες. Δίπλα τους, υπήρχε η αστική τάξη, που διαμορφωνόταν στην πόλη και στο χωριό, παραμέριζε όλο και πιο πολύ το αρχοντολόι από την οικονομική και κοινωνική ζωή κι εκμεταλλευόταν το ίδιο σκληρά το μόχθο των εργατών στις φάμπρικες των αγροτών στον κάμπο…».
Εφτασε να ξεπεράσει τον κριτικό ρεαλισμό, προβάλλοντας στο σπουδαίο μυθιστόρημά του «Οι σκλάβοι στα δεσμά τους» (1922) την αναγκαιότητα μιας καινούργιας και ανώτερης κοινωνίας. Με την κυκλοφορία του προκάλεσε πολλές αντιδράσεις στην «καλή» κοινωνία της Κέρκυρας, που πίσω από τους ήρωες του Θεοτόκη φανερώνονταν γεγονότα και λεπτομέρειες από τη ζωή τους. Παράλληλα, δέχεται τα πυρά της αστικής κριτικής, που υποστηρίζει ότι είναι το πιο αδύνατο και σχηματικό έργο του, όπου «έπαψε να είναι αντικειμενικός»… Με επίκεντρο την οικογένεια του ξεπεσμένου αριστοκράτη Αλέξανδρου Οφιομάχου, περιγράφεται η κατάρρευση της φεουδαρχίας, η αμείλικτη εκτόπισή της από την αστική τάξη σε όλους τους τομείς της ζωής: Οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό. Μα, την ίδια στιγμή που η τάξη αυτή ανεβαίνει στο προσκήνιο, προδιαγράφεται κιόλας στο βάθος ο αναπότρεπτος χαμός της… «Τόσο οπίσω ο τόπος τούτος δεν ημπορεί να μένει για πάντα κι ούτε μπορεί να περιμένει το φυσικό και αργό ξετύλιγμα για τούτο το ξύπνημα. Πρέπει να ‘ναι σύντομο και γρήγορο… Σε μια στιγμή σαν τούτη, όταν σύγνεφα τρικυμίας σηκώνονται σ’ όλα τα μέρη, πάνωθε από έναν γερασμένο κόσμο, πώς θα μπορέσει να μείνει ο τόπος τούτος αδιάφορος;»…
Κλείνουμε τη μικρή μας αναφορά στον Κ. Θεοτόκη με τα παρακάτω λόγια του Τ. Αδάμου: «Ο Θεοτόκης δεν σταματάει στις θέσεις του κριτικού ρεαλισμού. Δεν τον φτάνει να επισημάνει και να στιγματίσει μόνο την κοινωνική αδικία και ανισότητα. Προχωρεί πολύ περισσότερο. Στο έργο του προβάλλει μια κοινωνία καινούργια, ανώτερη, πιο δίκαιη και ανθρώπινη. Γενική είναι η εκτίμηση ότι με το έργο του η ελληνική πεζογραφία ανεβαίνει στο σκαλοπάτι της ωριμότητάς της κι ο ρεαλισμός στη βαθιά κι ουσιαστική του έννοια αποχτάει τις πρώτες λογοτεχνικές περγαμηνές ελληνικής ιθαγένειας».
Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης πέθανε, σε ηλικία 51 ετών, την 1η Ιούλη 1923.
Ένα αξιόλογο αφιέρωμα για τα 100 χρόνια από το θάνατο του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, σε δύο μέρη, με τίτλο «Ο Ντίνος Θεοτόκης και η εργατική τάξη», που υπογράφει ο Αλέκος Καστρινός, έχει δημοσιευθεί στο Ριζοσπάστη 30.12.2022 – 1.1.2023 και 7-8 Γενάρη 2023
