Σημαντικές Μορφές της Κερκυραϊκής γης

ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΣΠΑΤΑΛΑΣ- Ο ΠΑΡΑΓΝΩΡΙΣΜΕΝΟΣ «ΕΛΑΣΣΩΝ» ΚΕΡΚΥΡΑΙΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ

Του Γιάννη Μπαρδάκη* 

« Στα μέτρα ασχολούμενος

εγέρασε ο Γεράσιμος

χωρίς να γίνει ποιητής

μέτριος καν άσημος».

Ένα υπερβολικά ειρωνικό τετράστιχο από το θρυλικό λογοτεχνικό περιοδικό των αρχών του προηγούμενου αιώνα του περίφημου « Νουμά», για έναν ποιητή με μεγάλο και πολύπλευρο έργο, πολυγραφώτατο φιλόλογο και λόγιο που ασχολήθηκε με όλα τα είδη του Λόγου, τον Γεράσιμο Σπαταλά.

Γεννήθηκε στις 19 Απρίλη 1887 στο χωριό Σιναράδες της Κέρκυρας όπου έμαθε τα βασικά γράμματα και κατέβηκε στην Αθήνα όπου φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Εμφανίστηκε στη ποίηση το 1911 με τη ποιητική συλλογή « Ωδές» γραμμένη πάνω στην Επτανησιώτικη παράδοση, η ποίησή του όμως για άγνωστους μέχρι σήμερα λόγους είτε αγνοήθηκε, είτε επικρίθηκε.

Σύμφωνα με ομοτέχνους του ήταν ένας ευγενικός, αριστοκρατικός και με εξαιρετική καλλιέργεια άνθρωπος.

Η προσφορά του στα Γράμματα ήταν μέγιστη, που προκύπτει από το έργο του που συνίστατο: Στις μεταφράσεις μεγάλων Ιταλών ποιητών ( Δάντη, Πετράρχη, Λεοπάρντι, Βοκκάκιο, Ντ’ Αννούτσιο κ.α.) που τους εξοικείωσε με το ελληνικό κοινό, στις μελέτες του για την αρχαία, βυζαντινή και νεοελληνική λογοτεχνία και με μονογραφίες Επτανήσιων ποιητών ( Μαβίλη, Θεοτόκη, Σολωμού). Συνολικά οι μελέτες του είναι πάνω από τριακόσιες.

Έγραψε και το θεατρικό έργο « Ο κληρονόμος της Τσάτσας» το οποίο βραβεύτηκε το 1926 στο Λαμπίκειο διαγωνισμό της Ακαδημίας Αθηνών , αλλά ήταν αφορμή να ξεσπάσει μεγάλο φιλολογικό σκάνδαλο με τον μεγάλο θεατρικό συγγραφέα Σπύρο Μελά, που δήλωσε στις εφημερίδες της εποχής ότι το έργο ήταν δικό του και του το « έκλεψε» ο Σπαταλάς. Αποδείχτηκε όμως ότι ήταν …κλέφτες και οι δύο, αφού μετέφρασαν και διασκεύασαν ένα ίδιο θεατρικό έργο της Ιταλίδας Μαρία Κορέλλι, που το παρουσίασαν ως δικό τους!!!!

Υπήρξε ιδρυτικό μέλος του Σωματείου « Φοιτητική Συντροφιά» που δραστηριοποιούνταν στη καθιέρωση του δημοτικισμού.

Εμφορούμενος από σοσιαλιστικές ιδέες κατά το χρονικό διάστημα από το 1917 έως το 1922 διατηρούσε μαζί με τον αδελφό του στην οδό Ακαδημίας και Ασκληπιού το φιλολογικό καφενείο « Μαύρος Γάτος» στο οποίο διοργάνωνε λογοτεχνικές εσπερίδες και ήταν τόπος συνάντησης του Σοσιαλιστικού Τμήματος Αθηνών.

Δείγμα των ιδεών του είναι και το ποίημα « Κυριακή πρωϊ μ’ ένα ποίημα» για τον καπιταλισμό.

« Πολυπλόκαμος Δράκοντας, με χίλια Μύρια κεφάλια αχόρταγα, αιμοβόρα, Και με γαμψόνυχα χέρια πληθώρα, Που της γης εκμυζώντας τα βασίλεια Μαραίνει τη ζωή και μες στ’ ανήλια Τα δικά του την πάει τα κοσμοφτόρα· Που τ’ άχραντα της νιότης πνίγει δώρα Και τη μοιάζει με πέτρινα κοχύλια Π’ όσο είν’ ογρά λαμπρίζουν στ’ ακρογιάλι· Αχ! Το σκληρό, τ’ ανέσπλαχνο το τέρας Που σφίγγει όλη τη γης σε πόνου αγκάλη. Κι ο ιδικός του μονάχα λάμπει αστέρας, Ο Μαμωνάς, τον Πόλεμο που υψώνει, Στην άθλια γης την Κόλαση στηλώνει!».

Αξιοσημείωτο είναι και το ολιγόζωο περιοδικό με την ίδια ονομασία « Μαύρος Γάτος» που εξέδωσε από τον Ιούνιο του 1919 έως τον Μάϊο του 1920 στο οποίο δημοσιεύτηκαν πάρα πολλά σημαντικά κείμενα, μεταξύ των οποίων για πρώτη φορά το ποίημα – ποταμός « Προσκυνητής» του Κώστα Βάρναλη.

Μεταφέρω τους τελευταίους στίχους του ποιήματος από την έκδοση που έκανε το 1988 ο ιστορικός εκδοτικός οίκος « Κέδρος» και κοσμεί τη βιβλιοθήκη μου:

«…Με τα δικά μου γόνατα όλη οδεύει η θάλασσα κ᾿ η γης, γλυκιὰ στο ιδεί᾿ της, με τα δικά μου μάτια ο ήλιος γυρεύει της Μοίρας σας το γέλιο ή την οργή της. Με τη δικιά μου την ανάσα αντρειεύει νέων ουρανών το πνέμα σας, πετοίτης, Αν φτάσω, είναι το φτάσιμο δικό σας, η ήττα δικιά μου, αν πέσω για το φως σας».

Όπως ανέφερα παραπάνω, ο Σπαταλάς υπήρξε η ψυχή του περίφημου φιλολογικού καφενείου « Μαύρος Γάτος» που άνοιξε το 1917 στην οδό Ακαδημίας 40 και Ασκληπιού ο αδελφός του Ιωάννης Σπαταλάς. Λειτουργούσε στα πρότυπα του επίσης περίφημου « Μαύρου Γάτου» της Μονμάρτης του Παρισιού και έπαιξε σημαίνοντα ρόλο για μια πενταετία , έως το 1922, στη πνευματική και καλλιτεχνική ζωή της Αθήνας. Τότε αγοράστηκε από τον Σάμιο Σταύρο Βλιάμο και μετατράπηκε σε στέκι φοιτητών.

Θαμώνες του υπήρξαν οι περίφημοι « Μαυρογατίτες», που ήταν σπουδαίοι λογοτέχνες της εποχής όπως ο Ηλίας Βουτιερίδης, ο Τέλος Άγρας, ο Κώστας Παρορίτης, ο Άγγελος Δόξας, ο Δημοσθένης Βουτυράς, ο Ναπολέων Λαπαθιώτης, και οι συμπατριώτες μου Ρήγας Γκόλφης ( Μεσολόγγι) και Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος ( Αιτωλικό), που ήταν λάτρης της Κέρκυρας- του Ύψους- και στις ταξιδιωτικές εντυπώσεις την αποκαλούσε « Νησί της λυρικής φαντασίας».

Ο μεγάλος Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, που με έκανε να αγαπήσω τη λογοτεχνία από τις διηγήσεις του όταν ερχόταν στο γενέθλιο χωριό μου από το οποίο καταγόταν η δεύτερη γυναίκα του η Αφροδίτη Γαλανοπούλου, το καφενείο αυτό το αποτύπωσε στο εξαίσιο μυθιστόρημά του « Αστροφεγγιά» με τούτα τα λόγια:

« Ήταν ένα δρομάκι προς λογής-λογής παραδείσους αυτό το στενόμακρο καφενεδάκι, μια γόνιμη γης σπαρμένη όνειρα και πόθους, ανθισμένη από φλογάτα και θεόφτωχα νιάτα».

Στην ιδιωτική του ζωή είχε παντρευτεί την Ελπίδα ( Έλδα) Λαμπίση, από τη Σμύρνη με την οποία έζησε ευτυχισμένα χρόνια στο γεμάτο από φιστικιές κτήμα τους στο Μεγάλο Πεύκο Αττικής.

Το αγαπημένο αυτό κτήμα του οι μικρόνοοι χουντικοί το απαλλοτρίωσαν χωρίς αποζημίωση!!! προκειμένου να αποδοθεί στη παρακείμενη Σχολή Πυροβολικού.

Έτσι ο σπουδαίος και πλούσιος σε έργο λογοτέχνης, αλλά ενδεής στη ζωή άφησε τη τελευταία του πνοή « μαραζωμένος» τη Κυριακή 29 Αυγούστου 1971 σε ηλικία 84 χρόνων και μετά από λίγους μήνες τον ακολούθησε και η γυναίκα του.

Κλείνω μ’ ένα δείγμα της λυρικής ποίησής του, με τίτλο « Δειλινές εικόνες»:

« Το ντέφι, το ασημόντεφο, το αέρι κρούει στη λεύκα

κι’ ο τόπος ξεφαντώνει,

ενώ στη ράχη του βουνού ψηλώνουνε τα πεύκα,

σα να ζητούν την πυρκαγιά να φτάσουν που τα ζώνει.

Τις ρεματιές το σούρουπο με καταχνιά σκεπάζει,

και ντύνει ένα χλωμόφεγγο τους κάμπους, που σιγά

όλο θολώνει, όταν ψηλά λες κι ‘ένα ντέφι αρπάζει

έτσι το φως, που ολόκληρο σπιθοβολάει φωτιά».