Γιώργης-Βύρων Δάβος

Ακόμη και η πιο αθώα πρωτοβουλία και ενέργεια της Μελόνι δημιουργεί υπόνοιες ότι προσλαμβάνει άλλο συμβολισμό.  

Μπορεί άραγε τα Χριστούγεννα να αποκτήσουν νεοφασιστικούς συμβολισμούς; Εάν αναλογιστούμε τις αντιδράσεις που έχουν προκληθεί στην Ιταλία, κατ’ αρχάς στην πόλη Μπιέλα και μετά αλυσιδωτά και σε άλλες πόλεις στη χώρα (από τη Σικελία στο Ρίμινι) όλα είναι πιθανά. Ιδίως όταν στις δημαρχίες προΐστανται στελέχη του νεοφασιστικού κόμματος “Αδέλφια της Ιταλίας” της πρωθυπουργού Τζόρτζια Μελόνι, τότε ακόμη και η πιο αθώα πρωτοβουλία και ενέργεια δημιουργεί υπόνοιες ότι προσλαμβάνει άλλο συμβολισμό.  

Για παράδειγμα, όταν επιλέγεται να τοποθετηθεί ενόψει των γιορτών μία τεράστια αγγλόφωνη επιγραφή Merry Xmas, με φώτα και «γκλίτερ». Ουδέν μεμπτόν θα πει κάποιος. Μόνο που η επιγραφή επελέγη να τοποθετηθεί μπροστά από τα γραφεία της Ένωσης Αντιστασιακών (Anpi) της πόλης. Έ, και λοιπόν; θα συνεχίσει να αναρωτιέται κάποιος.

Λοιπόν, οι αντιστασιακοί της Ιταλίας (αλλά κι όχι μόνον αυτοί γιατί τελευταίως και ο αμφιλεγόμενος κι υπερακροδεξιός στρατηγός Ρομπέρτο Βανάτσι τείνει να το υπενθυμίζει) ανακαλούν στη μνήμη τους ότι εκείνο το φαινομενικά ξενόφοβο Xmas, ιδίως εάν γραφεί και το Μ με κεφαλαία, είναι η βραχυγραφία της διαβόητης φασιστικής μονάδας Decima Mas. Μίας επίλεκτης μονάδας, που μετά την 3η Σεπτεμβρίου 1943 μετεβλήθη  ουσιαστικά στους πραιτοριανούς της «Δημοκρατίας του Σαλό» του Μουσολίνι, υπεύθυνης για πολλές ωμότητες και προβοκάτσιες στη διάρκεια του αντιστασιακού αγώνα στη Βόρειο Ιταλία.

Μέλος μάλιστα της X^ Mas ήταν κι ο Γιούνιο Βαλέριο Μποργκέζε, ανακυκλωμένος αξιωματούχος του Σαλό, που το 1970 επεχείρησε το «πραξικόπημα οπερέτα», που τελευταία στιγμή ματαίωσαν οι αμερικανικές και ιταλικές μυστικές υπηρεσίες και οι παρασκηνιακοί του καθεστώτος, πείθοντάς τον να ματαιώσει το τελευταίο στάδιο της κατάληψης του κράτους. Μάλιστα, με πρωτοβουλία του Βανάτσι, στις 18 Δεκεμβρίου θα τιμηθεί η επέτειος της ηρωικής δολιοφθοράς εναντίον του βρετανικού στόλου στην Αλεξάνδρεια το 1941, που είχε εκτελέσει και στην οποία διακρίθηκε η X^ Mas. Πλέον, μοιάζει να αίρεται κάθε φραγμός στην ιστορική αναθεώρηση του φασισμού ως «ηρωική περίοδος» της Ιταλίας υπό την ανοχή του κράτους.

Είναι αναπόφευκτο λοιπόν, οι απανταχού θεματοφύλακες της ιστορικής μνήμης στην Ιταλία να είναι καχύποπτοι για τα κίνητρα της τόσο έντονης σπουδής οι τοπικές αρχές να θέλουν να εισαγάγουν μία ξενόφερτη επιγραφή για τα Χριστούγεννα, αντί για τις παραδοσιακές ευχές για Buon Natale. Που, βάσει και του εθνικού φρονήματος της ενεστώσας κυβέρνησης, προάγει και το ιταλικό πνεύμα και πολιτισμό, όπως διακηρύσσει πως θέλει να αναστήσει η Μελόνι, μέσω των προγραμμάτων στην εκπαίδευση, την οικογένεια κλπ. Κι όταν στην ίδια περιοχή υπάρχει το προηγούμενο, πριν δύο χρόνια, να τραγουδούν οι μαθητές το φασιστικό τραγούδι «Faccetta nera» ως ύμνο για το τέλος της σχολικής χρονιάς! Μάλλον το μυαλό κάποιου εύκολα μπορεί και στην περίπτωση του Xmas να στραφεί προς μία προσχεδιασμένη νεοφασιστική υστεροβουλία.  

Από την άλλη η καχυποψία των ευαισθητοποιημένων ‘αριστερών’ έχει προκαλέσει αντιδράσεις με τη σειρά της. Πολλοί τις χαρακτηρίζουν ως υπερβολή και «σύνδρομο καταδίωξης», τη στιγμή που το μόνο διακύβευμα στην υπόθεση είναι ένα ζήτημα κακού γούστου ή απλώς και μόνο κιτς, στον στολισμό της πόλης. Ξαφνικά, η Ιταλία βρέθηκε να διαλέγεται για το εάν το Merry Xmas έχει πολιτικό χρωματισμό με τον ίδιο τρόπο που η κοινή γνώμη κι ο καλλιτεχνικός κόσμος διχάζεται για το εάν μπορεί να θεωρηθεί έργο τέχνης η «Μπανάνα» του γνωστού προκλητικού καλλιτέχνη, Μαουρίτσιο Κάτελαν.

Μόνο που ο φασισμός έχει φροντίσει να δώσει από τα χρόνια της ακμής του δείγματα πολιτικοποίησης του εορταστικού πνεύματος των Χριστουγέννων. Μάλιστα, ο χρόνος που φεύγει σημαδεύει την 90η επέτειο από την «προγραφή» του Δέντρου των Χριστουγέννων από το εορταστικό πρωτόκολλο. Ήταν στις 25 Νοεμβρίου 1933, όταν ο Ντούτσε αποφάσιζε να αντικαταστήσει το σκανδιναβικό έθιμο, που επιβλήθηκε μέσω της αγγλοσαξωνικής καταναλωτικής παράδοσης σε όλον τον κόσμο, με μία καθαρά ιταλική παράδοση. Με εγκύκλιό του, το καθεστώς καλούσε τις αρχές να αντικαταστήσουν τα δέντρα με την πατροπαράδοτη ιταλική Φάτνη (presepio) στις δομές και τα ιδρύματα της κάθε πόλης και να φροντίζουν «να αποφεύγονται εκδηλώσεις μιμητισμού» των ξενόφερτων προτύπων. Ιδίως σε καμία περίπτωση «να μην αντικαθιστά το δέντρο τη φάτνη».

Και το καθεστώς δεν έμεινε εκεί. Εξόν από το δέντρο αντικατέστησε και την ξενόφερτη εικόνα του Άη Βασίλη-Santa Claus και τη χριστουγεννιάτικη ιεροτελεστία για το άνοιγμα των δώρων. Στην ίδια εγκύκλιο «συστηνόταν» (υποχρεωτικά) η διανομή και άνοιγμα των δώρων τα Θεοφάνεια, από την αγαθή μάγισσα της γιορτής των Φώτων, τη Befana. Έτσι, τα παιδιά δεν πήραν τα δώρα τους για εκείνον τον χρόνο (μιας που το 1932 τα είχαν πάρει κανονικά τα Χριστούγεννα) αλλά τον επόμενο, το 1934!

Που ούτε και τούτο έφτασε για φασιστικό καθεστώς. Από τα Φώτα του 1934 και μετά το έθιμο της μάγισσας και των δώρων πολιτικοποιείται πλήρως, εκφασίζεται θα λέγαμε και αποκτά ακόμη πιο επίσημη χροιά -σχεδόν στρατιωτική. Και μιας και πρόκειται για δώρα και επίφαση ευημερίας, τι καλύτερο από το να ταυτισθεί το ίδιο το φασιστικό κράτος με την αγαθή και φιλάνθρωπη Befana; Ήδη από τον Νοέμβριο του 1934 δάσκαλοι σε όλη την επικράτεια συντάσσουν καταλόγους με μαθητές και τα δώρα τους. Μάλιστα σε τμήμα της Anpi στο Νοτσέτο διατηρείται ακόμη μία τέτοια έκθεση με ονόματα προς τις αρχές. Έτσι, οι μαθητές, ντυμένοι με τις στολές της φασιστικής νεολαίας, με δίκωχα και μαντήλια, στέκονται στη γραμμή για να λάβουν τα δώρα τους, που εν είδει Μπεφάνας, τους παραδίδει ένας Μελανοχίτωνας σε διατεταγμένη υπηρεσία. Στη φαντασία των παιδιών ακόμη κι η μορφή της γριάς, με το κοφτερό πηγούνι, το μαντήλι και τη φαρδιά φούστα που φέρνει τα δώρα, αντικαθίσταται με τον πομπώδη φασίστα. Το εορταστικό πνεύμα μετατρέπεται σε προπαγάνδα, με το κράτος χορηγό που επιβραβεύει τους καλούς Μπαλίλα και τα σχολεία, τα κεντρικά γραφεία του κόμματος Pnf, ο Εθνικός Οργανισμός για τις δραστηριότητες εκτός εργασίας Ond, τα οχήματα της φασιστικής προπαγάνδας, να παραμερίζουν το σπίτι. Βέβαια, ο τρόπος παράδοσης των δώρων εξόν από τον προπαγανδιστικό του χαρακτήρα, χαλά τελείως και την έκπληξη για τα μικρά παιδιά. Η μαγεία του παραμυθιού της Μπεφάνα διαλύεται από τη στρατιωτική παράταξη και τον ρωμαϊκό χαιρετισμο μπροστά στον μελανοχίτωνα υπηρεσίας. Αντί για την οικογενειακή ατμόσφαιρα, τα παιδιά βρίσκονται σε ένα περιβάλλον όπου δεν έχει διαφορά από τις φασιστικές παρελάσεις.

Μόνο που με βάση πολλούς καταλόγους που συνέτασσαν οι δάσκαλοι αναβλύζει η δραματική αλήθεια της κατάστασης στην Ιταλία στην αυγή του 14ου έτους της φασιστικής εποχής: «οι μαθητές που εγγράφονται εδώ είναι όλοι εγγεγραμμένοι και φτωχοί». Τα περισσότερα αιτήματα στο κράτος-Befana είναι για ζεστά ρούχα και παπούτσια και ποδιές . Η προπαγάνδα δίνει θέση στην πραγματικότητα, γιατί η εικόνα για την οικονομική ανάπτυξη και τις μεταρρυθμίσεις, η κοινωνική πρόοδος και η ευημερία συγκρούεται με τις ανάγκες των πολιτών που δεν καλύπτονται από το πλαστογραφημένο φασιστικό θαύμα. Στο πλάι της έκθεσης με τα ονόματα υπάρχουν οι στήλες του «ναι» και «όχι» για να αποφασίσει (ποιος;) να μη γίνει πραγματικότητα το όνειρο ενός παιδιού εκείνον τον χειμώνα του 1934.

Με τις ελευθερίες όλες σιδηροδέσμιες του φασιστικού καθεστώτος, τους διωγμούς αντιφρονούντων ή έστω μη πρόθυμων σε καθημερινή βάση, ο αποκλεισμός από ένα μικρό δώρο, που άλλωστε το ίδιο το καθεστώς με την πολιτική του καθιστά αδύνατο στους γονείς να παράσχουν, συνιστά την πιο βάναυση ακύρωση του ονείρου των γιορτών για ένα παιδί.

Στη σημερινή Ιταλία, τα δώρα μπορούν να δοθούν στα παιδιά και τα Χριστούγεννα και των Φώτων, αναλόγως πώς θέλουν να τηρήσουν το έθιμο οι γονείς. Μόνο που όπως και το 1934 έτσι και στο νεοφασιστικό καθεστώς της Μελόνι του 2024, οι οικονομικές συνθήκες και η ευημερία που διαλαλεί η κυβέρνηση, διαψεύδεται από τον προϋπολογισμό λιτότητας, αλλά και από την αγοραστική στενότητα εκατομμυρίων νοικοκυριών, με τα ποσοστά απόλυτης φτώχειας να έχουν εκτοξευθεί. Μόνο που η τωρινή κυβέρνηση δεν τολμά να αναλάβει τον ρόλο της Befana, όπως ο ιδεολογικός της πρόγονος το 1934, αλλά αντίθετα μειώνει τους δικαιούχους των επιδομάτων αρωγής στους  οικονομικά αδύναμους.