Χρήστος Κάτσικας

Τι είναι τέλος πάντων η "ανεστραμμένη τάξη" που θέλει να εφαρμόσει το Υπουργείο Παιδείας;
Σε Επιστημονική Ημερίδα για την “ανεστραμμένη τάξη” που διοργάνωσε το ΠΕ.Κ.Ε.Σ. Δυτικής Ελλάδας συμμετείχε και η υφυπουργός Παιδείας κ. Ζέττα Mακρή απευθύνοντας χαιρετισμό.

Η υφυπουργός σημείωσε ότι η ανεστραμμένη Τάξη είναι μία από τις τομές που εισάγει στην εκπαιδευτική διαδικασία το Υπουργείο Παιδείας και παρουσίασε τη συγκεκριμένη μέθοδο διδασκαλίας.

«Με την κατάθεση του νομοσχεδίου για την “Αναβάθμιση του σχολείου και την ενδυνάμωση των εκπαιδευτικών”, προτείναμε καινοτόμες μεταρρυθμίσεις και μέσα σε αυτές τις προτάσεις είναι και μία νέα προσέγγιση εκπαιδευτικού σχεδιασμού, ένα νέο διδακτικό μοντέλο διδασκαλίας που μπορεί να εφαρμοστεί σε όλα τα μαθήματα, όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων. Στο πλαίσιο της μεθοδολογίας της ανεστραμμένης τάξης, η πρακτική της παράδοσης μέσω της διάλεξης στη σχολική τάξη και η διεκπεραίωση των δραστηριοτήτων της μελέτης και της εμβάθυνσης στα διδακτικά περιεχόμενα που έχει ο μαθητής στο σπίτι, αντιστρέφονται. Ο μαθητής αντί να παρακολουθεί την παράδοση του μαθήματος στην τάξη και να αναλαμβάνει εργασία για το σπίτι, παρακολουθεί την παράδοση από το σπίτι μέσω ψηφιακού υλικού και κυρίως μέσω video, και κατά τη διάρκεια του μαθήματος στην αίθουσα διδασκαλίας, διεκπεραιώνει μαθησιακές δραστηριότητες ερευνητικού και εποικοδομητικού χαρακτήρα σε συνεργασία με τον εκπαιδευτικό και τους συμμαθητές του» είπε η κ. Ζέττα Μακρή.

«Η ανεστραμμένη τάξη συγκαταλέγεται στις τομές που εισάγουμε στην εκπαιδευτική διαδικασία, όπως είναι το πολλαπλό βιβλίο, η αποκέντρωση της έγκρισης των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, των ερευνών και της πρακτικής άσκησης, η αξιολόγηση των μαθητών με καινοτόμες μεθόδους... Μιλάμε για έναν νέο τρόπο μάθησης που χρησιμοποιεί νέα εργαλεία για το πώς μεταφέρεται η γνώση, πώς εμπλέκουμε τους ίδιους τους μαθητές σε άλλους τρόπους συμμετοχής μέσα στην τάξη. Απομακρυνόμαστε από το μοντέλο της στείρας αποστήθισης, ενισχύουμε την κριτική σκέψη των μαθητών και την προώθηση της ερευνητικής σκέψης» συμπλήρωσε η υφυπουργός.

Τι είναι η "ανεστραμμένη τάξη" που θέλει να εφαρμόσει το Υπουργείο Παιδείας;
Θα μπορούσε κανείς, αν ήθελε να αποδομήσει τα λόγια της υφυπουργού Παιδείας για εφαρμογή της μεθόδου «ανεστραμμένης τάξης», να παρουσιάσει, απλά, τα δεκάδες επικριτικά και ειρωνικά σχόλια που είχαν γράψει εκπαιδευτικοί κάτω από μια αντίστοιχη παρέμβαση της Νίκης Κεραμέως για το ίδιο θέμα. Επίσης κάποιος θα μπορούσε, να υποστηρίξει ότι η ανεστραμμένη τάξη, το πολλαπλό βιβλίο, τα ψηφιακά προγράμματα, δεν είναι παρά οι γνωστές παραπλανητικές διακηρύξεις, ένα προπέτασμα καπνού, ένα είδος φιοριτούρας, χρήσιμης σε κάθε περίπτωση για να καλύψει το βαρύ πυροβολικό του μοντέλου ακραίου επιθεωρητισμού του εκπαιδευτικού και της λεγόμενης αυτονομίας των σχολικών μονάδων που προωθεί το ΥΠΑΙΘ.

Η «ανεστραμμένη τάξη»: Η εκχέρσωση της εκπαιδευτικής σχέσης!
Ωστόσο θα ήταν άδικο να προσπεράσει κανείς το νέο «παιδαγωγικό δόγμα» του ΥΠΑΙΘ, την «ανεστραμμένη τάξη»!

Ένα άλλο, λοιπόν, μοδάτο δόγμα: αυτό της «ανεστραμμένης μάθησης» ή «ανεστραμμένης διδασκαλίας». Άλλο; Όχι και τόσο, επειδή φαίνεται να είναι δεμένο με ένα νήμα με τις στρατηγικές του ΥΠΑΙΘ για ψηφιοποίηση της εκπαίδευσης, των βιβλίων σε ψηφιακή μορφή ή «της κατάργησης του μονοπωλίου του ενός και μοναδικού σχολικού εγχειριδίου» (η εισαγωγή του πολλαπλού βιβλίου, που οδηγεί στη διαφοροποίηση του περιεχομένου του σχολείου αντί για σύγχρονα, ενιαία και παιδαγωγικά τεκμηριωμένα προγράμματα σπουδών).

Πριν περάσουμε στην ανάλυση να το πούμε καθαρά με λίγα λόγια: Κατά την «ανεστραμμένη τάξη» οι μαθητές μελετούν μόνοι τους στο σπίτι το καινούργιο μάθημα, μέσα από υλικό που τους έχει προετοιμάσει και στείλει ο εκπαιδευτικός μέσω μιας ψηφιακής πλατφόρμας. Σύμφωνα με το ΥΠΑΙΘ το μεγάλο πλεονέκτημά της είναι πως οι μαθητές ελέγχουν μόνοι τους το ρυθμό του μαθήματος, αφού μπορούν να πατήσουν pause στο βίντεο, κάτι που δεν μπορεί να συμβεί με τον εκπαιδευτικό στο ζωντανό μάθημα, σύμφωνα με το Υπουργείο. Το pause όμως στο ζωντανό μάθημα είναι το σήκωμα του χεριού του μαθητή και η επιτόπου επίλυση της απορίας του. Η μέθοδος αυτή αντικαθιστά την γνώση με την πληροφορία και εξουδετερώνει τον παιδαγωγικό και γνωστικό ρόλο του εκπαιδευτικού, αφήνοντάς του μόνο ρόλο του σερβιτόρου του υλικού του μαθήματος και του συμβολαιογράφου επιδόσεων των μαθητών τους.

Το «τι» το «πως» και το «γιατί» της ανεστραμμένης τάξης
Η «ανεστραμμένη τάξη» ως εκπαιδευτική μέθοδος ξεκίνησε πριν από περίπου 15 χρόνια στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με αυτή, η εντός της τάξης μαθησιακή διαδικασία μπορεί να υλοποιηθεί εξατομικευμένα στο σπίτι μέσω των νέων τεχνολογιών. Περιλαμβάνει τη διαμόρφωση/αποστολή εκπαιδευτικού υλικού/βίντεο στους μαθητές, ενώ υποτίθεται πως εντός της τάξης εστιάζει στη βιωματική μάθηση μέσω της επίλυσης δύσκολων προβλημάτων/ασκήσεων. Η διπλή διαδικασία σε σπίτι και σχολείο, ενοποιείται μέσω συγκεκριμένης ψηφιακής πλατφόρμας μάθησης.

Η κεντρική ιδέα της «ανεστραμμένης τάξης» συνοψίζεται στο ότι είναι άκαρπο να σπαταλιέται χρόνος στην τάξη για τη μετάδοση θεωρητικής γνώσης. Σύμφωνα με αυτή την «παιδαγωγική γραμμή» οι μαθητές προετοιμάζονται στο σπίτι τους, πριν το μάθημα, παρακολουθώντας ηχογραφημένα μαθήματα σχετικά με τη θεωρία του μαθήματος. Μ’ αυτό τον τρόπο (σύμφωνα πάντα με την ίδια λογική), ο χρόνος που δαπανάται στην τάξη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να διερευνηθεί, να βαθύνει και να αξιοποιηθεί η γνώση που θα έχει από πριν μάθει από μόνος του ο μαθητής, στο σπίτι, καθισμένος μπροστά στην οθόνη ενός υπολογιστή ή ενός τάμπλετ.

Σύμφωνα με τους υποστηρικτές της μεθόδου με την αντεστραμμένη μάθηση όπως και με το ψηφιακό σχολείο, δηλαδή, όταν «το μεταδοτικό μέρος της διδασκαλίας γίνεται εξ αποστάσεως», περιορίζεται η παθητική μάθηση στην οποία είναι εκτεθειμένοι, όπως λένε, οι μαθητές στο παραδοσιακό σχολείο.

Στην πραγματικότητα συμβαίνει εντελώς το αντίθετο. Όπως εξηγεί ο Βέλγος παιδαγωγός Nico Hirtt (Σελιδοδείκτης 2021), η μονόδρομη επικοινωνία, την οποία ορισμένοι πιστεύουν ότι πρέπει να αποκηρύξουν στο πλαίσιο αυτού που αποκαλούν «παραδοσιακή εκπαίδευση», στην ουσία πραγματοποιείται με τον πιο δραστικό τρόπο με το δικό τους σχέδιο.

Στην πραγματικότητα, τόσο στην ανεστραμμένη εκπαίδευση, όσο και στην αποκαλούμενη «βασισμένη στις δεξιότητες» μάθηση, η θεωρητική γνώση μετατρέπεται σε ένα σύνολο ακατέργαστων πληροφοριών που θα χρειαζόταν απλώς ν’ ακούσεις από τον εκπαιδευτικό, να διαβάσεις στη Wikipedia ή να ανακαλύψεις σε μια εκπαιδευτική σειρά ντοκιμαντέρ για να μπορείς να την αφομοιώσεις. Στη συνέχεια, το μόνο που θα έπρεπε να γίνει θα ήταν να χρησιμοποιηθεί αυτή η γνώση σε ασκήσεις και προβλήματα, τα οποία γίνονται στο σπίτι με βάση την «παραδοσιακή» θεώρηση ή στην τάξη με βάση την «αντεστραμμένη» αντίληψη.

Η αλληλεπίδραση εκπαιδευτικού-μαθητή είναι η ψυχή της εκπαιδευτικής σχέσης. Είναι ακριβώς αυτή η σχέση, αυτή η αλληλεπίδραση, που το ψηφιακό σχολείο θέλει να αποτινάξει· ή που η ανεστραμμένη μάθηση στοχεύει να υποβιβάσει στο μέλλον, όταν και εάν πάρει την ηγεμονία ως μέθοδος.

Ας το ξεκαθαρίσουμε. Υπάρχουν μερικά συναρπαστικά εκπαιδευτικά βίντεο. Υπάρχουν μερικά καταπληκτικά δομημένα μαθήματα στο διαδίκτυο. Και σαφώς αυτό δεν έρχεται σε αντίφαση με τη δυνατότητα της σταδιακής καθοδήγησης των μαθητών ώστε να κατακτήσουν αυτόνομα τις νέες θεωρίες. Ο κίνδυνος δεν βρίσκεται στην περιστασιακή χρήση της ψηφιακής μάθησης ή των αρχών της ανεστραμμένης μάθησης, αλλά στην αναγωγή αυτών σε παιδαγωγικές αρχές, ή σε σύστημα. Γιατί τότε, δεν πρόκειται πλέον για δεξιότητες αυτάρκειας του μαθητή, αλλά μάλλον για εγκατάλειψη της εκπαιδευτικής αποστολής, τουλάχιστον αυτού που είναι το δυσκολότερο και πιο σημαντικό της στοιχείο: η οικοδόμηση γνώσης.

Ο Nico Hirtt σημειώνει ότι τα δόγματα της «ανεστραμμένης μάθησης» και το ψηφιακό σχολείο την περίοδο της πανδημίας άρχισαν την επέλασή τους. Αυτό αναμφίβολα έρχεται γάντι στα παιδιά των ανώτερων και μεσαίων τάξεων, που μπορούν εκτός από το να απολαμβάνουν έναν πιο άνετο τρόπο ζωής, να επωφελούνται, παράλληλα, από τη βοήθεια στο σπίτι, την επίβλεψη και την φωτισμένη υποστήριξη.

Η νέα γραμμή απαιτεί συρρίκνωση του μορφωτικού υπόβαθρου, προσαρμοστικότητα και μερικές «βασικές δεξιότητες»: κατανόηση κειμένου, στοιχειώδης επικοινωνία σε μια ή δύο ξένες γλώσσες, κάποιες έννοιες μαθηματικών, φυσικών επιστημών και τεχνολογίας, μια καλή δόση εξοικείωσης με ψηφιακές καθώς και διαπροσωπικές και κοινωνικές δεξιότητες. Ο ΟΟΣΑ είναι σαφής: «Δεν θα έχουν όλοι την τύχη να ακολουθήσουν μια καριέρα στον δυναμικό τομέα της ‘νέας οικονομίας’. Επομένως τα σχολικά προγράμματα σπουδών δεν γίνεται να είναι σχεδιασμένα σαν να πρόκειται όλοι να φτάσουν τόσο μακριά».