ΠΗΓΗ: Δημοσιεύτηκε στο ΠΟΝΤΙΚΙ τεύχος 2207 10/12/2021 Από Γιάννης Σχίζας
Το 2003, ύστερα από πρόσκληση Τουρκοκύπριων περιβαλλοντιστών και κατόπιν του ανοίγματος της «Πράσινης Γραμμής», μια ομάδα περιβαλλοντιστών επισκεφθήκαμε την κατεχόμενη βόρεια Κύπρο. Μας δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσουμε τις εγκαταστάσεις της Cyprus Mining Corporation, που παρουσίαζαν θλιβερή όψη εγκατάλειψης μετά την εισβολή του 1974.
Επισκεφθήκαμε τους χώρους απόθεσης των αποβλήτων της εταιρείας, που χαρακτηρίζονταν από τη χρήση κυανίου (CN) για τον διαχωρισμό του ωφέλιμου από το ανώφελο περιεχόμενο των κοιτασμάτων.
Προς μεγάλη μας έκπληξη διαπιστώσαμε ότι οι λίμνες απόθεσης του υλικού (6 τον αριθμό, έκτασης 40 περίπου στρεμμάτων η κάθε μία) ήταν στεγνές, με την επιφάνειά τους χωρίς την παραμικρή βλάστηση, χρωματισμένη με τα χρώματα της ίριδος… Στο βάθος η θάλασσα είχε κυματισμούς με κόκκινες ανταύγειες – δείγμα ότι υπέφερε από βαριά ρύπανση, 29 χρόνια μετά…
Η κοινή γνώμη είχε πάντοτε την αντίληψη ότι η εξόρυξη χρυσού γινόταν με ήπιες μεθόδους – κάτι σαν τοποθέτηση χρυσού σε «λεκάνες» για το βαθμιαίο «ξεσκαρτάρισμα» του μετάλλου από τα πρόσθετα χαρακτηριστικά… Όμως αυτή η «βεβαιότητα» επρόκειτο να καταρρεύσει κάποτε με την απόληψη χρυσού σε μεγάλη κλίμακα.
Η εταιρεία Ελληνικός Χρυσός αγόρασε τα δικαιώματα επί του πολυτίμου μετάλλου το 2003, οπότε με μια σειρά μεταπωλήσεων το 95% των οικοπέδων της εταιρείας βρέθηκε στα χέρια της καναδικής Goldfields. Η τελευταία, μόλις κατάφερε να πάρει την έγκριση περιβαλλοντικών επιπτώσεων, μεταπώλησε τα «οικόπεδα» στην Eldorado.
Μέχρι το 2006 μόνο οι ενδιαφερόμενοι για τη λειτουργία του ορυχείου της Μεγάλης Παναγιάς αντιδρούσαν συλλογικά. Το παλιό ορυχείο βρισκόταν κάτω από το χωριό και τα πιο πολλά σπίτια είχαν επηρεαστεί από την εγκατάστασή του. Η κοινή γνώμη βοούσε από το πρωτοφανές αυτό φαινόμενο, με αποτέλεσμα μια συγκέντρωση του 2006 να προκαλέσει μεγάλο ενδιαφέρον στο πανελλήνιο. Πάντως, το 2011 γίνεται η πρώτη μεγάλη διαδήλωση στην Ιερισσό και το 2012 κατατίθεται η μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
Η κριτική προσέγγιση για τις 400 σελίδες της μελέτης και τα συναφή διαγράμματα ήταν αδύνατον να προκύψει μέσα σε δύο μήνες – όπως ήταν προϋπόθεση. Οι ακτιβιστές έδωσαν τη μελέτη στο Συμβούλιο Περιβάλλοντος του ΑΠΘ, το οποίο επίσης δεν κατάφερε να ανταποκριθεί σε μια τόσο πιεστική προθεσμία. Παρ’ όλα αυτά, η γνωμοδότηση του Συμβουλίου Περιβάλλοντος του ΑΠΘ βγήκε μετά διάστημα 4-5 μηνών και ήταν αρνητική!
Εργασιακά δικαιώματα εναντίον ποιότητας ζωής
Το επεισόδιο με την Eldorado και γενικά με τις χρυσοφόρες δραστηριότητες στη Χαλκιδική δίνει αφορμή για σκέψεις πάνω στη γενικότερη πολιτική σχέση αφενός των περιοίκων και αφετέρου των εργαζομένων στην εταιρεία. Είναι μια σύγκρουση μεταξύ ταξικών χαρακτηριστικών εναντίον χαρακτηριστικών που συνδέονται με τον τόπο κατοικίας, με την εντοπιότητα, με το σύνολο των χαρακτηριστικών που διασφαλίζονται για έναν τόπο.
Προϊόντος του χρόνου η εταιρεία συμπεριλαμβάνει στις τάξεις της εγχώριο προσωπικό, το οποίο φαίνεται να επιλέγει με βάση διάφορα κριτήρια: επιλέγεται ο κουμπάρος, ο γιος του αστυνομικού της περιοχής, ο γιος του καταστηματάρχη κ.λπ.! Όμως κατ’ αυτόν τον τρόπο η σύγκρουση μετασχηματίζεται, προσλαμβάνει καινούργια χαρακτηριστικά – που κάποτε θυμίζουν τις «χωροταξικές εντάσεις» μεταξύ της προτίμησης εξοχικής κατοικίας και παραγωγικού περιβάλλοντος.
Η εταιρεία ζητά να προχωρήσει στο συγκεκριμένο έργο κραδαίνοντας μια προειλημμένη χωροταξική επιλογή και αδιαφορώντας για την ύπαρξη μιας πλειοψηφίας που είχε αντίθετη άποψη. Ιδιαίτερα, μάλιστα, όταν το επίδικο αντικείμενο αφορούσε το νερό, τον αέρα, την αισθητική του χώρου, την έκθεση σε νοσογόνους παράγοντες.
Η τάση του κεφαλαίου για τη διάνοιξη όσο γίνεται περισσότερων ορυχείων προϋποθέτει μια διαρκή πίεση προς τις κρατικές αρχές, στην οποία αυτές κατά κανόνα ενδίδουν με συμφερότερους ή μη όρους, συναρτήσει των αναμενόμενων κερδών και των δυσκολιών στην παραγωγή. Εξάλλου οι αρχές αυτές είναι «διαφοροποιημένες» μεταξύ τους από την άποψη του επιπέδου ανάπτυξης της κάθε χώρας, οπότε ο καθένας καταλαβαίνει ότι βρίσκονται σε έναν ανταγωνισμό όσον αφορά την πρόσληψη των «καλύτερων» επενδυτών.
Στην προκειμένη περίπτωση είναι καθοδηγητικό ένα είδος αξιώματος που διέπει την οικολογική σκέψη: Το «αξίωμα» που απαιτεί από την εξορυκτική δραστηριότητα να αποσπά από τη φύση τη μικρότερη δυνατή ποσότητα των παρθένων φυσικών υλών και να «αποδίδει» σε αυτήν τη μικρότερη δυνατή ποσότητα αποβλήτων! Η τήρηση αυτής της διαδικασίας απαιτεί κρατική παρέμβαση, μέσα από την οποία είναι δυνατόν να παρέχεται εγγύηση για τη μακροβιότητα των υλικών και των διαδικασιών και, επομένως, για την εξοικονόμηση μέσων.
Μετά την έγκριση, και στα χρόνια που ακολούθησαν, βγήκαν στην επιφάνεια ένα σωρό ζητήματα, το βασικό των οποίων – που είναι και το επίμαχο θέμα της μεθόδου της «ακαριαίας τήξης» (flash smelting), που εφαρμοζόταν από το 2011 και υποτίθετο ότι θα έβγαζε καθαρά μέταλλα από τα συμπυκνώματα Ολυμπιάδας και Σκουριών. Εν πρώτοις, έχουμε την παραγωγή μεγάλης ποσότητας αρσενικού, το οποίο, παραγόμενο υπό μορφή αερίου, απειλεί άμεσα την υγεία των κατοίκων.
● Είναι επίσης η καταστροφή μιας τεράστιας έκτασης αρχέγονου δάσους, το οποίο ουδέποτε στο παρελθόν είχε ξυλευθεί.
● Είναι η ύπαρξη τεράστιας ποσότητας αμιάντου στις Σκουριές, κάτι που απέκρυψε η εταιρεία μέχρι να την εντοπίσει το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών το 2016.
● Είναι τα φράγματα απόθεσης των επικίνδυνων αποβλήτων, εκ των οποίων το ένα είναι κτισμένο πάνω σε παλιά εστία σεισμικών φαινομένων, που απέδωσε σεισμούς μέχρι 7,2 ρίχτερ. Είναι και τα άλλα δύο φράγματα, εκτεθειμένα σε σεισμικές δονήσεις, σε κοντινή απόσταση.
Η πρώτη μεγάλη κινητοποίηση
Στις 25.3.2013 είχαμε την πρώτη μεγάλη κινητοποίηση στην τοποθεσία Χονδρό Δένδρο, στις Σκουριές. Η διαδήλωση είχε τα γνωστά χαρακτηριστικά, επιπλέον όμως είχε και το εξής: Για πρώτη φορά η αστυνομία δρούσε ως ιδιωτική ασφάλεια της εταιρείας και εμπόδιζε τον κόσμο να πλησιάσει το βουνό, ενώ, παράλληλα, ήταν η πρώτη φορά που οι εργαζόμενοι στάθηκαν απέναντι στους υπόλοιπους κατοίκους, αποβλέποντας στην κατατρομοκράτησή τους.
Σε αυτή την περίοδο ο ΣΥΡΙΖΑ στέκεται στο πλευρό των κατοίκων ποικιλοτρόπως. Στις διαδηλώσεις συμμετέχουν μέλη και βουλευτές. Η Ιγγλέζη εκλέγεται για πρώτη φορά βουλευτής το 2012 και ως μέλος της αντιπολίτευσης κάνει ό,τι μπορεί για να βοηθήσει το κίνημα. Μετά τον Ιανουάριο του 2015, όμως, δηλώνει ότι το πρόβλημα θα λυθεί με κυβερνητική παρέμβαση και συνεπώς δεν χρειάζονται διαδηλώσεις…
Παρά τις «συμβουλές» αυτές, έχουμε τρεις διαδηλώσεις στις Σκουριές επί ΣΥΡΙΖΑ – αντίστοιχα τον Φεβρουάριο, τον Μάρτιο και τον Απρίλιο. Και στις τρεις υπάρχουν ΜΑΤ και δακρυγόνα, όμως στην τρίτη έχουμε το φαινόμενο να επιτίθεται η εταιρεία στους κατοίκους μαζί με μεταλλωρύχους! Έχουμε δηλαδή μια άμεση και αδιαμφισβήτητη συμπαράταξη εταιρικών συμφερόντων και εργαζομένων, ενώ από την αντίθετη πλευρά δρουν οι δυνάμεις που υπερασπίζονται τον «ζωτικό τους χώρο», το δικαίωμα να διατηρούν τις παραδοσιακές ήπιες ασχολίες – συμπεριλαμβανομένου και του τουρισμού.
Λεγκαλιστικές αυταπάτες…
Στη Ρουμανία οι αγώνες ενάντια στη μετατροπή της περιοχής Rosia Montana σε ορυχείο χρυσού άφησαν εποχή με την καθολικότητα και αποτελεσματικότητα των αντιδράσεων, που υποχρέωσαν την κυβέρνηση να κηρύξει τον χώρο ως μνημείο ιστορικής κληρονομιάς. Στην Ελλάδα η επιμονή των «χρυσοδάκτυλων» συν ο ερχομός της μεγάλης μνημονιακής κρίσης είχαν αποτέλεσμα να ανθήσουν οι λεγκαλιστικές αυταπάτες – ήγουν η επίλυση του ζητήματος με προσφυγές στη Δικαιοσύνη…
Το ΣτΕ, στο οποίο επενδύθηκαν τόσοι μύθοι και τόσες υποσχέσεις, έδειξε εξ αρχής αντιπαλότητα στους κατοίκους. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις 22.1.2012 μια ομάδα από τους προσφεύγοντες κατοίκους, ο πρόεδρος του ΠΜΔ (και αείμνηστος πλέον) Τόλης Παπαγεωργίου, μαζί με τον επικεφαλής της μείζονος μειοψηφίας του Δήμου Αριστοτέλη Μιχ. Βλαχόπουλο και τους δημοτικούς συμβούλους Χρ. Δάλλα και Ελ. Μελετλίδη, συναντήθηκαν κατόπιν αιτήματός τους με τον κ.Μενουδάκο που προήδρευε του ΣτΕ.
Σκοπός της συνάντησης ήταν να παραδώσουν στον πρόεδρο του ΣτΕ τον φάκελο του flash smelting, που αποκάλυπτε ότι η Ελληνικός Χρυσός, στη μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, είχε ψευδώς παρουσιάσει μια καθαρά πειραματική μέθοδο ως καλά τεκμηριωμένη και δοκιμασμένη για βιομηχανική χρήση.
Ο πρόεδρος του ΣτΕ έδειξε έντονα προβληματισμένος, ειδικά όταν του εκτέθηκαν οι επιπτώσεις στην υγεία από τη διαφυγή μεγάλων ποσοτήτων θανατηφόρων αερίων αρσενικού στην περίπτωση λειτουργίας αυτού του εργοστασίου. Στο τέλος είπε στους επισκέπτες του να καταθέσουν τον φάκελο, κατ’ εντολήν του, στην εισηγήτρια σύμβουλο κ. Σακελλαροπούλου ως σχετικό με την προσφυγή έγγραφο, ενώ ήταν γνωστό σε όλους ότι η περίοδος κατάθεσης εγγράφων και στοιχείων για τη συγκεκριμένη υπόθεση είχε κλείσει.
Περίπου έναν μήνα αργότερα, μιλώντας σε ημερίδα δικαστικών στη Θεσσαλονίκη, ο κ. Μενουδάκος έκανε την εξής εύγλωττη δήλωση: «Λόγω των κρισίμων συνθηκών που διέρχεται η χώρα μας, δεν μπορούμε να είμαστε δογματικοί με την ερμηνεία του συντάγματος». Η δήλωση είναι ενδεικτική της στροφής του ΣτΕ προς την ελαστική ερμηνεία του συντάγματος και τη χαλάρωση της συνταγματικής προστασίας του περιβάλλοντος, με πρόσχημα την κρίση…
Χρηματικές λειτουργίες
Στον «Χρυσοδάκτυλο» του Ίαν Φλέμινγκ, που γυρίστηκε ταινία με τον Σων Κόνερυ, το σενάριο βασιζόταν στην τεχνητή μείωση της προσφοράς χρυσού μέσα από τη ραδιενεργή ακτινοβόληση των αμερικανικών αποθεμάτων και επομένως με την εκτόξευση της τιμής των υπολοίπων ποσοτήτων, τις οποίες κατείχε ιδιώτης! Το 1964 που γυρίστηκε το φιλμ ίσχυε ακόμα η μετατρεψιμότητα των χάρτινων χρηματικών μέσων σε χρυσό, όμως, τον Αύγουστο του 1971, ο Νίξον ήρε τη μετατρεψιμότητα, οπότε η νομισματική ιστορία πήρε άλλη τροπή!
Σήμερα ο χρυσός, εκτός από διακοσμητικές χρήσεις, παίζει τον ρόλο οιονεί χρήματος, για το οποίο υπάρχει ο κανόνας: Όσο αυξάνεται η διεθνής αστάθεια άλλο τόσο αυξάνονται οι διεθνείς και εσωτερικές χρηματικές χρήσεις του. Ο χρυσός ως χρήμα έχει μεγαλύτερο κόστος παραγωγής και διαφύλαξης από το χρηματικό ή λογιστικό χρήμα, που βασίζεται στο κρατικό imperium, όμως η προσφυγή σ’ αυτόν μπορεί, σε ορισμένες συνθήκες, να γίνει αναγκαία και να αποτελέσει τη βάση διεθνών συναλλαγών. Αυτή τουλάχιστον η «δυνάμει» χρήση προκαλεί τη συσσώρευση χρυσού.
Η Γερμανία έχει γίνει γνωστή για την εισαγωγή και δέσμευση τεραστίων ποσοτήτων χρυσού από τα θησαυροφυλάκια των Ηνωμένων Πολιτειών, ενώ ανάλογες κινήσεις έκαναν η Ολλανδία και η Φινλανδία. Επίσης η Ρωσία, το Ιράν, οι Ινδίες, η Βόρεια Κορέα και άλλες χώρες τείνουν να συγκεντρώσουν μεγάλες ποσότητες χρυσού για την αξιοποίηση μελλοντικών αναγκών. Ακόμη βέβαια υπάρχουν δυνάμεις οι οποίες θίγονται από τις «λαθροχειρίες» της Νέας Τάξης στο τραπεζικό σύστημα και επομένως έχουν λόγους για να προσφύγουν στον χρυσό.
Στη σημερινή κατάσταση η εκτόπιση του δολαρίου από τις διεθνείς ανταλλαγές πετρελαίου και η χρήση του χρυσού αντί γι’ αυτές είναι ενδεικτική της υποχώρησης της αμερικανικής ηγεμονίας και της ανόδου άλλων δυνάμεων. Στο προβλεπτό μέλλον η άνοδος της ζήτησης χρυσού πρόκειται να τροφοδοτήσει ανάλογα φαινόμενα, σε μια διεθνή αγορά που προς το παρόν «δουλεύει» σε συνθήκες προϊούσας απορρύθμισης… Θα πρέπει να αναμένουμε μεγαλύτερη αστάθεια, μεγαλύτερες εισαγωγές χρυσού στη διεθνή αγορά νομίσματος, μεγαλύτερη χρήση του «πολύτιμου μετάλλου» – παρά τις συγκυριακές αυξομειώσεις της τιμής του. Όμως αυτό δεν είναι λόγος για την παράδοση της οικονομίας και της κοινωνίας σε αδίστακτους χρυσοθήρες, που κερδίζουν πάνω στην πλάτη των λαών…
Τα έξοδα παραγωγής του χρυσού προσδιορίζουν φυσικά την τιμή του, όμως επίσης προσδιορίζουν την ποσότητα στην οποία αυτός θα παραχθεί. Είναι φανερό ότι ένας συνδυασμός υψηλής ζήτησης και χαμηλών εξόδων παραγωγής συνεπιφέρει αύξηση της εκμετάλλευσης των υπαρκτών χρυσωρυχείων και, κυρίως, τη διάνοιξη νέων εκμεταλλεύσεων… Αναπτύσσεται μια τάση αξιοποίησης των «οριακών» χρυσωρυχείων, που υπό άλλες συνθήκες δεν ήσαν κερδοφόρα…
Σημερινές εξελίξεις
«Είχαμε περίπου μια πενταετία να δούμε τον τίτλο “Φεύγει η Εldorado”… Φυσικά δεν φεύγει, απλώς εκβιάζει, όπως κάνει πάντα. Αυτή τη φορά όχι το κράτος, αλλά τους εργαζόμενους» επισημαίνει για τις σημερινές εξελίξεις το Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων. Και στη συνέχεια αναλύει το νέο εργασιακό στάτους:
«Αρχικά δημιούργησε εργαζόμενους δύο ταχυτήτων, τους καλά αμειβόμενους “δικούς της” και τους παρακατιανούς “εργολαβικούς”, οι οποίοι, παρότι δουλεύουν στα ίδια έργα, έχουν χαμηλότερους μισθούς και εργασιακά δικαιώματα. Και τώρα ήρθε η σειρά των δικών της υπαλλήλων. Μαχαίρι, τόσο στον αριθμό των εργαζομένων όσο και στις απολαβές τους. Και τώρα τα εργοδοτικά σωματεία που πάντα στήριξαν την επιχείρηση τρέχουν και δεν φτάνουν»….
Αλλά η «παραγωγικίστικη» λογική δεν παύει να δρέπει τους καρπούς της. Σήμερα η περιοχή της Ολυμπιάδας απειλείται από την εγκατάσταση μονάδων ιχθυοκαλλιεργειών σε όλο το θαλάσσιο μέτωπο. Η Ολυμπιάδα, καθώς επίσης και τα κοντινά αρχαία Στάγειρα, χώροι ιδιάζουσας καλαισθησίας και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, απειλούνται με περικύκλωση: από τη μια πλευρά τα μεταλλεία, από την άλλη οι ιχθυοκαλλιέργειες.
Ο χρυσός, έτσι ή αλλιώς, οδηγεί σε μια αδιανόητη σπατάλη νερού και γης, επιπλέον όμως υπονομεύει το μέλλον και την προοπτική των κοινωνιών. Γι’ αυτό οι κοινωνίες πρέπει να βρίσκονται σε εγρήγορση.
