Ο Ανδρέας Καρκαβίτσας ήταν Έλληνας λογοτέχνης. Ανήκε στην γενιά των σημαντικών εκπροσώπων της ηθογραφίας και είναι ο κυριότερος νατουραλιστής πεζογράφος. Ως ηθογράφος και νατουραλιστής λογοτέχνης θεωρεί πως αναδεικνύονται καλύτερα τα κοινωνικά θέματα των έργων του, τοποθετημένα στην ελληνική φύση. Έγραψε διηγήματα, μυθιστορήματα, ποίηση, μελέτες, χρονογραφήματα, ιστορικά σημειώματα, παιδικά βιβλία. Τα πιο διάσημα έργα του είναι το μυθιστόρημα Ο ζητιάνος, και η συλλογή διηγημάτων Λόγια της πλώρης.

Η ζωή του 

Ο Ανδρέας Καρκαβίτσας γεννήθηκε στις 12 Μαρτίου του 1865 στα Λεχαινά Ηλείας. Γιος του Δημήτρη Καρκαβίτσα και της Άννας Σκαλτσά, ήταν το πρώτο από τα 11 παιδιά τους. Μέχρι τα δεκατρία του χρόνια πήγε σχολείο στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Συνέχισε στο γυμνάσιο της Πάτρας όπου ήρθε σε επαφή με την σημαντική πνευματική κίνηση της πόλης. Στην συνέχεια, γράφτηκε στην Ιατρική Σχολή Αθηνών. Ήταν κυρίως μια επιλογή ανάγκης, έτσι ώστε να έχει ένα επάγγελμα στο μέλλον, που θα του επέτρεπε να παντρευτεί τον μεγάλο του έρωτα. Αυτό όμως δεν έγινε ποτέ, αφού η αγαπημένη του παντρεύτηκε έναν άλλον. Ο ίδιος δεν παντρεύτηκε ποτέ.  Αποφοίτησε από την ιατρική σχολή το 1888. Από τα φοιτητικά του χρόνια θα συνδεθεί με τον Παλαμά, τον Βαλαωρίτη, τον Ξενόπουλο και τον Παπαδιαμάντη. Το 1889 κατετάγη στον στρατό. Υπηρέτησε σε διάφορες περιοχές της χώρας ως στρατιωτικός γιατρός. Η υγεία του κλονίστηκε νωρίς, καθώς μόλις στα εικοσιένα του χρόνια αρρώστησε σοβαρά από πνευμονία κι ελονοσία. Ταλαιπωρήθηκε αρκετές φορές στη ζωή του, λόγω της εύθραυστης υγείας του. Πέθανε από φυματίωση τον Οκτώβρη του  1922.

Η λογοτεχνική του παραγωγή

Πριν ακόμη κλείσει τα είκοσι χρόνια του, ο Ανδρέας Καρκαβίτσας δημοσιεύει διηγήματά του σε περιοδικά της εποχής. Το 1892 θα τα εκδώσει συγκεντρωμένα σε τόμο  με τίτλο «Διηγήματα». Από πολύ νωρίς άρθρα του και λογοτεχνικά του κείμενα φιλοξενούνται σε εφημερίδες και περιοδικά. Με την κατάταξη του στον στρατό και τις μεταθέσεις του σε πόλεις και χωριά της Ελλάδας, αρχίζει να καταγράφει ένα αξιόλογο ταξιδιωτικό και λαογραφικό υλικό. Εντυπώσεις, ήθη κι έθιμα, συνήθειες και νοοτροπίες, που παρατηρεί και μελετά, θα τον εμπνεύσουν για τα πεζογραφήματά του. Έτσι, αρχικά η γραφή του είναι ηθογραφική. Με πηγαίες περιγραφές παρουσιάζει την ζωή των ανθρώπων της ελληνικής επαρχίας. Σκληρή καθημερινότητα, έρωτες, φτώχεια και βιοπάλη συνθέτουν, συνήθως, το σκηνικό των έργων του Ζωντανές εικόνες και ψυχογραφήματα των ηρώων του χαρακτηρίζουν όλη σχεδόν την λογοτεχνική του παραγωγή. Είναι ένας ανθρωπιστής συγγραφέας, που θέλει να προβάλει τη δύσκολη ζωή του λαού.

Το 1904 εκδίδεται η νουβέλα «Ο Αρχαιολόγος». Σε μια πιο ώριμη, θα λέγαμε συγγραφική του φάση, το έργο αυτό είναι πιο διδακτικό κι ο συγγραφέας επιχειρεί να συνδέσει τους συγχρόνους του με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Καρκαβίτσας γράφει σχολικά αναγνώσματα που διδάσκονται στο δημοτικό.

Ο Αλέξης Ζήρας, βιογραφώντας τον Καρκαβίτσα, σημειώνει ότι «άσκησε με έμμεσο τρόπο δριμύτατη κριτική στα ήθη και στις νοοτροπίες των ανθρώπων της υπαίθρου: στη βαναυσότητα απέναντι στις γυναίκες, στην έλλειψη αξιών, στην απανθρωπιά, στον μέχρι εξοντώσεως του αντιπάλου αγώνα της επιβίωσης, φαινόμενα που πίστευε ότι γίνονται πιο αντιληπτά κοντά στο φυσικό περιβάλλον, καθώς εκεί οι νόμοι των ενστίκτων μάχονται και εκτοπίζουν τους κοινωνικούς κανόνες, αλλά και λυγίζουν τη θέληση των προσώπων».

Σύμφωνα με τον Πέτρο Χάρη, ο Ανδρέας Καρκαβίτσας παρουσιάζει στο «Ζητιάνο» τους ανθρώπους «της υπαίθρου χώρας, που ελάχιστα διαφέρουν από τα κτήνη τους…». Ομοίως παρουσιάζεται η «ελεεινή συγκρότηση του κράτους», η ρουσφετολογία, η μικροπολιτική, η κακή διοίκηση και η δυσκίνητη δικαιοσύνη. Εδώ θριαμβεύει το κακό, καθώς ο πρωταγωνιστής θα οδηγήσει μία γυναίκα στην αυτοκτονία κι όλους τους άντρες του χωριού στη φυλακή με την κατηγορία του εμπρησμού, εξαπατώντας τους πάντες. Το κακό, και όχι το καλό, νικά. Η ιδέα της θείας δικαιοσύνης σαρκάζεται. Αλλά το πλέον σημαντικό είναι ότι ο ζητιάνος(Τζιριτόκωστας) –πρόγονος του σύγχρονου «λαμόγιου»- είναι μια ενσυνείδητη δύναμη του κακού, σε αντίθεση με την ασυνείδητη δράση της Φόνισσας του Παπαδιαμάντη, της Φραγκογιαννούς, η οποία νομίζει ότι κάνει το καλό σκοτώνοντας.

Ο Τζιριτόκωστας σύμφωνα με τον Φώτο Πολίτη «είναι ο Έλλην πολιτικός, ο Έλλην επιστήμων, ο Έλλην χρηματιστής ή έμπορος, ο ολέθριος «έξυπνος» Ρωμιός της εποχής μας, ο εκμεταλλευόμενος την ευπιστίαν και την αφέλειαν του πλήθους, αμείλικτος όταν πρόκειται δια την πεντάραν, ταπεινός και χαμερπής προ του ισχυρού, οπισθόβουλος, αεικίνητος, δόλιος, άνθρωπος χωρίς οίκτον, χωρίς ιερόν και όσιον, αδηφάγος και άθλιος και… νικητής…». Ο μεγαλύτερος ζητιάνος-απατεώνας χαίρει μεγάλης εκτίμησης από την κοινωνία. Η απατεωνιά περιγράφεται ως υψηλού κύρους τέχνη. Ο ζητιάνος βολιδοσκοπεί πάντα από ψηλά το χώρο του και τις συγκεκριμένες αδυναμίες των ανθρώπων του. Πρώτα ιχνηλατεί, μελετά κι ύστερα κατεβαίνει για να «κολακέψει τις αδυναμίες αυτές». «Όταν δεν εύρισκε τους ελεήμονες, εζητούσε τους δεισιδαίμονες, τους μωρούς».

  Ο ζητιάνος είναι ο ενδιάμεσος μεταπράτης, ο κοινωνιολογικός πρόγονος του μικροαστού και του μέλους των «μεσαίων τάξεων», είναι αυτός που κινείται μεταξύ των «πάνω» και των «κάτω», είναι ο επιστάτης, ο τοπικός προύχοντας και κομματάρχης, είναι γενικά οι πολίτες, οι άνθρωποι του πυρήνα της πόλης, οι άνθρωποι του τσιφλικούχου-βουλευτή και του παρα-κράτους και ακολούθως του πελατειακού κράτους.