Στις 10 Οκτωβρίου 1944, μετά την αποχώρηση των τελευταίων γερμανικών στρατευμάτων, αποβιβάστηκε στο νησί μικρή βρετανοαμερικανική δύναμη και αξίωσε τον αφοπλισμό του τοπικού ΕΛΑΣ, στηριγμένη στην ισχύ των όπλων που εκπροσωπούσε κυρίως μια φερμένη από την Ήπειρο πολυάριθμη δύναμη των λεγόμενων Εθνικών Ομάδων Ελλήνων Ανταρτών (ΕΟΕΑ) του αντιΕΑΜικού Εθνικού Δημοκρατικού Ελληνικού Συνδέσμου (ΕΔΕΣ
Έγραψε ο Κ. Καλοδίκης, ανάμεσα σε άλλα, τα εξής:
«Η αντίσταση του λαού της Κέρκυρας ήταν καθολική, για την αντιμετώπιση πρώτα των Ιταλών (...) και κατόπιν κατά των Γερμανών (...) Μετά την κατάληψη του νησιού από τους Ιταλούς άρχισαν να δημιουργούνται και οι πρώτοι αντιστασιακοί πυρήνες στην πόλη και στα χωριά (...) Ο λαός πεινούσε, θυμάμαι ότι περπατούσαμε στους δρόμους της πόλης και βλέπαμε πρησμένους από την πείνα (...) Τις αρχές του 1942 όλοι αυτοί οι αντιστασιακοί πυρήνες μπήκαν σε ένα λούκι, με τη δημιουργία ενιαίας καθοδήγησης και του ΕΑΜ (...) Το ΕΑΜ φούντωσε στην πόλη και στα χωριά και ο λαός ζητούσε να αγωνιστεί για να επιβιώσει και να λευτερωθεί».
Ο αφοπλισμός
Ο αφοπλισμός του ΕΛΑΣ στις 26 Οκτωβρίου 1944
Ξημερώνοντας 10 Οκτωβρίου του 1944, ενώ είχε εγκαταλείψει το νησί και η τελευταία ναζιστική δύναμη, οι Κερκυραίοι πρόγονοί μας βρήκαν στην πόλη και σε χωριά τοιχοκολλημένο σε πολλά σημεία, καθώς σ' ένα τυπογραφείο των κατακτητών είχαν ξαγρυπνήσει υποστηρικτές του ΕΔΕΣ και των Άγγλων, το γνωστό βέβαια ως προς το περιεχόμενό του έγγραφο-Προκήρυξη που μόλις είδατε και το οποίο, αυτούσιο, τώρα βλέπει ίσως για πρώτη φορά, ξανά, τη δημοσιότητα.
Ήταν ένα φιρμάνι με υπογραφές απεσταλμένων της Αγγλίας και των ΗΠΑ. Εν ονόματι των «Συμμάχων» και της σχετικής με τον αγώνα εναντίον του κατακτητή Συμφωνίας της Καζέρτας, αξίωναν μονομερή αφοπλισμό του ΕΛΑΣ και υποταγή του λαού της - ΕΑΜοκρατούμενης με βάση την απήχηση του ΕΑΜ- Κέρκυρας στην εξουσία φερμένης από την Ήπειρο δύναμης του ΕΔΕΣ.
Όριζαν ότι «η Κέρκυρα θα τελή υπό τον έλεγχο του Στρατηγού Ζέρβα και των Εθνικών ομάδων του» και ότι «πάσα άλλη Οργάνωσις και άπαντες οι πολίται δέον να καταθέσουν αμέσως τα όπλα και να παραδώσουν ταύτα εις την Συμμαχικήν Αποστολήν». Επίσης, απαιτούσε «πλήρη συνεργασία με τας δυνάμεις του Στρατηγού Ζέρβα δια την τήρησιν του Νόμου και της τάξεως». Καλούσε μάλιστα τους πολίτες «να καταγγέλλουν αμέσως πάσαν παράβασιν των ανωτέρω».
Λίγες ώρες αργότερα, ενώ σε καίρια σημεία της πόλης δύναμη του ΕΔΕΣ είχε παρατάξει πολυβόλα, ακολούθησε το ένοπλο χτύπημα της συγκέντρωσης του ΕΑΜ στην πλατεία Σαρόκο, που έμελλε να είναι προάγγελος όσων ακολούθησαν στην Αθήνα μετά από δύο περίπου μήνες. «Ο λαός εξαγριώθηκε, φώναζαν, έβριζαν, απειλούσαν, ζητούσαν να μπει ο ΕΛΑΣ στην πόλη», έχει περιγράψει ο ίδιος ο Άνθης. Ωστόσο, το χτύπημα της συγκέντρωσης και η επίμονη αξίωση αφοπλισμού του ΕΛΑΣ φαίνεται να υποτιμήθηκαν και να θεωρήθηκαν μάλλον πρόσκαιρη ή και τυχαία αντίδραση μέρους μόνο των αντίπαλων δυνάμεων, αν όχι και δοκιμασία διερεύνησης των αντιδράσεων που θα συναντούσαν οι απόπειρες επιβολής μονοκρατορίας του ΕΔΕΣ.
Ματαίως δυνάμεις του ΕΛΑΣ με τον Αλέκο Πρίφτη, που είχαν στρατοπεδεύσει εκείνη την ημέρα και επόμενες ημέρες έξω από την πόλη, ζητούσαν κάθε τόσο έγκριση να εισέλθουν σ' αυτήν, σε μια προσπάθεια εξισορρόπησης έστω της επιβολής της προσχεδιασμένης κυριαρχίας των ηπειρωτικών δυνάμεων του ΕΔΕΣ με αγγλοαμερικανική συμμαχική κάλυψη. Βρέθηκε στο αρχείο του Ερ. Μωραΐτη ιδιόχειρο σημείωμα του μέλους της ΝΕ του ΕΑΜ αγωνιστή Παναγιώτη Ζη, όπου ανέφερε ότι θα υπέβαλε αμέσως παραίτηση από τη Νομαρχιακή Επιτροπή του, αν ο ΕΛΑΣ έμπαινε οργανωμένα στην πόλη.
Ο αφοπλισμός του ΕΛΑΣ, σε πρώτη φάση τουλάχιστον, προκύπτει σαφώς ότι επιτεύχθηκε σε συνθήκες διχογνωμιών και αβεβαιότητας στους κόλπους του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, όσον αφορά το δέον γενέσθαι.
Διάσωσης των εγκαταστάσεων του ηλεκτροπαραγωγικού εργοστασίου της πόλης της Κέρκυρας
Είναι γνωστή, σε γενικές γραμμές, η πετυχημένη μα αιματοβαμμένη επιχείρηση διάσωσης των εγκαταστάσεων του ηλεκτροπαραγωγικού εργοστασίου της πόλης της Κέρκυρας και λιμενικών εγκαταστάσεων και συναφών υποδομών από σχεδιαζόμενες ανατινάξεις, με την πολύτιμη βοήθεια και ξένων αντιφασιστών στρατιωτών στον ΕΛΑΣ, ενώ ναζιστικά πολυβόλα του Παλαιού Φρουρίου και άλλα από το νησάκι Βίδο κροτάλιζαν εναντίον της πόλης. Χάρη σε αυτή την επιχείρηση το σχέδιο των Ναζί για καταστροφή βασικών εγκαταστάσεων, πριν φύγουν, σε σημαντικό βαθμό απέτυχε.
Ο ΕΛΑΣ χτυπά τους Γερμανούς
Τις 24 Αυγούστου η Διοίκηση του Συν)τος αποφασίζει να χτυπήσει τους Γερμανούς στα Γύρου, το Όρος και τη Λευκίμμη.
Η κινητοποίηση στα Γύρου - Όρος ήταν κάτι το αφάνταστο. Ξεπήδησε ένας πραγματικός στρατός.
Στη σύνδεση με τους γερμανούς, που βρισκόμαστε σε επαφή, συλλαμβάνεται και εκτελείται ο Καπετάνιος Διμοιρίας Γιάννης Μακρής.
Το 10 Σύν)γμα ΕΛΑΣ από εφεδρικό γίνεται μόνιμο.
Εντολή όμως του Γεν. Στρατηγείου του ΕΛΑΣ καθόριζε ότι πρέπει να επιτύχουμε συνεργασία με τον ΕΔΕΣ.
Οι συνομιλίες με τον ΕΔΕΣ (μερικές ομάδες) σταμάτησαν την επιχείρηση. Αποτέλεσμα ήταν η Κοινή Στρατιωτική Διοίκηση.
Οι Γερμανοί αρχίζουν να φεύγουν. Το Σύν)γμα ετοιμάζεται. Δυστυχώς προ της απειλής να καταστρέψουν την πόλη δεν τους κτυπήσαμε ανοιχτά.
Μα η πρόληψη καταστροφών και η προστασία του νησιού επιβάλλει συνεχή επαγρύπνηση.
Δύο διμοιρίες από τα Γύρου ένα βράδυ βροχερό, περνάνε την Πυλλίδα και ενισχύουν το λόχο Άη - Γιαννιού.
Ο αφοπλισμός 3 Γερμανικών φυλακίων, η σύλληψη και ο αφοπλισμός 40 Γερμανών, η αιχμαλωσία άλλων 30, τα λάφυρα σε πολεμικά όπλα και υλικά, η επιδρομή Όρχου αυτοκινήτων και η αρπαγή 4 αυτοκινήτων και 3 μοτοσυκλεττών (μεταξύ των οποίων το αυτοκίνητο - συνεργείο τους, απαραίτητο στην υποχώρησή τους), είναι οι επιτυχίες του Συν)τος.
Η αποκοπή όμως των καλωδίων ανατίναξης του λιμανιού με το σκοτωμό Πολωνού στρατιώτη, που από καιρό βρισκόμαστε σε επαφή μαζύ του για το σκοπό αυτό, είναι η μεγαλύτερη επιτυχία του Συν)τος.
Η ύπαρξή του, μονάχα την ώρα της απελευθέρωσης απέτρεψε τη ρεμούλα που σημειώθηκε κατά την Ιταλική κατάρρευση από τους «αντάρτες» του Σπύρου Παπά.
Τις 10 Οκτωβρίου 1944 η Κέρκυρα ελευθερώνεται.
Από τις 8)9)44 το βράδυ, με την ανοχή των Γερμανών, αποβιβάστηκαν στη Μεσογγή μικρές δυνάμεις του ΕΔΕΣ υπό τον Ταγ)ρχη Δ. Σαρρή.
Η πρώτη τους φροντίδα ήταν να συλλάβουν μία περίπολο του ΕΛΑΣ, να την αιχμαλωτίσουν και να την αφοπλίσουν. Έτσι εννοούσαν τον αγώνα κατά των Γερμανών.
Τελεσιγραφικά ο Σαρρής ζήτησε την αποστράτευση του ΕΛΑΣ και την εκκένωση της πόλης.
Η νέα διοίκηση του Συν)τος, από τους Αλέκο Πρίφτη και Χρ. Βουνιώτη, δεν δέχτηκε το προσβλητικό τελεσίγραφο, όμως άφησε τον ΕΔΕΣ να μπει στην πόλη.
Η Καζέρτα τοποθετούσε την Κέρκυρα στην περιοχή πρωτοβουλίας επιχειρήσεων του ΕΔΕΣ. Ζητήσαμε από τους συμμάχους να μεταφερθούμε αντίκρυ και να πολεμήσουμε, όπου οι ανάγκες το καλούσαν. Δεν μας το επέτρεψαν.
Εν τω μεταξύ αρχίζει το όργιο τρομοκρατίας του ΕΔΕΣ.
*Μερικά αποσπάσματα από την ευρύτερη μελέτη του ΑΛΕΚΟΥ ΚΑΣΤΡΙΝΟΥ με τίτλο «Ζήτω ο ΕΛΑΣ της Κέρκυρας!»
