Στην εποχή του επιθεωρητισμού, όταν ένας δάσκαλος δεχόταν αιφνιδιαστική επίσκεψη επιθεωρητή, ειδοποιούσε τους συναδέλφους των γειτονικών σχολείων χρησιμοποιώντας το συνθηματικό «ο ιέραξ είναι εδώ». Το απλό αυτό σύνθημα ενεργοποιούσε μια σειρά αμυντικούς μηχανισμούς που, στην πράξη, ακύρωναν το πλεονέκτημα αιφνιδιασμού του επιθεωρητή. Τα υπόλοιπα είναι λίγο πολύ γνωστά. Όπως γνωστές και ευρύτατα διαδεδομένες είναι οι μαρτυρίες για τους μαθητές των «πίσω θρανίων» που τους έστελνε ο δάσκαλος στο σπίτι, για πρακτικές του τύπου «όσοι ξέρουν την απάντηση θα σηκώνουν το δεξί χέρι και όσοι δεν την ξέρουν θα σηκώνουν το αριστερό» και άλλα παρόμοια. Με δυο λόγια, το σχολείο προετοιμαζόταν για να παρουσιάσει την καλύτερη δυνατή εικόνα στον επιθεωρητή. Τι μας ενδιαφέρουν όμως όλα αυτά σήμερα;
Στη σημερινή κρίσιμη εκπαιδευτική και πολιτική συγκυρία και ενώ η μάχη του εκπαιδευτικού κινήματος ενάντια στην αξιολόγηση μαίνεται, η αναδρομή στην ιστορία του κλάδου και ιδιαίτερα στην τελευταία περίοδο του επιθεωρητισμού αποτελεί μια προειδοποίηση για τη σκοτεινή εποχή της νέας αξιολόγησης και αναδεικνύει την αξία του αγώνα για την ακύρωσή της και την υπεράσπιση του δημόσιου σχολείου.
Με αυτή την έννοια, το σύνθημα «ο ιέραξ είναι εδώ» δεν υπενθυμίζει απλώς μια γλαφυρή πλευρά της ιστορίας της εκπαίδευσης. Νοηματοδοτείται εκ νέου, εκπέμποντας σήμερα ένα σήμα κινδύνου στη ζωντανή εκπαίδευση, ανασύροντας στην επιφάνεια τις συλλογικές μνήμες, συνδέοντάς τις με τις παρούσες συνθήκες όπου επιχειρείται να επιβληθεί το πιο σκληρό και αυταρχικό μοντέλο αξιολόγησης εκπαιδευτικών και σχολείων.
Στο παρόν βιβλίο επιχειρείται να ανασυσταθεί η τελευταία περίοδος του επιθεωρητισμού, μέσα από την έρευνα 214 ατομικών υπηρεσιακών φακέλων δασκάλων και την επεξεργασία 2000 εκθέσεων αξιολόγησης. Επιχειρείται επίσης μια πρώτη σύγκριση του επιθεωρητισμού με την προωθούμενη αξιολόγηση σχολείων και εκπαιδευτικών.
Το πρώτο ερώτημα που διερευνάται είναι οι στόχοι του επιθεωρητισμού και της αξιολόγησης καθώς και η σύγκριση της στοχοθεσίας της εκπαιδευτικής πολιτικής της μεταπολεμικής περιόδου με την αντίστοιχη σημερινή.
Το δεύτερο ερώτημα αφορά την ανάλυση των μεθόδων και των χαρακτηριστικών του επιθεωρητισμού. Με ποιους τρόπους ο επιθεωρητισμός, οι ελεγκτικοί –εκπαιδευτικοί και μη εκπαιδευτικοί– μηχανισμοί, η ίδια η ύπαρξη του υπηρεσιακού ατομικού φακέλου του δασκάλου και των εποπτικών και αξιολογικών διαδικασιών, λειτουργιών και δραστηριοτήτων που κατέγραφε, καθόριζαν την υπαλληλική συμπεριφορά και εξέλιξή του και σε ποιο βαθμό επηρέαζαν τη διδακτική του πράξη αλλά και τις κοινωνικές του σχέσεις, τον οικογενειακό του βίο, την ίδια του τη ζωή και την καθημερινότητα, μεταξύ αυτών και τον ιδεολογικό και κοινωνικό του ρόλο εντός και εκτός σχολείου. Η διερεύνηση αυτού του ερωτήματος φωτίζει από μια διαφορετική πλευρά τη σχολική καθημερινότητα καταδεικνύοντας πως οι κεντρικές εκπαιδευτικές πολιτικές, διαμόρφωσαν τη φυσιογνωμία του μεταπολεμικού σχολείου, αυτού που ορίζεται ως σχολείο της εθνικοφροσύνης.
Τα δεδομένα των ατομικών υπηρεσιακών φακέλων μάς επιτρέπουν να μελετήσουμε πώς κινήθηκαν οι δάσκαλοι και οι δασκάλες στη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, από τα χρόνια του εμφυλίου έως την πτώση της δικτατορίας, μέσα στο πλαίσιο που έθετε το τρίγωνο εκπαιδευτική πολιτική και νομοθεσία - κυρίαρχη παιδαγωγική - επιθεωρητές.
Τέλος, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η σύγκριση με το θεσμικό πλαίσιο που προωθείται σήμερα για την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού και της σχολικής μονάδας, τόσο από την κυβέρνηση όσο και από υπερεθνικούς οργανισμούς, όπως ο ΟΟΣΑ.
Την Τρίτη 20 Ιουνίου, στις 7:30, στον "Κήπο του Μουσείου" μπροστά από το Αρχαιολογικό Μουσείο (Πατησίων 44, Αθήνα) θα πραγματοποιηθεί η παρουσίαση του βιβλίου του Δημήτρη Μαριόλη "Ο Ιέραξ είναι εδώ. Επιθεωρητές και αξιολόγηση στο σχολείο της εθνικοφροσύνης (1949-1974)".
Για το βιβλίο θα μιλήσουν οι: Προκόπης Παπαστράτης, ομότιμος καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο,Νίκος Σύφαντος, δάσκαλος και ο συγγραφέας
