Χρήστος Κάτσικας

Στο μήνυμά του, με αφορμή την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου 1940, ο υπουργός Παιδείας Κυριάκος Πιερρακάκης -ανάμεσα σε άλλα- τόνισε:

«Τιμούμε σήμερα τους ήρωες που με τη δράση και τη θυσία τους σφυρηλάτησαν ένα περήφανο κι ελπιδοφόρο μέλλον για τη χώρα μας. Τον Ελληνικό Στρατό και τις αντιστασιακές οργανώσεις που έδρασαν στην Ελλάδα και τη Μέση Ανατολή, συμβάλλοντας στη νίκη των συμμάχων επί του Άξονα. ...Ήταν – και για λίγους τυχερούς εξακολουθούν να είναι – οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας, οι άνθρωποι που μας μεγάλωσαν και που έζησαν για να δουν την πατρίδα τους ελεύθερη, τα παιδιά τους και τα εγγόνια τους να ζουν σε ένα περιβάλλον ελευθερίας και προόδου. Οι άνθρωποι των οποίων οι διηγήσεις απέπνεαν το αίσθημα ότι εκπλήρωσαν το καθήκον τους απέναντι στην Πατρίδα, απέναντι στην ανθρωπότητα».

Τα λόγια του κ. υπουργού της Παιδείας θα μπορούσαν, βεβαίως, στις σημερινές συνθήκες να προκαλέσουν θλίψη, μιας και ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού ζει ακριβώς τη βίαιη επιστροφή όλων αυτών που ξορκίζονται με το μήνυμα.
Ίσως γιατί η κυρίαρχη πολιτική προωθεί την άγνοια του παρελθόντος, καθώς γνωρίζει ότι με αυτόν τον τρόπο υπονομεύει κάθε δυνατότητα δράσης στο παρόν.
Ίσως γιατί στο κλίμα της εποχής ευδοκιμεί η υποταγή σε ένα παρόν που θεωρείται αυτονόητο και δεδομένο, ενώ συγχρόνως ξεριζώνονται ερωτήματα που μπορούν να υπονομεύσουν αυτήν την εικόνα.
Ίσως και γιατί οι περισσότεροι δεν αντέχουν να ακούν σε κάθε επέτειο για πατρίδα, αγώνες, θυσίες και «εθνική υπερηφάνεια», για «εθνική ανεξαρτησία και λαϊκή κυριαρχία», πολλές φορές άλλοτε από εκείνους που εκποιούν κομμάτι κομμάτι την ελληνική γη και φτωχοποιούν τον λαό, άλλοτε από εκείνους που έχουν σκύψει το κεφάλι σ' αυτήν την κατάσταση.
Ίσως για κάποιους από αυτούς τους λόγους να κοιτούν, δάσκαλοι, γονείς και μαθητές, συχνά τα ρολόγια τους πότε θα τελειώσει το διάβασμα του μηνύματος του υπουργού στη σχολική γιορτή.
Ίσως κάποιοι από αυτούς τους παραπάνω λόγους να πριμοδοτούν την αδυναμία μεγάλου τμήματος των μαθητών να διηγηθούν σε γενικές γραμμές το «τι», το «πώς» και το «γιατί» σε σημαντικούς σταθμούς της νεοελληνικής Ιστορίας.
Αναφερόμαστε σε ένα ολοένα αυξανόμενο τμήμα μαθητών μας που αδυνατούν να αρθρώνουν συνεχή λόγο, να ελέγχουν και να λογικοποιούν τις σκέψεις τους χωρίς χάσματα και αντιφάσεις, να κάνουν λογικές αφαιρέσεις ή να κατανοούν γραπτά κείμενα εκτός από τα υποτυπώδη, που σκοντάφτουν σε ερωτήσεις που απαιτούν κρίση.

Το ζήτημα είναι πάρα πολύ σοβαρό, καθώς στη γενίκευση του φαινομένου μπορούμε να μιλήσουμε για την εφιαλτική προοπτική μιας τεχνολογικώς υπεραναπτυγμένης και παράλληλα πειθαρχημένης κοινωνίας «κατακερματισμένων ανθρώπων»-υπηκόων, ένα είδος «προσοντούχων αγράμματων» και αργότερα «σοφών άσχετων».

Ιστορία μου... αμαρτία μου!
Στο πλαίσιο έρευνας που έγινε από το Τμήμα Iστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου, στις απαντήσεις ενός μεγάλου τμήματος των μαθητών ξεπρόβαλε μια πραγματική «σαλάτα» και μάλιστα με τα χειρότερα και πιο μπαγιάτικα υλικά, που αναδεικνύει τόσο την απουσία της Ιστορίας από το ελληνικό σχολείο όσο και τη γενικότερη σύγχυση και ασυνέχεια στις ιστορικές αποσκευές των μαθητών μας.

Σε άλλη πρόσφατη έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε μαθητές Γυμνασίων (ημερήσιων και εσπερινών) και Επαγγελματικών Λυκείων και Σχολών (ΕΠΑΛ-ΕΠΑΣ) έγινε φανερό ότι μεγάλο μέρος των ερωτηθέντων δεν γνώριζε τι ακριβώς γιορτάζουμε την 25η Μαρτίου, την 28η Οκτωβρίου και τη 17η Νοεμβρίου.

Μάλιστα, ένα μέρος των μαθητών μπέρδευε, μέσα σ' ένα «σύννεφο» ιστορικής άγνοιας, τα γεγονότα των τριών επετείων, άλλοι θεωρώντας ότι την 25η Μαρτίου γιορτάζουμε τη νίκη των Ελλήνων απέναντι στους Γερμανούς και άλλοι ότι στο Πολυτεχνείο πολέμησαν οι Έλληνες με τους Γερμανούς.

Τα πράγματα δεν φαίνεται να καλυτερεύουν, όταν ερχόμαστε στους πτυχιούχους των Πανεπιστημίων μας. Στις προφορικές εξετάσεις αποφοίτων της Νομικής που διεκδίκησαν πρόσφατα μια θέση στο Δικαστικό Σώμα (Εθνική Σχολή Δικαστών), οι απαντήσεις στις ερωτήσεις έσπαγαν κόκαλα!

Σε ερώτηση εξεταστή σε υποψήφιο για το «τι συνέβη στο Βατερλό, στις 18 Ιουνίου του 1815» δόθηκε από τον τελευταίο η αποστομωτική απάντηση: «Ναυμαχία»!

Άλλη υποψήφια για εισαγωγή στην Εθνική Σχολή Δικαστών ερωτάται αν γνωρίζει κάτι για τη δράση της Λέλας Καραγιάννη –η «ψυχή» της οργάνωσης της Αντίστασης την περίοδο της γερμανικής κατοχής– και απαντά ότι η μόνη που γνωρίζει είναι η ηθοποιός Μάρθα Καραγιάννη!

Την ίδια τύχη είχαν όμως και ο Μπενίτο Μουσολίνι, όπως και ο Βλαντίμιρ Ιλιτς Ουλιάνοφ, γνωστότερος ως Λένιν.

Υπήρξαν υποψήφιοι που δεν ήξεραν ούτε ποιος ήταν ο γνωστός Ιταλός δικτάτορας, ούτε ο ηγέτης της Οκτωβριανής Επανάστασης.

Ιστορική σύγχυση
Προφανώς, το πρόβλημα έχει αιτίες που ξεφεύγουν από όσα διαδραματίζονται μέσα στις σχολικές τάξεις.

Αλλά μήπως με όλα τα παραπάνω υπονοούμε ότι η εκπαίδευση που λαμβάνουν τα παιδιά μας είναι αθώα;

Tα βιβλία και οι όροι διδασκαλίας της Ιστορίας φανερώνουν, ίσως, περισσότερο από κάθε τι άλλο τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν οι υπεύθυνοι του υπουργείου Παιδείας την εκπαιδευτική διαδικασία, καθώς πριμοδοτούν μια επιδερμική συσσώρευση ενός όγκου ασύνδετων μεταξύ τους γνώσεων.

Είναι χαρακτηριστικά όσα σημειώνει ο Κώστας Γεωργουσόπουλος -για την εξεταστέα ύλη της Ιστορίας- σε ένα άρθρο του:

[...] Εγκύψτε, παρακαλώ, σ' αυτήν την ύλη. Είναι μνημείο ιστορικής λοβοτομής... Δηλαδή από την ιστορική ροή, από τη διαδοχή γεγονότων που ακολουθούν τη σχέση αιτίας και αποτελέσματος, ένα βλακώδες "τσιμπιδάκι" τσιμπάει ένα γεγονός εδώ, μία συνθήκη παραπέρα, ένα φαινόμενο ή έναν θεσμό πιο εκεί, χωρίς συνοχή, χωρίς συνέχεια, προχωρώντας με άλματα, αποκόβοντας τα αίτια από τα αιτιατά, διαχωρίζοντας τα πρόσωπα από τις ενέργειες, αποδεσμεύοντας την οικονομία από την πολιτική και τα γράμματα από την κοινωνική συγκυρία, τη διπλωματική ιστορία από την ευρωπαϊκή ή την παγκόσμια πολιτική σκακιέρα.

H Ιστορία που ζητούμε από τους υποψηφίους μας να αποστηθίσουν είναι ένα καγκουρό που προχωρεί με πηδηματάκια.

Αλλά και στα νέα βιβλία Ιστορίας Δημοτικού και Γυμνασίου ο θρυμματισμός είναι συντριπτικός, ο ιστορικός χρόνος δεν υπάρχει, η συνολική αφήγηση σφαγιάζεται σε πληροφορίες, εικόνες, αριθμούς και πηγές.

Απομένει η τμηματική πληροφορία, η αποσπασματική είδηση, το απομονωμένο γεγονός, χωρίς το «πώς» και το «γιατί».