Σε αυτήν καταλήγει: «Για τους λόγους αυτούς
Διαπιστώνει αδικαιολόγητη παράλειψη συμμόρφωσης της Διοίκησης προς την 2573/2021 απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας.
Καλεί το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων να συμμορφωθεί προς την εν λόγω απόφαση εντός τριών μηνών
Ακολουθεί η απόφαση:
Αριθμός 12/2023
Πρακτικό συνεδριάσεως του Τριμελούς Συμβουλίου
του Συμβουλίου της Επικρατείας
(άρθρο 2 του Ν. 3068/2002)
__________________
Συνεδρίασε σε συμβούλιο στις 26 Απριλίου 2023, με την εξής σύνθεση: Δημήτριος Μακρής, Σύμβουλος της Επικρατείας, Προεδρεύων, σε αναπλήρωση του Προέδρου του Τμήματος, που είχε κώλυμα, Βασίλειος Ανδρουλάκης, Σύμβουλος, Ελένη Κουλεντιανού, Πάρεδρος. Ως Γραμματέας έλαβε μέρος η Κωνσταντίνα Γκιώκα, Γραμματέας του Γ΄ Τμήματος.
Για να εξετάσει την από 25 Οκτωβρίου 2022 αίτηση του σωματείου με την επωνυμία “ΕΝΩΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ”, που εδρεύει στην Αθήνα (Παπαναστασίου 49), με την οποία ζητείται η συμμόρφωση της Διοίκησης προς την υπ’ αριθμ. 2573/2021 απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας.
Το Συμβούλιο, αφού άκουσε την εισηγήτρια, Πάρεδρο Ελένη Κουλεντιανού, δέχθηκε τα εξής :
1. Επειδή, με την υπό κρίση αίτηση, η οποία νομίμως εισάγεται ενώπιον του παρόντος Συμβουλίου, σύμφωνα με τα άρθρα 2 του ν. 3068/2002 (Α΄ 274) και 2 παρ. 2 του π.δ. 61/2004 (Α΄ 54), το αιτούν σωματείο ζητεί να διαπιστωθεί η μη συμμόρφωση της Διοίκησης προς την 2573/2021 απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας.
2. Επειδή, με την ανωτέρω απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας ακυρώθηκαν, κατά μερική αποδοχή αιτήσεως ακυρώσεως του αιτούντος σωματείου και φυσικών προσώπων, η 74181/Δ2/15.6.2020 απόφαση της Υφυπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων με τίτλο «Ωρολόγιο πρόγραμμα των μαθημάτων των Α΄, Β΄ και Γ΄ τάξεων του Γενικού Λυκείου» (Β΄ 2338) και η 83315/Δ3/30.6.2020 απόφαση της ίδιας υφυπουργού με τίτλο «Ωρολόγια Προγράμματα των Γυμνασίων Ε.Α.Ε. και των Λυκείων Ε.Α.Ε.» (Β΄ 2686/2020, διορθ. σφαλμ. Β΄ 3803), κατά το μέρος που με τις αποφάσεις αυτές δεν προβλέπεται πλέον στο ωρολόγιο πρόγραμμα μαθημάτων λυκείου η διδασκαλία του μαθήματος «Καλλιτεχνική Παιδεία» στην Α΄ τάξη Γενικού Λυκείου και Λυκείου Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης (ΕΑΕ).
3. Επειδή, στο άρθρο 95 παρ. 5 του Συντάγματος, όπως αναθεωρήθηκε με το Ψήφισμα της 6ης Απριλίου 2001 της Ζ΄ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων ορίζεται ότι «Η διοίκηση έχει υποχρέωση να συμμορφώνεται προς τις δικαστικές αποφάσεις. Η παραβίαση της υποχρέωσης αυτής γεννά ευθύνη για κάθε αρμόδιο όργανο, όπως νόμος ορίζει. Νόμος ορίζει τα αναγκαία μέτρα για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης της διοίκησης». Περαιτέρω, στο άρθρο 3 του εκδοθέντος σε εκτέλεση της ανωτέρω συνταγματικής διάταξης ν. 3068/2002 ορίζεται ότι «1. Το αρμόδιο τριμελές συμβούλιο, εάν μετά από αίτηση του ενδιαφερομένου διαπιστώσει καθυστέρηση, παράλειψη ή άρνηση συμμόρφωσης ή πλημμελή συμμόρφωση προς τα κριθέντα με δικαστική απόφαση, καλεί την αρχή που υποχρεούται σε συμμόρφωση να εκθέσει μέσα σε ένα μήνα τις απόψεις της και να υποβάλει τα στοιχεία που έχει στη διάθεσή της. Ακολούθως, αν μετά τη σχετική έρευνα, διαγνώσει ότι η καθυστέρηση, παράλειψη ή άρνηση συμμόρφωσης ή η πλημμελής συμμόρφωση προς τη δικαστική απόφαση είναι αδικαιολόγητη, καλεί την υπόχρεη προς συμμόρφωση αρχή να συμμορφωθεί προς την απόφαση μέσα σε εύλογη προθεσμία που το ίδιο ορίζει και η οποία δεν μπορεί να υπερβεί το τρίμηνο. Η προθεσμία αυτή, αν κατά την κρίση του συμβουλίου συντρέχει σπουδαίος λόγος, μπορεί να παραταθεί μία μόνο φορά. 2. Το τριμελές συμβούλιο μπορεί να ορίσει έναν δικαστή με βαθμό τουλάχιστον εφέτη ή αντίστοιχο, ως εντεταλμένο για να διατυπώνει και αυτεπαγγέλτως γνώμη και να παρέχει την αναγκαία συνδρομή, ως προς τον ενδεικνυόμενο τρόπο συμμόρφωσης προς την απόφαση, στην αρχή που υποχρεούται σε συμμόρφωση. Η υπόχρεη προς συμμόρφωση διοικητική αρχή μπορεί πάντοτε να ζητεί από τον εντεταλμένο δικαστή οδηγίες για τον προσήκοντα τρόπο συμμόρφωσης προς την απόφαση».
4. Επειδή, από τις ανωτέρω διατάξεις συνάγεται ότι η Διοίκηση, συμμορφούμενη, κατά τη συνταγματική της υποχρέωση, προς ακυρωτική απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, οφείλει όχι μόνο να θεωρήσει μη υφιστάμενη στο νομικό κόσμο την ακυρωθείσα διοικητική πράξη (ή, επί μερικής ακυρώσεως, το μέρος της που ακυρώθηκε), αλλά και να αναμορφώσει, εφ’ όσον συντρέχει περίπτωση, με ενέργειές της την κατάσταση που προέκυψε από την ακυρωθείσα πράξη, ώστε να αποκαταστήσει τα πράγματα εκεί που θα βρίσκονταν εάν η πράξη δεν είχε εκδοθεί (ή το ακυρωθέν μέρος της δεν είχε θεσπισθεί). Το ειδικότερο, εξ άλλου, περιεχόμενο και η έκταση των σχετικών υποχρεώσεων της Διοίκησης προσδιορίζονται από το αντικείμενο της ακύρωσης, καθορισμένο, μεταξύ άλλων, από το είδος και τη φύση της ακυρωθείσας πράξης, καθώς και από την κρίση ή τις κρίσεις πάνω στα ζητήματα τα οποία εξέτασε και για τα οποία αποφάνθηκε το δικαστήριο στο αιτιολογικό της απόφασής του (βλ. ΣτΕ Ολομ. 852-855/2019, 1163-1167/2017, 1125-1128/2016, 677/2010, ΣτΕ 1536/2016, 276/2016, 3704, 1995/2014 κ.ά, καθώς και 75/2020 Απόφαση και 11/2022, 7/2021, 18/2020, 3-4/2018, 10-13/2014 Πρακτικά Τριμ. Συμβ. ΣτΕ). Από τις ίδιες διατάξεις συνάγεται, περαιτέρω, ότι η συμμόρφωση της Διοίκησης προς τις ακυρωτικές αποφάσεις πρέπει, να είναι πλήρης και, κατά το δυνατόν, άμεση, υπό την έννοια ότι μετά την δημοσίευση της απόφασης η αρμόδια αρχή οφείλει να προβαίνει σε κάθε ενέργεια που είναι απαραίτητη για την υλοποίηση του ακυρωτικού αποτελέσματος και δεν επιτρέπεται να αδρανεί αδικαιολόγητα ή επικαλούμενη λόγους, που δεν στηρίζονται στο Σύνταγμα και το νόμο (βλ. ΣτΕ 852-855/2019 Ολομ., καθώς και 75/2020 Απόφαση και 11/2022, 7/2021, 3-4/2018, 10-13/2014 Πρακτικά Τριμ. Συμβ. ΣτΕ).
5. Επειδή, στην προκειμένη περίπτωση, όπως προκύπτει από τα στοιχεία του φακέλου, με την 2573/2021 απόφαση (επταμελούς σύνθεσης) του Γ΄ τμήματος του Συμβουλίου της Επικρατείας ακυρώθηκαν οι 74181/Δ2/15.6.2020 και 83315/Δ3/30.6.2020 αποφάσεις της Υφυπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων, κατά το προαναφερθέν μέρος. Η ακύρωση αυτή εχώρησε λόγω μη νόμιμης άσκησης της κανονιστικής αρμοδιότητας της Διοίκησης σύμφωνα με τα άρθρα 2 και 42 παρ. 2 του ν. 4186/2013 (Α΄ 193) και, συγκεκριμένα, διότι δεν προέκυπτε από τις με αρ. πρωτ. 28/5.6.2020 και 33/28.6.2020 γνωμοδοτήσεις του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) ή από άλλα στοιχεία του φακέλου ο σκοπός δημοσίου συμφέροντος που εξυπηρετείται από την κατάργηση της διδασκαλίας του μαθήματος «Καλλιτεχνική Παιδεία», το οποίο έως τότε περιλαμβανόταν ως μάθημα υποχρεωτικής επιλογής στο ωρολόγιο πρόγραμμα μαθημάτων της Α΄ Λυκείου, ή ότι η εν λόγω επιλογή της κανονιστικώς δρώσας Διοικήσεως έλαβε χώρα κατόπιν ουσιαστικής της εκτίμησης, ότι με την κατάργηση των καλλιτεχνικών μαθημάτων στο λύκειο και την πρόσδοση μεγαλύτερης βαρύτητας στη διδασκαλία άλλων μαθημάτων, επιτυγχάνονται οι στόχοι της παρ. 2 του άρθρου 16 του Συντάγματος. Όπως δε κρίθηκε με την εν λόγω απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, η επιχειρηθείσα ύστερα από τις ανωτέρω εισηγήσεις του ΙΕΠ κανονιστική ρύθμιση παραγνώριζε τα κριτήρια άσκησης της κανονιστικής αρμοδιότητας της Διοίκησης και, για τον λόγο αυτόν, ακυρώθηκαν κατά το αναφερθέν μέρος τους οι προσβληθείσες πράξεις και η υπόθεση αναπέμφθηκε στη Διοίκηση, προκειμένου το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής να ασκήσει νομίμως τη γνωμοδοτική του αρμοδιότητα.
6. Επειδή, όπως προκύπτει από τα στοιχεία του φακέλου, η 2573/2021 απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας δημοσιεύθηκε στις 29.12.2021, περιήλθε δε στη Διοίκηση στις 11.2.2022 (βλ. το 15537/11.2.2022 έγγραφο). Ακολούθως, με το 24052/Δ2/2.3.2022 έγγραφο της Διεύθυνσης Σπουδών, Προγραμμάτων και Οργάνωσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων διαβιβάσθηκε η εν λόγω δικαστική απόφαση στο Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, προκειμένου να εισηγηθεί επί των θεμάτων που άπτονται της αρμοδιότητάς του. Το ΙΕΠ με το 14/17.3.2022 πρακτικό του γνωμοδότησε υπέρ της κατάργησης του μαθήματος «Καλλιτεχνική Παιδεία» στην Α΄ τάξη Γενικού Λυκείου και Λυκείου Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης, κατά τα αναφερόμενα δε στο εν λόγω πρακτικό, η πρόταση αυτή οφείλεται στην προτεραιότητα που χρειάστηκε να δοθεί στη διδασκαλία μαθημάτων ψηφιακού γραμματισμού στο λύκειο. Όπως προκύπτει από το 28955/ΓΔ4/14.3.2023 έγγραφο του Γενικού Γραμματέα Πρωτοβάθμιας, Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και Ειδικής Αγωγής που εστάλη σε απάντηση του από 16.1.2023 ερωτήματος της εισηγήτριας της υπόθεσης, μετά την έκδοση του προαναφερθέντος πρακτικού του ΙΕΠ η Διοίκηση δεν προέβη σε άλλες ενέργειες.
7. Επειδή, η Διοίκηση, συμμορφούμενη, κατά το άρθρο 95 παράγραφο 5 του Συντάγματος, προς την προμνησθείσα απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, είχε υποχρέωση να προβεί σε όλες τις απαιτούμενες ενέργειες, ώστε να αποκατασταθούν πλήρως τα πράγματα στην θέση στην οποία θα ήταν αν δεν είχε χωρίσει η παρανομία, εξαιτίας της οποίας ακυρώθηκαν μερικώς οι 74181/Δ2/15.6.2020 και 83315/Δ3/30.6.2020 αποφάσεις της Υφυπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων. Δηλαδή, όφειλε η Διοίκηση και συγκεκριμένα το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής να γνωμοδοτήσει εκ νέου επί του ζητήματος της κατάργησης ή μη της διδασκαλίας καλλιτεχνικών μαθημάτων στην Α΄ Λυκείου και, ακολούθως, o Υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων, σε συμμόρφωση προς την 2573/2021 απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, να εκδώσει νέα απόφαση με την οποία, κατ’ ενάσκηση της κανονιστικής του αρμοδιότητας, θα καθορίζει το ωρολόγιο πρόγραμμα μαθημάτων Γενικού Λυκείου και Λυκείου Ε.Α.Ε., κατόπιν λήψης υπόψη της εν λόγω γνωμοδότησης του ΙΕΠ. Ως εκ τούτου, δεν αποτελεί συμμόρφωση προς την ανωτέρω απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας η έκδοση των 94196/Δ2/29.7.2021 (Β΄ 3791/13.8.2021) και 102141/Δ3/19.8.2021 (Β΄ 3939/26.8.2021) αποφάσεων της Υφυπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων, με τις οποίες καθορίστηκε εκ νέου, από το σχολικό έτος 2021-2022, το ωρολόγιο πρόγραμμα μαθημάτων Γενικού Λυκείου και Λυκείου Ε.Α.Ε. χωρίς να έχει προηγηθεί της έκδοσής τους γνωμοδότηση του ΙΕΠ επί του ζητήματος της διδασκαλίας καλλιτεχνικών μαθημάτων στην Α΄ λυκείου, δοθέντος ότι οι ανωτέρω πράξεις που δημοσιεύθηκαν στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως μετά τη συζήτηση, στις 13.5.2021, της αιτήσεως ακυρώσεως επί της οποίας δημοσιεύθηκε η ακυρωτική απόφαση στις 29.12.2021, είναι όμοιες κατά περιεχόμενο με την ακυρωθείσα, κατά τα ανωτέρω, ρύθμιση. Κατόπιν τούτου, πρέπει να απορριφθεί ο ισχυρισμός του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων ότι δεν υφίσταται εν προκειμένω στάδιο συμμόρφωσης της Διοίκησης λόγω της έκδοσης των ανωτέρω αποφάσεων πριν από τη δημοσίευση της ακυρωτικής απόφασης του Συμβουλίου της Επικρατείας. Περαιτέρω, από τα στοιχεία του φακέλου προκύπτει ότι η Διοίκηση έχει προβεί σε ενέργειες με τις οποίες εκδηλώνεται η πρόθεσή της να συμμορφωθεί προς την 2573/2021 απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, καθώς έχει ήδη ζητήσει και λάβει την 14/17.3.2022 γνωμοδότηση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής κατ’ επίκληση της εν λόγω ακυρωτικής απόφασης, πλην η διαδικασία αυτή δεν έχει απολήξει στην έκδοση κανονιστικών πράξεων με τις οποίες θα καθορίζεται το ωρολόγιο πρόγραμμα μαθημάτων Γενικού Λυκείου και Λυκείου ΕΑΕ κατόπιν λήψης υπόψη της ανωτέρω γνωμοδότησης του ΙΕΠ και της ακυρωτικής απόφασης του Συμβουλίου της Επικρατείας (πρβλ. Πρακτικό Τριμελούς Συμβ. ΣτΕ 12/2015).
8. Επειδή, με τα δεδομένα αυτά, λαμβανομένης υπ’ όψιν και της παρέλευσης άπρακτου χρονικού διαστήματος άνω των δεκαπέντε μηνών από τη δημοσίευση της 2573/2021 απόφασης του Συμβουλίου της Επικρατείας, το παρόν Συμβούλιο διαπιστώνει την αδικαιολόγητη μη συμμόρφωση του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων προς τη δικαστική αυτή απόφαση και το καλεί, σύμφωνα με τα άρθρα 3 παρ. 1 του ν. 3068/2002 και 3 παρ. 2 του π.δ. 61/2004, να συμμορφωθεί προς την εν λόγω απόφαση, εντός τριών μηνών από την κοινοποίηση του παρόντος πρακτικού. Τέλος, το Συμβούλιο κρίνει ότι δεν συντρέχει λόγος ορισμού, κατ’ άρθρο 3 παρ. 2 του ν. 3068/2002, δικαστή εντεταλμένου να παράσχει συνδρομή ως προς τον ενδεικνυόμενο τρόπο συμμόρφωσης, όπως ζητείται με το 28955/ΓΔ4/14.3.2023 έγγραφο της Διοίκησης, δεδομένου ότι το ακριβές περιεχόμενο της συμμόρφωσης προκύπτει, εκτός από τον νόμο και την 2573/2021 απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, και από τα προεκτεθέντα στο παρόν πρακτικό.
Γ ι α τ ο υ ς λ ό γ ο υ ς α υ τ ο ύ ς
Διαπιστώνει αδικαιολόγητη παράλειψη συμμόρφωσης της Διοίκησης προς την 2573/2021 απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας.
Καλεί το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων να συμμορφωθεί προς την εν λόγω απόφαση εντός τριών μηνών από την κοινοποίηση του παρόντος πρακτικού.
Ορίζει νέα ημερομηνία συζήτησης της υπόθεσης ενώπιον του Τριμελούς Συμβουλίου Συμμόρφωσης την 15η Νοεμβρίου 2023.
Κρίθηκε και αποφασίσθηκε στις 26 Απριλίου 2023.
Ο Προεδρεύων Σύμβουλος Η Γραμματέας του Γ´ Τμήματος
Δημήτριος Μακρής Κωνσταντίνα Γκιώκα
Το παρόν πρακτικό εκδόθηκε στις 7 Ιουνίου 2023.
Ο Προεδρεύων Σύμβουλος Η Γραμματέας
Δημήτριος Μακρής Ευαγγελία Παινέση
