Tης Αιμιλίας Καραλή

Πηγή: Πριν

Τι γίνεται, όμως, όταν εκατομμύρια άνθρωποι αρνούνται κάθε λογική επεξεργασία των συνθηκών της ζωής τους· όταν τους εφιάλτες μιας περιορισμένης ζωής τους λογαριάζουν για όνειρα ευζωίας· όταν δεν συνειδητοποιούν τους πραγματικούς πολιορκητές της ζωής τους;

 Σύμφωνα με τη νομική ορολογία «κατάσταση πολιορκίας», δηλαδή προσωρινή αναστολή σημαντικών διατάξεων του συντάγματος (άρθρο 48), μπορεί να κηρύξει η Βουλή μετά από πρόταση της Κυβέρνησης σε περιπτώσεις όπου από εξωτερικούς ή εσωτερικούς παράγοντες τίθεται σε κίνδυνο η εθνική ασφάλεια της χώρας. Τυπικά δεν εφαρμόστηκε ποτέ από τότε που τέθηκε σε ισχύ το Σύνταγμα του 1975. Δεν υπήρξε κανένας λόγος να «πολιορκηθούν» οι «πολιορκημένοι» από την στέρηση δικαιωμάτων στην εργασία, στην υγεία, στην παιδεία. Δεν απειλείται, όπως γνωρίζουμε, καμιά εθνική ασφάλεια από την απουσία τους.

Η «κατάσταση πολιορκίας» ως συνθήκη ύπαρξης των ανθρώπων μέσα στον φόβο και στην απειλή έχει απασχολήσει και την τέχνη σε μια σειρά έργων με αυτόν τον τίτλο. Ο Αλμπέρ Καμύ στο ομώνυμο θεατρικό του έργο, λίγο μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1948) δείχνει τον χειρισμό των ανθρώπων με αυτά τα μέσα. Η Ρένα Χατζηδάκη γράφει επί δικτατορίας κατά την τετράμηνη παραμονή της στις γυναικείες φυλακές Αβέρωφ ένα πολύστιχο ποίημα που μελοποιήθηκε από τον Μίκη Θεοδωράκη και συνδέθηκε με τον αντιδικτατορικό αγώνα, αν και η ίδια το χαρακτήρισε «ερωτικό και αισιόδοξο». Ο Κώστας Γαβράς το 1973 γυρίζει ταινία όπου καταγγέλλει τις επεμβάσεις των ΗΠΑ σε χώρες της Λατινικής Αμερικής. Και ο Παλαιστίνιος Μαχμούντ Νταρουίς κάτω από αυτόν τον τίτλο στεγάζει τα ποιήματα που έγραψε τον Ιανουάριο του 2002 αποκλεισμένος στην Ραμάλα από την επίθεση του ισραηλινού στρατού.

Όλα τα προηγούμενα έργα συνδέονται με άμεσες και ορατές μορφές «πολιορκίας». Και η δημιουργία τους αποτελεί την «έξοδο» από αυτήν κατά τον τρόπο με τον οποίο ο Διονύσιος Σολωμός την αποτύπωσε στους Ελεύθερους Πολιορκημένους: «με λογισμό και μ’ όνειρο».

Τι γίνεται όμως όταν λείπει ο λογισμός και το όνειρο; Όταν κοινωνίες ολόκληρες, εκατομμύρια άνθρωποι αρνούνται κάθε λογική επεξεργασία των συνθηκών της ζωής τους· όταν τους εφιάλτες μιας ζωής περιορισμένης τους λογαριάζουν για όνειρα ευζωίας· όταν δεν συνειδητοποιούν τους πραγματικούς πολιορκητές της ζωής τους; «Μάθαινε και τ’ απλούστερα» προέτρεπε κάποτε ο Μπρεχτ όσους και όσες δεν όριζαν την ίδια τους την ζωή: «Έλεγξε το λογαριασμό/ εσύ θα τον πληρώσεις. /Εσύ πρέπει να πάρεις την εξουσία».

Η πλειονότητα παραδίδει πλέον την εξουσία σε όσους ανεξέλεγκτα διαμορφώνουν τους λογαριασμούς, τις τιμές των προϊόντων που καταναλώνουν, τους μισθούς τους. Ελάχιστοι βλέπουν την ανεξέλεγκτη κερδοφορία των επιχειρήσεων σε βάρος τους. Σπανίως αναρωτιούνται για την ποιότητα και τις συνθήκες της εκπαίδευσης, την κατάσταση των δομών υγείας, τις αιτίες επιδείνωσης του οικοσυστήματος. Κι αν σιχτιρίσουν για την ακρίβεια θα περιοριστούν τελικά στο φθηνότερο, θα κόψουν από «πολυτέλειες» όπως η ψυχαγωγία. Και καθώς κλείνονται στα σπίτια έχουν τους «Μεγάλους Αδελφούς» (και «Μεγάλες Αδελφές») να τους διδάσκουν πώς να συλλαβίζουν την ζωή τους: ποιος είναι ο φίλος, ποιος ο εχθρός, από τι κινδυνεύουμε και το ποιος ή ποια θα μας σώσει.

Εκπαιδεύονται στο μίσος με το μίσος. Εχθρεύονται κάθε τι που ταράζει την «ησυχία», το βόλεμα, τη συνήθεια. Επιτίθενται με λόγια και με πράξεις εναντίον του ασθενέστερου, του πιο αδύναμου, του διαφορετικού. Γι’ αυτούς το μίσος είναι η δύναμη που καλύπτει την απουσία γνώσης αλλά και την αδιαφορία γι’ αυτήν. Είναι πλέον τρόπος ύπαρξης και αυτοπροσδιορισμού.

Όχι Ελεύθεροι, αλλά Σκλάβοι Πολιορκημένοι, σαν εκείνους του Κώστα Βάρναλη που δεν μπορούν να αναγνωρίσουν την σκλαβιά τους, γίνονται φίλοι με τα δεσμά τους και καμαρώνουν γι’ αυτά. Συγκατοικούν με στερεότυπα, προκαταλήψεις, θεωρίες συνωμοσίας, φόβους. Συμβιώνουν με τον θάνατο της ανθρωπιάς, της αλληλεγγύης. Ταυτίζουν το δικαίωμα με το «γούστο μου και καπέλο μου», το δίκαιο με την εκδίκηση, την δικαιοσύνη με την κυριαρχία των πιο σκοτεινών πλευρών του εαυτού τους.

Σε μια τέτοια εποχή, που ξαναθυμίζει άλλες σκοτεινές για όσους και όσες έχουν μια στοιχειώδη ιστορική γνώση και συνείδηση, η «πολιορκία» της «πολιορκίας» είναι μονόδρομος. Όχι με την καλοσύνη, αλλά με την επιμονή για την δημιουργία μιας κατάστασης «που να κάνει την καλοσύνη περιττή», την «αγάπη για λευτεριά περιττή» και «να μεταβάλλει το παράλογο στον άνθρωπο/ σε μια επιχείρηση κακή!». Για να μην υπάρχουν πολιορκητές και πολιορκημένοι, μόνο κοινωνικοί άνθρωποι σε μια κατάσταση όπου «η ελευθερία του ενός θα είναι όρος και προϋπόθεση για την ελευθερία του άλλου». Κόπος βαρύς και ωραίος.