( Γνωστές και άγνωστες Κερκυραϊκές μορφές)

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΛΟΣΓΟΥΡΟΣ- Ο ΣΤΥΛΟΒΑΤΗΣ ΤΟΥ ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΙΣΜΟΥ

Του Γιάννη Μπαρδάκη*

        Τον Μάρτη του 1931 στο θέατρο « Φοίνιξ» της Κέρκυρας, η λόγια του πανέμορφου νησιού Ειρήνη  Ζαβιτσιάνου- Δενδρινού ( 1879-1974)  με την ευκαιρία της 100ετηρίδας του  «πατέρα» του δημοτικισμού Γιάννη Ψυχάρη είχε αναφερθεί μεταξύ άλλων με αυτά τα λόγια για τον δάσκαλό της  δημοτικιστή Γεώργιο Καλοσγούρο:

        « Δεν είναι πλούσια σε γεγονότα η ζωή του Καλοσγούρου. Δεν είναι πολυθόρυβη και πολυκύμαντη.

       Η βιογραφία του μπορεί να περιοριστεί  σε τρεις ημερομηνίες: τη γέννηση, το γάμο, το θάνατό του.  Σε αντιστάθμισμα  όμως μας παρουσιάζεται πλούσια η λογοτεχνική του παραγωγή».

       Θα προσπαθήσω με το άρθρο μου να αναδείξω πως αυτό το φτωχόπαιδο της Κέρκυρας αναδείχτηκε χωρίς να γράψει δικό του λογοτεχνικό έργο  σε μια από τις μεγάλες φυσιογνωμίες της λογοτεχνικής  Κέρκυρας και κατ’ επέκταση της Ελλάδας, στο χώρο της έμμετρης μετάφρασης.  Η αιτία να μη αναπτύξει του μεγάλο δημιουργικό του ταλέντο,  ήταν  η φτώχια του και ο αγώνας για βιοπορισμό.

       Τα μάτια του ανοίγουν για πρώτη φορά στο φως του κερκυραϊκού ήλιου στις 19 Οκτωβρίου 1853.

       Πάμφτωχη η οικογένειά του, αγρότες οι γονείς του,  δεν μπορούσαν να του δώσουν  τα εφόδια εκείνα που θα ήταν αντάξια της ιδιοφυϊας του. Έτσι φοίτησε σε δημόσια σχολειά της « αριστοκρατικής» εκείνη την εποχή ιδιαίτερης πατρίδας του, χωρίς ιδιαίτερα μαθήματα,  μελετώντας ολομόναχος και καταφέρνοντας ένα μεγάλο άθλο.  Να μάθει   Ιταλικά, Λατινικά, Γαλλικά και Αγγλικά και να διαβάζει από το πρωτότυπο όλους τους ξένους δημιουργούς, γεγονός που τον βοήθησε αργότερα στις μεταφράσεις.

      Τα μόνα του εφόδια  ολόκληρες νύχτες ήταν ένα λεξικό από τη μια μεριά  και   ένα λυχνάρι απ’ την άλλη κι έτσι να τον βρίσκει  η αυγή.

     Άλλωστε δεν μπορούσε να κάνει διαφορετικά , αφού από δεκατεσσάρων χρονών παιδί  αναγκάστηκε να εργάζεται για να βοηθήσει την οικογένειά του, παραδίδοντας  « ιδιαίτερα» μαθήματα στα σπίτια πλούσιων οικογενειών του νησιού του.  Για σπουδές στο Πανεπιστήμιο ?  Απατηλό όνειρο.

     Ανθολογώ ένα μικρό απόσπασμα από τη καλύτερη, όπως έχει χαρακτηριστεί μετάφραση  του ποιήματος του Τορκουάτο Τάσσο « Η ψυχή ερωτεμένη στον Πλάστη της», σε στίχους δεκατρισύλλαβους:

« Πρόσχαροι κάμποι, χλωρασιές, πρωτοφανήσιμ’ άνθη

π’ άδολαις πάντοτε ευωδιαίς στους ουρανούς σκορπάτε,

 κρύσταλλα μυριοχάριτα, που σταις τερπναίς κοιλάδες

τρίχαρο παιγνιδίζοντας με σιγαλή μουρμούρα

λαλούμενα της άνοιξης, πουλιά, που παντ’ αγάπη

σ’ ένα κλαδί, σ’ άλλο κλαδί πετώντας κελαϊδάτε,

 αύραις δροσάταις και γλυκειαίς, αύρες χαριτωμέναις…..».

          Πάντοτε υπέρμαχος της δημοτικής γλώσσας, καλλιέργησε με πάθος το δημοτικό λόγο και  πίστευε ότι ο ποιητής οφείλει να παίρνει ως βάση τη γλώσσα των δημοτικών τραγουδιών και    το διαλαλούσε συνέχεια:

        « Όπου η γλώσσα είναι αχνή και ψεύτικη και πλαστή, αχνός και ψεύτικος και πλαστός θα είναι ο στοχασμός κι η φλόγα της φαντασίας».

     Στα  1882 παντρεύτηκε με την Αικατερίνη Μαρτινέλλη, που κατά τις περιγραφές ήταν από τις ωραιότερες γυναίκες της Κέρκυρας και γι’ αυτό είχε αγαπηθεί από πολλούς άντρες, μεταξύ των οποίων ήταν και ο ιστοριοδίφης Λορέντζος  Βροκίνης. 

     Το 1898 για πρώτη φορά ο φιλόκαλος Καλοσγούρος έφυγε από το αγαπημένο του νησί  για δύο λόγους: Ο ένας,  ως δάσκαλος της ελληνικής γλώσσας να συνοδεύσει τους υπότροφους του Μοντσενιγείου κληροδοτήματος της Κέρκυρας και ο άλλος,  με την ελπίδα ότι το ελβετικό κλίμα θα ωφελούσε τη κλονισμένη υγεία τη δική του και  του γιού  του. Εκεί στη Γενεύη ανέλαβε τη θέση « εφόρου και διδασκάλου» των υποτρόφων

      Ήταν όμως   το τελευταίο και μοιραίο ταξίδι του.

        Στις 21 Απριλίου 1902  στη χιονισμένη Γενεύη, γυρίζοντας στο σπίτι  μαζί με το γιό του από  μια διάλεξη που έκανε για τη Πλατωνική Φιλοσοφία, αισθάνθηκε ένα πόνο στην αριστερή ωμοπλάτη του και το χέρι. Του δίνουν ένα γράμμα της κόρης του Αιμιλίας Φωκά  από τη Κέρκυρα, αλλά δεν μπορεί να το διαβάσει και γυρίζοντας προς τον γιό του και αισθανόμενος το τέλος   του λέει: « Κρίμα, σας ήμουν ακόμα χρειαστός»  και έσβησε σε ηλικία 49 χρόνων.

       Τα τελευταία αυτά λόγια του μου θυμίζουν Λέοντα Τολστόι που έγραψε:

« Αληθινή ευτυχία είναι να ζει κανείς για τους άλλους».

 Κλείνω το σύντομο σημείωμά μου  με απόσπασμα   της μετάφρασής του από το μεγαλειώδες  ποίημα του Ούγου Φώσκολου « Οι τάφοι»:

« Σον ίσκιο των κυπαρισσιών και μες στους τάφους

δροσισμένες με κλάμα, είν’ ίσως του θανάτου

ο ύπνος πλιό γλυκός? Αν πλια για μένα ο ήλιος

στη γη δεν θα ανασταίνει ην ωραία τούτη

από μύρια χορτάρια γενεά και ζώα,

και όταν εμπρός μου με τα μάγια τους πλανήτρες

δε θα πλέκουν χορούς οι ώρες που θε νάρθουν……

Πικρή ‘ναι αλήθεια, ω Πιδεμόντη! και η Ελπίδα,

στερνή θεά, φεύγει στους τάφους και τυλίζει

τα πάντα η Λησμονιά στη σκοτεινή της νύχτα,

και μία δύναμη δουλεύτρα τα κουράζει

μ’ άκοπο κίνημα κι ανθρώπους και μνημεία

και τες υστερινές θωριές κι απομεινάρια

τ’ ουρανού και της γης, όλα ο Καιρός τ’ αλλάζει».

*Ο Γιάννης Μπαρδάκης είναι συνταξιούχος δικηγόρος και εκτός των άλλων έχει συγγράψει το βιβλίο Από το λυκαυγές στο λυκόφως - Ελληνικός κινηματογράφος 1938 - 1958