Του Γιάννη Μπαρδάκη*

Μέσα στους αμέτρητους ανθρώπους της γης που ύμνησαν τη Κέρκυρα ήταν και ένας προικισμένος λόγιος, ο Ιταλός φιλόλογος, κριτικός και λογοτέχνης Niccolo Tommaseo ή εξελληνισμένο το όνομά του Νικόλαος Θωμαζαίος.

Είχε γεννηθεί στις 9 Οκτωβρίου 1802 στο Σεμπένικο της Δαλματίας και ήταν σλαβικής καταγωγής.

Από πολύ νωρίς επειδή ήταν φίλος του Ανδρέα Μουστοξύδη, αυτός τον παρακίνησε να μεταβεί στη Κέρκυρα και να ζητήσει μια θέση στην Ιόνιο Ακαδημία, αλλά επειδή το αποτέλεσμα ήταν αρνητικό δεν πήγε.

Βρέθηκε όμως αναγκαστικά στο νησί γιατί εξορίστηκε για πολιτικούς λόγους από τη Βενετία που ήταν υπουργός Παιδείας της τοπικής κυβέρνησης. Ήταν το 1849.

Στη Κέρκυρα θα συνδεθεί με πολλούς επτανήσιους λογίους και κυρίως με τον εθνικό μας ποιητή Διονύσιο Σολωμό και τον Ιάκωβο Πολυλά. Έμαθε ελληνικά που τον βοήθησαν να ασχοληθεί ιδιαίτερα με τα δημοτικά τραγούδια.

Στη Κέρκυρα έζησε πέντε ολόκληρα χρόνια και στο νησί γνώρισε και παντρεύτηκε το 1851 τη γυναίκα της ζωής του τη Διαμαντίνα Παβέλλου, χήρα Αρτάλη.

Το 1854 έφυγε από τη Κέρκυρα, επέστρεψε στην Ιταλία και εγκαταστάθηκε στο Τορίνο. Εκεί πέθανε τυφλός τη Πρωτομαγιά του 1874 σε ηλικία 72 χρόνων.

Στο Τορίνο που εγκαταστάθηκε άρχισε σταδιακά να χάνει την όρασή του, αλλά πρόλαβε να γράψει για την ομορφιά της Κέρκυρας τη τελευταία νύχτα που πέρασε εκεί. Ήταν μήνας Γενάρης και αν και χειμώνας, η νύχτα ήταν γλυκιά σαν ανοιξιάτικη.

Την ωραία τελευταία εντύπωσή του από τη Κερκυραϊκή νύχτα, την αποτύπωσε σε μια σελίδα την οποία ανακάλυψα στο περιοδικό του Σπύρου Μελά « Ελληνική Δημιουργία» τεύχος 111/15-9-1952 όπως τη παραθέτει ο Βασίλης Σαλβάνος:

Τη σελίδα, γεμάτη λυρισμό, παρομοιώσεις και θαυμασμό, παραθέτω αυτούσια κρατώντας την ορθογραφία της:

« Μια νύχτα στην Κέρκυρα – Ιανουάριος 1854.

Τ’ αστέρι της Αφροδίτης ψηλά στον ουρανό ανάμεσα στο Νότο και τη Δύσι λάμπει μέσα σε γαλήνια μοναξιά. Αντίκρυ πιο χαμηλά απ’ αυτό ανατέλλει απ’ τα βουνά της Ηπείρου η σελήνη, κι ενώνει την Ήπειρο με την Κέρκυρα μ’ ένα χρυσαφένιο δρόμο φωτός.

Μια ανάλαφρη πνοή, σαν θερινής αύρας, ρυτιδώνει τα νερά και μια δροσιά, λες φθινοπωριάτικη, γεμίζει τον αιθέρα. Και τα ήρεμα

νερά, σαν για να δείξουν την ευγνωμοσύνη τους, έρχονται πότε- πότε ταπεινά ν’ αντηχήσουν στην ακοή με σπάνια και σχεδόν έντεχνη αρμονία. Το μοναδικό αστέρι και η σελήνη δίνουν στον ουρανό μιαν όψι γλυκειάς καλοκαιριάτικης νύχτας ή ανοιξιάτικης αυγής.

Ποτέ δεν είδα ούτε στην Ελλάδα ούτε στην Ιταλία ούτε στη Δαλματία νύχτα πιο φωτεινή. Λέω δεν είδα, γιατί αυτή δεν ήταν εντύπωσις οφειλομένη σε μια έντονη ή ευχάριστη εσωτερική προδιάθεση. Ήταν αποτέλεσμα ωραίας εξωτερικής επιδράσεως, η οποία εισχωρούσε στην ψυχή, που ούτε την είχε προκαλέσει ούτε ήταν έτοιμη για να τη δεχθή. Τέτοιες εντυπώσεις δεν τις δημιουργεί η φαντασία ούτε ο ανθρώπινος λόγος, που μπορεί βέβαια εν μέρει να τις αποδώση, αλλά αφού πρώτα τις απολαύσει.

Τα πράγματα που τώρα έδειχναν σαν πιο μεγάλα και πιο κοντινά απ’ ό, τι τα βλέπουμε στο φως της ημέρας. Συγχρόνως πιο ευχάριστα να βουτούν και να αναδύονται μέσα σε μια αέρινη θάλασσα φωτός, σαν μέσα σε φωτεινά και σιωπηλά νερά. Ως κι αυτές οι σκιές φαινόντουσαν ν’ ακτινοβολούν από χαρά. Κι ο ουρανός και η γη σκορπούσαν λάμψεις και φωνές με ασημένιο ήχο. Κι ήταν σαν να ενώθηκαν όλες οι εποχές μέσα σε μια στιγμή.

Κι ο άνθρωπος δεν αισθανόταν ούτε το βάρος της κοπώσεως ούτε της ηδονής που κι αυτό βαραίνει, αλλ’ ένοιωθε ελαφρειά και σχεδόν πνευματική την ενότητα της ζωής. Κι ήταν μια ευχαρίστησις κλεισμένη, σαν μπουμπούκι, και που ανοιγότανε, σαν φουντωμένο δέντρο.

Ήταν μια ανάπαυσις ύστερα από ένα απαλό χάδι, σαν τη χορδή, που πάλλει μελωδικά, όταν έχει τελειώσει ή αρχίζη την πρώτη νότα. Και μια πνοή ομορφιάς έβγαινε, όχι από κάθε πράγμα, αλλά απ’ όλα τα πράγματα μαζί.

Και μια θεία σκέψις ήταν διαχυμένη σ’ αυτό το θέαμα, σαν άρωμα ενσταλαγμένο μέσα σε νερό καθάριο, που, χωρίς να το θολώνη καθόλου, αρωματίζει την κάθε του σταγόνα.

Σ’ αυτόν τον ουρανό τον διάχυτο από γλυκειά ελπίδα ανύψωσα την σκέψι μου. Και δεν ήταν τόσο στενή αυτή η σκέψις, ώστε να μη χωράη, αγαπημένη μου Ελλάδα, όλο σου το μεγαλείο».