Γράφει ο Ορέστης Μουσούρης

Τι να έλεγαν αν εζούσαν σήμερα, στον υπουργό Εργασίας κ. Άδωνη Γεωργιάδη ή στον πρωθυπουργό κ. Κυριάκο Μητσοτάκη, για το υπό ψήφιση νομοσχέδιό τους περί επιμήκυνσης των ωρών εργασίας, εκείνοι οι Κερκυραίοι εργαζόμενοι πρόγονοί μας που πριν από 111 χρόνια είχαν θέσει ως χαρακτηριστικό στίγμα των επιθυμιών τους, κάτω από το όνομα της εφημερίδας τους «Εργάτης», το σύνθημα «Ζήτω το οκτάωρον»; 

Πράγματι, με αυτές τις τρεις λέξεις κάτω από το όνομά της, ως μότο, είχε κυκλοφορήσει αυτόν το μήνα του 1912 στην πόλη της Κέρκυρας η εφημερίδα «Εργάτης». Από το 31ο φύλλο της, στις 9 Σεπτέμβρη 1912, ίσαμε το τελευταίο κάποιους μήνες αργότερα, καθώς η χώρα ζούσε πια στους ρυθμούς των Βαλκανικών πολέμων, η εργατική - σοσιαλιστική εφημερίδα αυτή του νησιού πρόβαλλε το θέμα της οκτάωρης ημερήσιας εργασίας ως βασικό στοιχείο της δράσης της και συνάμα ως στοιχείο πολιτισμού.    

Ήταν 26 χρόνια μετά τη γνωστή κι αιματηρή Πρωτομαγιά του Σικάγο στις ΗΠΑ για την καθιέρωση του οκτάωρου, πέντε χρόνια πριν αυτό αρχίσει να γίνεται πράξη στη Ρωσία μετά την Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση των μπολσεβίκων του Λένιν και του λαού στην Αγία Πετρούπολη και επτά χρόνια προτού, υπό την επήρεια των αποτελεσμάτων του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και της έκρηξης εργατικών κι επαναστατικών κινημάτων σε ευρωπαϊκές χώρες, γίνει αποδεκτό στην Ευρώπη πως η ημερήσια εργασία δεν πρέπει να επεκτείνεται πέραν των οκτώ ωρών. Αυτό συνέβη το 1919. Τότε ιδρύθηκε η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ), ως παράρτημα της Κοινωνίας των Εθνών, δηλαδή του σημερινού ΟΗΕ, αλλά και ως καρπός της Συμφωνίας των Βερσαλλιών για το μεταπολεμικό στάτους κβο, με διακηρύξεις υπέρ της καθιέρωσης του οκτάωρου. 

Το 1917 οι Ρώσοι επαναστάτες εργάτες διαδηλωτές στην Πετρούπολη, όπως 31 χρόνια πριν οι Αμερικανοί συνάδελφοί τους στο Σικάγο, αυτό απαιτούσαν μεταξύ των άλλων. «8ωρη εργατική μέρα», έγραφε ένα από τα πανό των κινητοποιήσεών τους. 

Σε ολόκληρη σχεδόν την Ευρώπη, μαζί και στην Ελλάδα και στην Κέρκυρα, όπου ο «Εργάτης» των παππούδων και προπαππούδων μας είχε αφήσει τη σχετική παρακαταθήκη, το θέμα του οκτάωρου ερχόταν στο προσκήνιο της οικονομικής και κοινωνικής ζωής, μετά τον Πρώτο Μεγάλο Πόλεμο, όλο και πιο πιεστικά.

Δεν πέρασε πολύς καιρός από το 1919 και την ίδρυση της ΔΟΕ, ωστόσο, όταν ένα οικονομικό ίδρυμα - φωνή των βιομηχάνων σε μια μεγάλη ευρωπαϊκή χώρα που η επαναστατική ορμή της αρκετές δεκαετίες νωρίτερα είχε φωτίσει και την Κέρκυρα και τα Ιόνια νησιά στο σύνολό τους και όλη την Ευρώπη, διακήρυξε ορθά - κοφτά: «Το οκτάωρο συμφωνήθηκε για να ηττηθούν οι μπολσεβίκοι στις χώρες μας. Τώρα πέρασε ο κίνδυνος, οι Γάλλοι πρέπει να γυρίσουν στο δεκάωρο». Τα φώτα της κοσμοϊστορικής αστικής Γαλλικής Επανάστασης είχαν ήδη από καιρό σκοτεινιάσει. Από δύναμη προόδου άλλοτε, η ευρωπαϊκή αστική τάξη, όπως και η αντίστοιχη κοινωνική τάξη στη χώρα μας, είχε μεταβληθεί σε τροχοπέδη της κοινωνικής προόδου. 

Στην Κέρκυρα, τα εργασιακά πράγματα ήδη το φθινόπωρο του 1912, όταν ο «Εργάτης» σήκωσε για τα καλά την παντιέρα του οκτάωρου, ήταν πολύ χειρότερα απ' ό,τι στο Παρίσι και σε άλλες ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις. Στο ευρωπαϊκών προδιαγραφών εργοστάσιο σπάγκων και σακιών «Δεσύλλα», όπως και αλλού στο νησί και σε όλη την Ελλάδα, ο χρόνος ημερήσιας εργασίας έφτανε συχνά τις 14 ώρες, μία παραπάνω απ' όσες θα επιτρέπεται πια με βάση το νομοσχέδιο της ΝΔ που συζητείται την Πέμπτη στην Ολομέλεια της Βουλής και υιοθετεί ρυθμίσεις σχετικής ευρωπαϊκής Οδηγίας, ώστε να πλησιάσουμε κι άλλο την ευρωπαϊκή «κανονικότητα» που θέλει τον εργάτη να γίνεται λάστιχο και να επιδιώκει ο ίδιος να δουλεύει περισσότερο για να βιοποριστεί, να μεγαλώσει τα παιδιά του και να βάλει λίγα στην άκρη για κάθε κακό. Ο «Εργάτης», που το κέντρο διανομής ως και 900 φύλλων που τύπωνε κάθε φορά βρισκόταν απέναντι σχεδόν από το καφενείο «Ευρώπη» του Λιστόν, επί της οδού Καποδιστρίου, ήδη από το 16ο φύλλο του, τις αρχές του 1912, είχε ασχοληθεί με τα ωράρια εργασίας. Έκανε λόγο για «κτηνώδη εργασία». Αποκάλυπτε, συγχρόνως, πόσο πολύ πιο γρήγορα φέρνουν τον θάνατο τα εξοντωτικά ωράρια εργασίας.

Το 1921, αφού εν τω μεταξύ είχε συγκροτηθεί  το Εργατικό Κέντρο Κέρκυρας και είχαν μεσολαβήσει εργατικές και απεργιακές κινητοποιήσεις, αλλά και είχε συνταχθεί ενεργά στο πλευρό των εργαζομένων μια ομάδα σημαντικών Κερκυραίων διανοουμένων και μαζί τους άλλα λαϊκά στρώματα της πόλης και της υπαίθρου, είχαν βελτιωθεί τα πράγματα. Παρέμενε άπιαστο όνειρο, ωστόσο, η καθιέρωση του οκτάωρου. Το 8ωρο, όπως βεβαιώνει σχετική μαρτυρία, ήταν το βασικό σύνθημα της πρωτομαγιάτικης εκδήλωσης και πορείας των προγόνων μας Κερκυραίων εργατοϋπαλλήλων στο κέντρο της πόλης. Τότε - ποιος ξέρει αν θα το ζήσουμε κι εμείς στις μέρες μας - είχε προσκληθεί και στην κεφαλή της πορείας είχε τεθεί μπάντα της Παλαιάς Φιλαρμονικής. Η λαϊκή αλληλεγγύη ήταν ισχυρή. Στελέχη πνευματικών και επιστημονικών συλλόγων της πόλης, επίσης, όχι μόνο δεν «γύριζαν την πλάτη» σε όσα συνέβαιναν γύρω τους, αλλά ζητούσαν και τον λόγο σε εργατικές και άλλες λαϊκές συγκεντρώσεις, εκδηλώνοντας συμπαράσταση σε κάθε τι δίκαιο. Πήγαιναν κι έξω από τις πύλες εργοστασίων για να προστατέψουν τους απεργούς και τους συνδικαλιστές από νομικές και αστυνομικές διώξεις και φυλακίσεις, εν ονόματι της παραβίασης της ελευθερίας λειτουργίας εργοδοτικών απεργοσπαστικών μηχανισμών, σαν τις νέες κυρώσεις που επιφυλάσσει το συζητούμενο στη Βουλή νομοσχέδιο. 

Οι κυβερνώντες, τότε, δεν υιοθετούσαν όπως στις μέρες μας την ξετσιπωσιά ότι δήθεν είναι δυνατόν να ισχύουν συγχρόνως και το οκτάωρο και το δεκάωρο και οι δεκατρείς ώρες εργασίας την ημέρα σε έναν, δύο ή τρεις εργοδότες, ότι αυτά επιτρέπονται για το καλό των εργαζομένων ή πως αποτελεί δικαίωμα του εργαζόμενου να σακατεύεται δουλεύοντας όσες ώρες δεν τον προδίδουν την ίδια ώρα η καρδιά και τα πόδια του. Φοβόντουσαν μάλλον τον λαό περισσότερο απ' όσο τώρα. Η Ελλάδα το 1922, επικαλούμενη τη Μικρασιατική καταστροφή,  είχε ζητήσει από τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας να συγκατανεύσει σε αναβολή της νομοθετικής καθιέρωσης του 8ωρου, ενώ αργότερα ζήτησε νέα πενταετή παράταση για την εφαρμογή του. Ο ηγέτης των Ελλήνων βιομηχάνων Ανδρέας Χατζηκυριάκος της γνωστής οικογένειας, που τα οικονομικά πλοκάμια της έφταναν ως την Κέρκυρα και συγγένεψε με τους γνωστούς στα μέρη μας Ρότσιλντ, δήλωνε, βλέπετε, ότι... κινδύνευε η ελληνική οικονομία. Υπήρχαν και τότε σκοτεινά μυαλά που διανοούνταν συμβάσεις «μηδενικών ωρών εργασίας» και άλλες επαίσχυντες, σαν τις προωθούμενες, νέες για τα ελληνικά δεδομένα συμβατικές μορφές εργασίας, αλλά ποιος να τολμήσει!

Εκείνο που ίσχυσε βέβαια στη ζωή και της Κέρκυρας και ολόκληρης της Ελλάδας τότες κι αργότερα δεν είναι άλλο από αυτό που είχε γράψει σε βιβλίο του που κυκλοφόρησε το 1867, οκτώ χρόνια αφότου είχε δημοσιεύσει άρθρο του σε εφημερίδα των ΗΠΑ για τη βρετανική καταπίεση στην Κέρκυρα και στα Ιόνια νησιά, ένας φωτισμένος Γερμανός φιλόσοφος, τον οποίο ο Κερκυραίος χριστιανοσοσιαλιστής «Εργάτης» μνημόνευε τις 24 Ιούνη 1912 ως «ιδρυτή του νεωτέρου σοσιαλισμού», αναφερόμενος σε εκδηλώσεις του 1908 για τη συμπλήρωση 25 ετών από τον θάνατό του. Ήταν ο Καρλ Μαρξ φυσικά, που έγραψε: «Η δημιουργία μιας κανονικής μέρας εργασίας είναι το προϊόν ενός μακροχρόνιου κρυφού ή φανερού εμφυλίου πολέμου ανάμεσα στην κεφαλαιοκρατική τάξη και την εργατική τάξη». Σύμφωνα με τον ίδιο, ο οποίος παρομοίαζε το κεφάλαιο με έναν βρικόλακα που διψά για ζωντανό εργατικό αίμα, ανδρών, γυναικών και παιδιών, «μόνιμη ροπή της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής είναι να ιδιοποιείται εργασία στο διάστημα και των 24 ωρών της ημέρας».  

Έτσι, στη διάρκεια του Μεσοπολέμου, ενώ είχαν κερδηθεί στη χώρα μας κάποιες συχνά αλληλοαναιρούμενες νομοθετικές διατάξεις για τα ωράρια εργασίας και την ανάπαυση των εργαζομένων, σε μερίδα του αθηναϊκού Τύπου είχε δημοσιευτεί η καταγγελία ότι στην Κέρκυρα εργοδότες του τομέα του επισιτισμού «κατόπιν της εφαρμογής του νόμου περί εβδομαδιαίας αναπαύσεως απολύουν αυθαιρέτως από τας επιχειρήσεις των εργάτας επισιτισμού, με σκοπόν να εκβιάσουν τούτους να εργάζωνται όλας τας ημέρας της εβδομάδος». 

Ο ασίγαστος αυτός εμφανής ή αφανής ταξικός εμφύλιος καλά κρατεί λοιπόν και στις μέρες μας στην Κέρκυρα, στα άλλα νησιά του Ιονίου, στη χώρα μας - και βέβαια παντού, αφού το πρόβλημα δεν είναι ελληνικό. Η αντεργατική κοινοτική Οδηγία, που υιοθετεί το φθινοπωρινό τρέχον αντεργατικό νομοσχέδιο, απλώς μαρτυρεί την πανευρωπαϊκή διάσταση αυτού του μακροχρόνιου ακήρυκτου πολέμου και τη ντροπιαστική ταξική μεροληψία του οικοδομήματος που ακούει στο όνομα Ευρωπαϊκή Ένωση. Ζούμε αυτές τις μέρες άλλο ένα κορυφαίο επεισόδιο αυτού του πολέμου επί ελληνικού εδάφους. Ο υπουργός Εργασίας κ. Γεωργιάδης παρέλαβε τη «σκυτάλη» από τον κ. Κωστή Χατζηδάκη και τις προηγούμενες παρόμοιες ρυθμίσεις «ελαστικοποίησης» των ωραρίων εργασίας το 2021, όπως είχε κάνει κι εκείνος από τους προκατόχους του, «ξηλώνοντας» καθένας τους, βήμα - βήμα, κάθε πραγματική εργασιακή κανονικότητα ορισμού του χρόνου εργασίας, σχεδόν κάθε φορά εν ονόματι κάποιας ευλογημένης από το ευρωατλαντικό «τόξο» ΝΔ - ΣΥΡΙΖΑ - ΠΑΣΟΚ ευρωπαϊκής Οδηγίας. Για τη «διευθέτηση» του εργασιακού χρόνου και την «προσαρμογή» της εργατικής νομοθεσίας στα «σύγχρονα οικονομικά δεδομένα» και στις «ανάγκες της επιχειρηματικής κοινότητας», όπως βαφτίζουν το ξεχαρβάλωμα των εργασιακών σχέσεων. Τώρα κάνουν ένα ακόμη μεγάλο βήμα παραπέρα. Όπως το 2021, όπως το 2017, όπως το 2012, όπως κι άλλες φορές πριν. 

Έλα όμως που δεν υπάρχει μόνον επιτιθέμενος, αλλά και αμυνόμενος, έστω όχι τόσο δυνατός όσο στο παρελθόν. 

Όσο και αν πέρασαν στην καθημερινή ζωή χειροτερεύοντας τους όρους εργασίας και ζωής πάρα πολλών εργαζομένων σε αρκετούς κλάδους και αμέτρητων λαϊκών οικογενειών, σε έναν αξιοσημείωτο βαθμό έμειναν «στα χαρτιά» και σε πολλά ξενοδοχεία της Κέρκυρας, για παράδειγμα, αρκετές από τις διατάξεις του αντίστοιχου, λεγόμενου νόμου Χατζηδάκη. Ούτε οι κινητοποιήσεις του 2021 ούτε οι παλαιότερες πήγαν χαμένες, αφού χαμένος είναι μόνον ο αγώνας που δεν δόθηκε. Με επικεφαλής τις οργανωμένες δυνάμεις που δεν «τα κάνουν πλακάκια» με την εργοδοσία αλλά βάζουν τα δίκαια και τα συμφέροντα της εργατικής τάξης πάνω απ' όλα, ενώ οι τοπικοί εκπρόσωποι και βουλευτές, περιφερειάρχες, δήμαρχοι και επιτελείς της ΝΔ, του ΣΥΡΙΖΑ και του ΠΑΣΟΚ είτε έκαναν «τα στραβά μάτια» στην καταστρατήγηση των εργατικών δικαιωμάτων είτε καλούσαν τους εργαζόμενους να δείξουν... «αυτοσυγκράτηση» ή και στρέφονταν εναντίον απεργών ζητώντας από αυτούς να... «προστατέψουν την τοπική οικονομία», οι εργαζόμενοι του νησιού συνέχισαν κατά το δυνατόν, έστω με απώλειες, να υπερασπίζονται το οκτάωρο «με νύχια και με δόντια», θα έλεγε κανείς, από κάθε επιβουλή, παρόλο που έχουν πια λιγότερα νομικά όπλα να το υποστηρίξουν, δείχνοντας φυσικά υπευθυνότητα σε πραγματικά έκτακτες συνθήκες. 

Αλλού το έχουν καταφέρει, αλλού όχι, καθώς σε ορισμένους τομείς της οικονομίας οι πληρωμένες ή απλήρωτες υπερωρίες «πάνε σύννεφο» ή και έχει παγιωθεί η εξαήμερη και σαρανταοκτάωρη είτε και ακόμη μεγαλύτερης διάρκειας εβδομαδιαία απασχόληση, σαν αυτή των 63 ωρών που ποικίλα «παράθυρα» του υπό ψήφιση νόμου μοιάζει να επιτρέπουν. Σε χιλιάδες πληρωμένες και απλήρωτες νόμιμες και παράνομες εργατικές υπερωρίες στην Κέρκυρα το 2023, εν ονόματι «έκτακτων αναγκών» και «έλλειψης εργατικών χεριών», παραπέμπουν ανεπίσημα στοιχεία και συμφραζόμενα ή εκτιμήσεις του υποστελεχωμένου Σώματος Επιθεωρητών Εργασίας, συνδικαλιστών και νομικών του νησιού με μακρά ενασχόληση σε θέματα της εργατικής νομοθεσίας και αποδεκτών αναρίθμητων καταγγελιών. Δεν έχει τέλος ο αγώνας εργαζομένων - εργοδοτών και στο νησί μας για τον χρόνο εργασίας.   

Να θυμηθούμε τι κατήγγειλε το σωματείο ναυτεργατών Κέρκυρας τις 23 Γενάρη 2023; 

«Σε συνέχεια του εγγράφου μας 98 από 21/12/2022 σας εκφράζουμε για άλλη μία φορά τον θυμό και την αγανάκτηση που μας διακατέχει (...) Ένα συνονθύλευμα τροποποιήσεων δρομολογίων σε καθημερινή βάση, μη λαμβάνοντας υπόψη τα συνεχώς υπερφορτωμένα ωράρια που εγκρίνουν, την ξεκούραση και την ωριαία διακοπή, που τις περισσότερες φορές είναι οριακή και τείνει στην μη καταβολή της (...) Εικόνες και καταστάσεις που μας παραπέμπουν στην υπερεργασία της δεκαετίας του '90. Κρίνουμε απαράδεκτο και άκρως προκλητικό, το γεγονός να είμαστε σε επιφυλακή 24 ώρες το 24ωρο, αναμένοντας στο ακουστικό μας τις τροποποιήσεις του ωραρίου εργασίας, μην γνωρίζοντας πότε θα εκκινήσουμε και πότε θα επιστρέψουμε στα σπίτια μας (...) Δεν ανεχόμαστε οι ναυτεργάτες των πορθμειακών μας γραμμών να λογίζονται σαν εργαζόμενοι τριτοκοσμικών χωρών, για τα συμφέροντα των ολίγων». 

Αλλά και μόνο το γεγονός ότι μένουν σε σημαντικό βαθμό ανεφάρμοστες ακόμα χειρότερες διατάξεις, καθώς και το ότι «περνούν» με σημαντική καθυστέρηση και σταδιακά από την ελληνική Βουλή παλαιότερες σχετικές αντεργατικές ευρωπαϊκές Οδηγίες, που έχουν από ετών υιοθετηθεί από τα Κοινοβούλια άλλων ευρωπαϊκών χωρών, λένε πολλά για την αναγνώριση της υπολογίσιμης ισχύος και για το σθένος του Πανεργατικού Αγωνιστικού Μετώπου (ΠΑΜΕ), συνολικά των μαχόμενων εργατικών - συνδικαλιστικών δυνάμεων και του εργαζόμενου λαού στη χώρα μας, παρά την υποχώρηση της οργανωμένης συνδικαλιστικής δύναμης εδώ και αρκετά χρόνια. Τον φόβο των εργαζομένων να έχετε κ. Γεωργιάδη και όσοι προωθείτε τόσο απάνθρωπους και εξουθενωτικούς όρους εργασίας, υποστηρίζοντας ένα οικονομικοκοινωνικό σύστημα το οποίο, παρά τα άλματα της τεχνολογίας και της επιστήμης, έχει γίνει τόσο αντιδραστικό και σάπιο που δεν αντέχει καν το οκτάωρο! 

Ούτως ή άλλως, όπως έλεγαν στον κερκυραϊκό «Εργάτη» του 1912 οι στίχοι ενός αθησαύριστου ποιήματος με τίτλο «Ο εργάτης», που είχε γράψει άλλος Επτανήσιος, μη Κερκυραίος, η κυρίαρχη τάξη «τον εργάτην θέλει δούλον», αν και σε αυτόν «ανήκουν όλα», οπότε, όπως έλεγε, η εργατική τάξη δεν μπορεί να περιμένει κάτι καλό από τους αντιπάλους της. 

Από τα Βλαχάτα της Σάμης, από την Κεφαλονιά, είχε στείλει τους στίχους του ο Δημοσθένης Αρτελάρης, σοσιαλιστής, όπως υπέγραφε. Το ποίημά του ασφαλώς ήταν ένα από τα πρώτα που γράφτηκαν στη χώρα με αυτό το θέμα. Δημοσιεύτηκε στον «Εργάτη» της Κέρκυρας τις 27 Μάη 1912, τέσσερις μέρες πριν ιδρυθεί ο Σοσιαλιστικός Όμιλος Κέρκυρας θέλοντας να ενισχύσει το εργατικό κίνημα του νησιού με τις θέσεις της επιστημονικής κοσμοθεωρίας του Καρλ Μαρξ και προχωρώντας στην έκδοση εφημερίδας με τον τίτλο «Σοσιαλιστική Δημοκρατία». 

Σάμπως είχε άδικο ο Αρτελάρης; Εργάτες δεν έχτισαν και κινούν ό,τι βλέπουμε γύρω μας και στην Κέρκυρα και παντού; 

Σχεδόν τρεις δεκαετίες νωρίτερα, σε πόλεις των ΗΠΑ είχαν γίνει τραγούδι φωτεινοί στίχοι όπως αυτοί: «Θέλουμε να νιώσουμε του ήλιου την φωτιά / και των λουλουδιών την ευωδιά. / Και θέλημα του θεού μες τους αιώνες / να εφαρμοστούν οι οκτώ ώρες / Μαζεύουμε τις δυνάμεις μας από τα γιαπιά / τα εργοστάσια, τα μαγαζιά / Οκτώ ώρες ανάπαυση, οκτώ ώρες δουλειά / κι οχτώ ώρες για ό,τι θέλει ο καθένας μας». 

Το ερώτημα τώρα είναι πόσο πετυχημένες θα είναι στην Κέρκυρα και στ' άλλα νησιά του Ιονίου και γενικότερα στη χώρα οι πανεργατικές απεργιακές εκδηλώσεις που έχουν προκηρύξει για την προσεχή Πέμπτη διάφορα Εργατικά Κέντρα, σωματεία και Ομοσπονδίες εργατοϋπαλλήλων, ζητώντας την απόσυρση του αισχρού νομοσχεδίου και δηλώνοντας πως θα εμποδίσουν την εφαρμογή του. 

Θα έχουν κάτι από τη ζωντάνια του σονέτου του Κερκυραίου επαναστάτη σοσιαλιστή λογοτέχνη Κωνσταντίνου Θεοτόκη με τους στίχους «Σηκώθη τ' άγιο δίκιο της να λάβει / Όλη η εργατιά με φρόνημα γενναίο», ο οποίος αφιέρωσε ένα μέρος της ζωής του στην οργάνωση και τον φωτισμό του τοπικού εργατικού κινήματος;  

Ακόμη περισσότερο για τον λόγο ότι το 2023 έχει κηρυχθεί στο νησί μας ως Έτος Κωνσταντίνου Θεοτόκη, λόγω της συμπλήρωσης 100 χρόνων από τον θάνατό του, προτιμούμε να κλείσουμε και αυτές τις γραμμές με λόγια δικά του, γραμμένα στο έργο του «Σκλάβοι στα δεσμά τους». Με τα λόγια που έβαλε στο στόμα ενός εκπροσώπου της αστικής τάξης: «Φτάνει δα να γνωρίσει ο λαός τη δύναμή του για να μας χορέψει στο ταψί»!

ΟΡΕΣΤΗΣ ΜΟΥΣΟΥΡΗΣ