Του Γιώργου Κ. Καββαδία
Η επίσημη Ιστορία χαρακτηρίζεται από ουκ ολίγες διαστρεβλώσεις και αποσιωπήσεις. Δεν αποτελεί εξαίρεση και η Ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα που πραγματοποιήθηκε, πριν από 160 χρόνια, στις 21 Μάιου 1864. Σύμφωνα με την επίσημη Ιστορία η Ένωση ήταν το δώρο, η «προίκα» της Αγγλίας προς τον βασιλέα Γουλιέλμο – Γεώργιο Γλύξμπουργκ (Γεώργιο Α’).
Αποσιωπάται, όμως, ότι από την περίοδο της Ενετοκρατίας (14ος αι. – 1797) και στη διάρκεια της τριπλής κατοχής από Γάλλους, Ρώσους, Άγγλους, της Ιονίου Πολιτείας (1800 - 1864) οι εξεγέρσεις και οι επαναστάσεις των αγροτών, των ποπολάρων - αφού η ντόπια αριστοκρατία είχε ευθυγραμμιστεί με τον κατακτητή- αποτελούσαν μόνιμο φαινόμενο. Από την εξέγερση της Βουκέντρας (Λευκάδα) και τις σποραδικές εξεγέρσεις σε απομακρυσμένα χωριά της Κέρκυρας (Νυμφές, Επίσκεψη, Λευκίμμη, Αυλιώτες, Καρουσάδες) και την Επανάσταση ή το Ρεμπελιό των Ποπολάρων (Ζάκυνθος 1628-1631) που θεωρείται η πρώτη ταξική επανάσταση της νεοελληνικής ιστορίας, μέχρι την εξέγερση στο Σταυρό και στη Σκάλα (Κεφαλονιά 1848 – 49) μεσολαβούν μικροί ή μεγάλοι αγώνες. Αγώνες για κοινωνική δικαιοσύνη και εθνική απελευθέρωση που κράτησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες.
Η ελληνική επανάσταση (1821) και η δημιουργία του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους αποτέλεσαν το έναυσμα μακρών αγώνων που απέκτησαν και την πολιτική τους έκφραση μέσα από τις τάξεις του ριζοσπαστικού κόμματος το 1848. Είναι μια χρονιά ορόσημο στην παγκόσμια ιστορία, όπου εκδόθηκε το Κομμουνιστικό Μανιφέστο των Κ, Μαρξ – Φρ. Ένγκελς, η χρονιά των επαναστάσεων στη Γερμανία και στη Γαλλία.
Σκοπός των ριζοσπαστών ήταν όχι μόνο η ένωση με την Ελλάδα, αλλά έθεταν ως στόχο την οικοδόμηση μιας δίκαιης και ελεύθερης κοινωνίας. Το κίνημα συμπορεύτηκε ιδεολογικά με τα επαναστατικά κινήματα της Ευρώπης. Τα κινήματα αυτά είχαν κοινούς στόχους, όπως την οικοδόμηση μιας γνήσια ελεύθερης κοινωνίας ισότητας και την ένωση όλων των λαών πέρα από εθνικούς και άλλους διαχωρισμούς. Ο επτανησιακός Ριζοσπαστισμός (1848-1864) ήταν κίνημα εθνικό-απελευθερωτικό απαιτώντας δηλαδή την Ένωση της Επτανήσου με την ελεύθερη Ελλάδα σύμφωνα με την πολυδύναμη αρχή των εθνοτήτων (καρμποναρισμός) και συγχρόνως εμπνεόταν από τα δημοκρατικά ιδανικά των γαλλικών επαναστάσεων του 1789 και του 1848 (λαϊκή κυριαρχία, ισότητα, ελευθερία, αδελφότητα)». Βέβαια η ηγεσία του ριζοσπαστικού κινήματος αποτελούνταν από τα προοδευτικά, φιλελεύθερα και δημοκρατικά στοιχεία της υπό διαμόρφωση τοπικής αστικής τάξης (έμποροι, καραβοκύρηδες κ.α) και της διανόησης, που σήκωσε το βάρος της ανάπτυξης του κινήματος αυτού και της αντίστασης στην αγγλική κατοχή και κυριαρχία. Οι συνεχείς εξεγέρσεις εντάθηκαν. Η επέμβαση του αγγλικού στρατού τις περιόρισε για λίγο, αλλά το 1848 - 49 η εξέγερση στη Σκάλα Κεφαλονιάς εξελίχθηκε σε κανονική ένοπλη αντιπαράθεση.
Δύο φορές 1850 και 1857 οι Ριζοσπάστες υποβάλλουν πρόταση Ένωσης με την Ελλάδα. Όταν στις 26 Νοεμβρίου 1850, ο Ριζοσπάστης βουλευτής Ιωάννης Δετοράτος Τυπάλδος προτείνει στη βουλή το ψήφισμα για την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα, η Βρετανία απαντά με διωγμούς, συλλήψεις, φυλακίσεις, εξορίες και κλείσιμο των εφημερίδων. Αντίθετα οι Ευγενείς και το κόμμα τους Προστασιανοί ή Καταχθόνιοι συναρτούσαν τα συμφέροντά τους από την αγγλική «προστασία» κρατώντας υποτελή στάση, ενώ οι Μεταρρυθμιστές επιδίωκαν μεταρρυθμίσεις μεταθέτοντας την Ένωση στο απώτερο μέλλον.
Οι «Αληθείς Ριζοσπάστες» ( Ηλίας Ζερβός – Ιακωβάτος, Ιωσήφ Μομφεράτος) θα επιμένουν μέχρι τέλος στο κοινωνικό περιεχόμενο του αγώνα καταδικάζοντας τις μεγάλες δυνάμεις, τους «τυράννους και καταπιεστές των λαών» αρνούμενοι να υπογράψουν την Ένωση στις 23 Σεπτεμβρίου/5 Oκτωβρίου 1864 το IΓ' Iόνιο Κοινοβούλιο. Η εφημερίδα του Ι. Μομφερράτου: «… η Αναγέννησις κηρύττει άνευ δισταγμού ενώπιον της Επτανήσου και του έθνους ότι Ριζοσπαστισμός είναι ταυτόσημος με το δημοκρατικομμουνισμός. […] Αν τινές […], δύο ή τρεις εν Κεφαλληνία σοσιαλισταί ή κομμουνισταί αποκαλούνται Ριζοσπάσται, δεν έπεται εκ τούτου ότι όσοι αποκαλούνται Ριζοσπάσται είναι δια τούτο σοσιαλισταί ή κομμουνισταί». Η Αναγέννηση (9 Απριλίου 1849), επικροτούσε τα συνθήματα που αναρτήθηκαν στο «Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου» για τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου της χρονιάς εκείνης: «Εθνική ανεξαρτησία — Ζήτω η απελευθέρωσις των λαών» και «Ελευθερία — Ισότης — Αδελφότης. — Ζήτω η Παγκόσμιος Δημοκρατία».
Ο επτανησιακός ριζοσπαστισμός επηρέασε την πολιτική ζωή της Ελλάδας (Σύνταγμα 1864) μεταφέροντας την εμπειρία από αγώνες εθνικοαπελευθερωτικούς και κοινωνικούς αγώνες. Δεν είναι τυχαίο ότι τα πρώτα βήματα του Κοινωνισμού (σοσιαλισμού) στην Ελλάδα συνδέονται με ονόματα Επτανησίων, όπως: του Π. Πανά, του Ρόκου Χοϊδά, του Δρακούλη, του Μαρίνου Αντύπα. Επηρέασαν βαθύτατα και συνέβαλαν στην ανανέωση της πνευματικής και πολιτιστικής ζωής (Σπ. Ζαμπέλιος, Πέτρος Βράιλας Αρμένης, Παύλος Καλλιγάς κ.α.). φέρνοντας μια λαμπρή ποιητική κληρονομιά με κορυφαίο τον Δ. Σολωμό. Η επτανησιακή σχολή επηρέασε και μεταμόρφωσε την αθηναϊκή. Συνέβαλαν, τέλος, στην προβολή και διεκδίκηση του αιτήματος για αναγνώριση της δημοτικής γλώσσας. Για πρώτη φορά σε ακαδημαϊκή εκδήλωση θα χρησιμοποιηθεί δημοτική γλώσσα από τον Αρ. Βαλαωρίτη στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου .
