Γράφει ο Χρήστος Κορφιάτης
Σαν σήμερα πριν από 80 χρόνια, στις 10 Οκτώβρη 1944, η Κέρκυρα ανέπνευσε ελεύθερη από το αφόρητο ναζιστικό τέρας. Η τετράχρονη κατοχή της από τον εγκληματικό γερμανικό και ιταλικό φασιστικό Άξονα τερματίστηκε. Η απελευθέρωση ήταν γεγονός.
Οι τελευταίες μικρές μονάδες της χιτλερικής δύναμης κατοχής εγκατέλειψαν το νησί περνώντας από την περιοχή της Λευκίμμης στην Ήπειρο, αφού προηγουμένως προκάλεσαν μεγάλης κλίμακας καταστροφές σε λιμενικές και άλλες υποδομές της ήδη ημικατεστραμμένης από βομβαρδισμούς πόλης, πλήττοντας ομάδα μαχητών του ΕΛΑΣ Κέρκυρας που με τη βοήθεια αντιφασιστών στρατιωτών της κατοχικής δύναμης, κατόπιν πρωτοβουλίας της Οργάνωσης Κέρκυρας του ΚΚΕ, πάσχισε να αποτρέψει αυτή την καταστροφή, σώζοντας ορισμένες κρίσιμες υποδομές. Το στερνό θύμα των χιτλερικών ήταν μάλλον ένας 16χρονος φίλος της ΕΑΜικής Νεολαίας ΕΠΟΝ στο χωριό Πάγοι, που δολοφονήθηκε από απερχόμενο Γερμανό στρατιώτη, λίγα λεπτά αφότου σε τοίχο κεντρικού σημείου του χωριού είχε γράψει τη λέξη «Ελευθερία».
Η Κέρκυρα της μαζικής Εθνικής Αντίστασης μετρούσε και αναλογιζόταν τους νεκρούς της, τους σακατεμένους και τους βασανισμένους της, τα ανείπωτα πάθη και τα δεινά της, μα η χαρά του λαού ξεχείλιζε.
Μια χαρά που χρειάστηκαν όμως μόνο λίγες ώρες για να σκιαστεί από την ανησυχία και τον φόβο του, ότι κάποιοι Έλληνες νέοι «αφέντες», αποβιβασμένοι δύο ημέρες νωρίτερα από τις ηπειρωτικές ακτές στην περιοχή της Μεσογγής και υποστηριζόμενοι από μετρημένους στα δάχτυλα Βρετανούς και Αμερικανούς αξιωματικούς, που συντονισμένα αρνήθηκαν να ρίξουν έστω μία βολή «για τα μάτια του κόσμου» στους αποχωρούντες μπροστά τους μαζί με τον διοικητή τους λιγοστούς τελευταίους ναζί, όχι μόνον ήθελαν να διαφεντέψουν τις τύχες του ερήμην του, αλλά έστρεφαν και τα όπλα τους απειλητικά εναντίον του.
Όσα ακολούθησαν στο νησί τις επόμενες ώρες και ημέρες ήταν προπομπός όσων θα γίνονταν λίγες εβδομάδες μετά στην Αθήνα και σε όλη την Ελλάδα και ήταν τόσο έντονα, ώστε στις 11 Οκτωβρίου 1945, δηλαδή έναν χρόνο μετά, η εφημερίδα του ΕΑΜ Κέρκυρας «Η Φωνή του Λαού», έγραφε σε πρωτοσέλιδο άρθρο της, που είχε τον τίτλο «10 Οκτωβρίου»:
«Είναι μία ημερομηνία που πρέπει να μείνει βαθιά χαραγμένη στη μνήμη του Κερκυραϊκού Λαού. Ύστερ’ από το τετράχρονο σκοτάδι του πολέμου και της πικρής σκλαβιάς, ο ήλιος της Λευτεριάς έλουζε, πάλι με το λαμπερό φως του, το μαρτυρικό νησί μας. Η 10η Οκτωβρίου θα έπρεπε να είναι μέρα χαράς και λαϊκού πανηγυρισμού. Μα ως κι αυτήν τη φαρμάκωσαν τα εγκληματικά υπολείμματα του ντόπιου φασισμού, που φιλοδόξησαν να συνεχίσουν το αποτρόπαιο έργο της κατοχής. Έτσι ο Κερκυραϊκός Λαός δε χάρηκε ακόμα τη λευτεριά του. Ένας χρόνος πέρασε από την ημέρα που και ο τελευταίος καταχτητής έφυγε από το βασανισμένο και ηρωικό νησί μας, μα ο βραχνάς της δουλείας εξακολουθεί να πιέζει τα στήθη μας. Άξιοι συνεχιστές του έργου των Ιταλών και των Γερμανών, οι Εδεσίτες τρομοκράτες σκόρπισαν στην Κέρκυρα το θάνατο, την καταστροφή και εξαπέλυσαν την πιο βάρβαρη και άγρια τρομοκρατία εις βάρος του Κερκυραϊκού Λαού. Φόνοι, φυλακίσεις, διωγμοί, βιασμοί γυναικών, λεηλασίες αποθηκών, σπάσιμο τυπογραφείων, απελευθέρωση των δοσιλόγων, υπήρξε ο πλούσιος απολογισμός της “εθνικής” δράσης των “ελευθερωτών” μας. Ο Κερκυραϊκός Λαός, που δοκίμασε το φοβερό αυτό όργιο, που δεν το γνώρισε ούτε στα μαύρα χρόνια της κατοχής, έχει μνήμη και θα θυμάται πάντα ότι ο ΕΔΕΣ, και οι ποικιλώνυμες μεταμορφώσεις του, μετέβαλαν την ημέρα της εθνικής χαράς σε μέρα πένθους. Κι’ όταν θάρθει η στιγμή θα δώσει το μάθημα που χρειάζεται, στους στυγνούς συνεργάτες των καταχτητών».
Η συγκέντρωση χαράς και έκφρασης των λαϊκών αισθημάτων και πόθων, που οργάνωσε αμέσως στην πόλη ανήμερα της απελευθέρωσης το ΕΑΜ Κέρκυρας, δηλαδή η αντιστασιακή εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση που ακόμη και πολιτικοί αντίπαλοί της αναγνώριζαν ότι με τη δράση της είχε κερδίσει την υποστήριξη της μεγάλης πλειονότητας του λαού του νησιού, έγινε με όπλα στραμμένα εναντίον της. Ήλθε αντιμέτωπη και με πραγματικά πυρά, για τρομοκράτηση, αυτή τη φορά από ελληνική δύναμη.
Ένα φιρμάνι επιβολής είχαν εκδώσει στην πόλη της Κέρκυρας, όπου είχαν φτάσει μαζί με δύναμη του ΕΔΕΣ, ένας Βρετανός κι ένας Αμερικανός αξιωματικός, επικαλούμενοι καταχρηστικά τη Συμφωνία της Καζέρτας του Σεπτέμβρη του 1944 για τις περιοχές της χώρας όπου τη βασική «ευθύνη» των πολεμικών επιχειρήσεων είχαν αλλού ο στρατός του ΕΛΑΣ και αλλού ο αντίστοιχος του ΕΔΕΣ. «Αφέντης» του νησιού αναγορεύτηκε δύναμη εκατοντάδων ανδρών του ΕΔΕΣ Ηπείρου, που είχε φτάσει στο νησί με το στίγμα πράξεων συνεργασίας του στην Ήπειρο με ναζιστικές μονάδες, λίγο νωρίτερα, εναντίον του ΕΛΑΣ. Το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ, σύμφωνα με εκείνο το φιρμάνι, όφειλαν να υποταχθούν πλήρως στον ΕΔΕΣ, ο οποίος αμέσως απείλησε με λουτρό αίματος, σε περίπτωση «ανυπακοής». Είναι πια γνωστά σε γενικές γραμμές, νομίζουμε, όσα ακολούθησαν στο νησί με τη συστράτευση μεγάλου μέρους της τοπικής οικονομικής ελίτ και δοσιλογικών στοιχείων με τον ΕΔΕΣ και παρακρατικούς μηχανισμούς, τα οποία κορυφώθηκαν τον Δεκέμβριο του 1944, με πογκρόμ διώξεων εις βάρος του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και με τη δολοφονία ακόμη και του δικαστή Παναγιώτη Γίδα.
Ο κεντρώων πολιτικών φρονημάτων κορυφαίος Κερκυραίος δημοσιογράφος της εποχής, Κώστας Δαφνής, δεν άργησε άλλωστε να αποκαλύψει με αδιαμφισβήτητα στοιχεία ότι υπήρξε συμπαιγνία και προδοτική συνεννόηση του ΕΔΕΣ Ηπείρου και Κέρκυρας, Βρετανών αξιωματούχων του Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής και των Γερμανών κατακτητών του νησιού. Η συμφωνία προέβλεπε οι τελευταίοι να αποχωρήσουν «ομαλά», με αντάλλαγμα να αποβιβαστούν «ανενόχλητα» στο νησί εκατοντάδες βαριά οπλισμένα μέλη του ΕΔΕΣ Ηπείρου και να διευκολυνθούν να αναλάβουν την εξουσία. Κι αυτό, επειδή στο νησί ήταν συντριπτική η υπεροχή του ΕΛΑΣ Κέρκυρας, έναντι του αναιμικού, υποστηριζόμενου από την τοπική αστική τάξη, ΕΔΕΣ Κέρκυρας.
Η υποχωρητική, συμβιβαστική και συμφιλιωτική στάση που ακολούθησαν τότε το ισχυρό ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Κέρκυρας, όπως και η Οργάνωση του ΚΚΕ της Κέρκυρας που αποτέλεσε τον εμπνευστή και καθοδηγητή της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης στο νησί, ήταν βέβαια συντονισμένη με την ανάλογη στάση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και του ΚΚΕ σε εθνικό επίπεδο. Μια στάση που λάμβανε υπόψη της τη διεθνή αντιχιτλερική συμμαχία και άφηνε να αιωρείται η αυταπάτη πως υπήρχε περίπτωση η αστική τάξη και οι Βρετανοί να επέτρεπαν στον λαό να αποφασίσει ελεύθερα τις τύχες του. Είχαν προηγηθεί, βλέπετε, η υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο βρετανικό κατά βάση Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής τον Ιούλη του 1943, η Συμφωνία του Λιβάνου τον Μάη του 1944, η ανάλογη της Καζέρτας για την παραχώρηση «ευθύνης» σε κυριαρχούμενες από το ΕΑΜ περιοχές στον ΕΔΕΣ τον Σεπτέμβρη του 1944, καθώς και η συμμετοχή του ΕΑΜ και του ΚΚΕ στην κυβέρνηση «Εθνικής Ενότητας», επίσης τον Σεπτέμβρη του 1944. Το ΕΑΜ και το ΚΚΕ δεν είχαν προετοιμαστεί κατάλληλα για τη λύση του προβλήματος της εξουσίας, με επιβολή της θέλησης του λαού εφόσον αυτή δεν γινόταν σεβαστή.
Έτσι, καθώς στόχος και απόφαση της προπολεμικής ελίτ, του ΕΔΕΣ και των Βρετανών ήταν η με κάθε τρόπο καθυπόταξη του λαού και του ΕΑΜ-ΚΚΕ, χτυπήθηκε από ΕΔΕΣίτες και παρακρατικούς η ειρηνική συγκέντρωση του ΕΑΜ Κέρκυρας στις 10 Οκτώβρη 1944, ανήμερα της απελευθέρωσης, παρά το γεγονός ότι οι συγκεντρωμένοι επευφημούσαν μεταξύ άλλων και την τριπλή συμμαχία Βρετανίας – ΗΠΑ – Σοβιετικής Ένωσης και την κυβέρνηση «Εθνικής Ενότητας», προσδοκώντας ότι θα γινόταν σεβαστή η λαϊκή θέληση.
Με σκοπό είτε να υποτιμηθεί είτε και να διαστρεβλωθεί η ιστορία του εκτεταμένου κινήματος της Εθνικής Αντίστασης του λαού της Κέρκυρας εκείνη την περίοδο, από τότε μέχρι σήμερα έχουν γίνει και συνεχίζονται βέβαια πολλές προσπάθειες και από πολλές πλευρές για την αλλοίωση και τη διαγραφή της ιστορικής μνήμης. Ό,τι και να κάνουν όμως οι αρνητές και διαστρεβλωτές αυτής της αγωνιστικής ιστορίας, υπάρχουν τόσα και τέτοια ακαταμάχητα τεκμήρια που είναι αδύνατο να τον επιτύχουν.
Ένα μόνο από αυτά τα τεκμήρια είναι οι θέσεις που είχε διατυπώσει το 1945 ένας «υπεράνω υποψίας» αξιοσέβαστος και φημισμένος ίσαμε σήμερα για την εντιμότητά του και για το έργο του τοπικός πολιτευτής. Το όνομά του έχει δοθεί σε δρόμο της Λευκίμμης, όπου το σπίτι του φέρει ειδική τιμητική αναμνηστική πλάκα.
Γιάννης Μοναστηριώτης, το όνομά του. Βουλευτής Κέρκυρας του Λαϊκού Κόμματος το 1933 και το 1935, υποστήριξε για μια μικρή περίοδο τον τοπικό ΕΔΕΣ, για να αποχωρήσει και να ενταχθεί τελικά στο ΕΑΜ Κέρκυρας, τη δράση του οποίου υποστήριζε. Τον Σεπτέμβρη του 1945 ήταν μέλος τοπικής Επιτροπής Εορτασμού των τεσσάρων χρόνων από την ίδρυση του ΕΑΜ. Ήταν και ομιλητής, μεταξύ άλλων, στη σχετική συγκέντρωση που έγινε στον χώρο του Γυμναστηρίου της πόλης στις 30 Σεπτέμβρη 1945, σε συνθήκες έντονης τρομοκρατίας εις βάρος κάθε υποστηρικτή του ΕΑΜ.
Τα λόγια του στη συγκέντρωση εκείνη μένουν αποτυπωμένα σε τοπική εφημερίδα και στέκουν αδιάψευστος μάρτυς των αγώνων που δόθηκαν και των δυνάμεων που πρωταγωνίστησαν στην Εθνική Αντίσταση στην Κέρκυρα τα χρόνια της κατοχής, ίσαμε τη 10η Οκτώβρη 1944.
Αναφέρει η «Φωνή του Λαού» στο φύλλο της με ημερομηνία 3 Οκτώβρη 1945, παρουσιάζοντας μέρος της ομιλίας του, πρώτα-πρώτα για την ίδρυση του ΕΑΜ του νησιού προς τα τέλη του 1941, με τη συνένωση της δράσης πρωτοπόρων αγωνιστών και πατριωτών ενάντια στην ιταλική κατοχή:
«Στην κρίσιμη αυτή στιγμή ακούγεται, για πρώτη φορά στο νησί μας, η φωνή του ΕΑΜ. Κ’ εδώ πρέπει ν’ ανοιχτεί μια παρένθεση, για να γίνει τίμια και ανδρικά, η ακόλουθη ομολογία: πως η τιμή της οργάνωσης της εθνικής αντίστασης στην Κέρκυρα οφείλεται στο μεγαλύτερό της ποσοστό στην Κομμουνιστική Οργάνωση του Νησιού μας. Έτσι αρχίζουν να εμφανίζονται κ’ εδώ οι πρώτες εστίες της αντίστασης, που αργότερα θ’ απλωθούν και θ’ αγκαλιάσουν ολόκληρο τον Κερκυραϊκό Λαό. Από την πρώτη στιγμή θα ριχτεί το τριπλό σύνθημα της επιβίωσης, της απελευθέρωσης και της κατοχύρωσης των λαϊκών ελευθεριών. Κι’ ο αγώνας αρχίζει σκληρός, με μίσος άγριο ενάντια στον καταχτητή και άρνηση απόλυτη. Συγχρόνως παίρνει και το συγκεκριμένο κοινωνικό του περιεχόμενο. Δεν αρκεί ο τόπος να λευτερωθεί από τους ξένους δυνάστες, πρέπει να ξεσκλαβωθεί κι’ από τη ντόπια καταπίεση.
»Στην πόλη και στα χωριά το κίνημα φουντώνει. Ο παράνομος Τύπος που βγαίνει κάτω απ’ τις πιο δύσκολες συνθήκες και που η έκδοσή του οφείλεται πέρα για πέρα στην αυτοθυσία μερικών συναγωνιστών, σκορπάει παντού τον ενθουσιασμό. Άντρες, γυναίκες και παιδιά δουλεύουν για τη μεγάλην υπόθεση. Οι γυναίκες μέσα στις γραμμές της Εθνικής Αλληλεγγύης και οι νέοι στις τάξεις της ηρωικής ΕΠΟΝ δουλεύουν, δουλεύουν ακούραστα. για την επιβίωση του Λαού, για την περίθαλψη των θυμάτων του Αγώνα, για την ενίσχυση των ανταρτών μας.
»Οι ξένοι καταχτητές και οι ντόπιοι συνεργάτες τους αρχίζουν ν’ ανησυχούν. Η φυλακή, η εξορία, η ομηρία είναι τα μέσα που μεταχειρίζονται, για να λυγίσουν τις ψυχές του Κερκυραϊκού Λαού, για να σπάσουνε τα ζωτικά νεύρα της ζωής μας, για να τσακίσουν την ψυχική μας αντίσταση.
»Μα ο Λαός αυτός που πέρασε από τόσες συμφορές, χωρίς ποτέ να χάσει την ελπίδα και τη δύναμη της άρνησης απέναντι σε κάθε καταχτητή, δε λύγισε.
»Με τη φωτισμένη καθοδήγηση του ΕΑΜ της Κέρκυρας, που τις φάλαγγές του τις πύκνωσε ολόκληρος ο Λαός του νησιού και που στην ηγεσία του συγκέντρωσε τις τιμιώτερες και αγνότερες φυσιογνωμίες του τόπου μας, συνέχισε τον αγώνα ολόψυχα ενωμένος και με ατσαλωμένη την ψυχή, κι’ αντέταξε στους ξένους και τους ντόπιους τυράννους το “όχι”, το “όχι” το οριστικό και αμετάκλητο. Τιμή και δόξα στους υπέροχους πατριώτες της πρώτης ηγεσίας της Νομαρχιακής Επιτροπής Κερκύρας του ΕΑΜ, που καθοδήγησαν με πατριωτική πνοή την αντίσταση των Κερκυραίων κατά του βάρβαρου καταχτητή».
Σ’ εκείνη την ομιλία του ο Γιάννης Μοναστηριώτης (1893-1948) είχε αναφερθεί και στη δύναμη και δράση του Συντάγματος του ΕΛΑΣ Κέρκυρας με εκατοντάδες οπλισμένα μέλη, μεταξύ άλλων και σε σαμποτάζ που υλοποίησε σε μονάδες του κατοχικού στρατού και στη διάσωση μέρους του λιμανιού της πόλης από καταστροφή που επιχείρησαν οι ναζί αποχωρώντας. Ολοκλήρωσε την ομιλία του με τα εξής συνθήματα
– Ζήτω ο τετράχρονος Αγώνας μας.
– Ζήτω το ΕΑΜ.
– Ζήτω η ΕΠΟΝ.
– Ζήτω ό δημοκρατικός Λαός και τα Νιάτα της Κέρκυρας.
