Εδώ και αρκετές δεκαετίες πολλαπλασιάζεται εκθετικά ο αριθμός των ανθρώπων που μετακινούνται από τη χώρα τους προς άλλες κατευθύνσεις. O Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών υπολογίζει ότι πάνω από 280 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σήμερα σε άλλη χώρα από αυτή που γεννήθηκαν. Ο αριθμός αυτός είναι κατά 130 εκατομμύρια μεγαλύτερος σε σχέση με το 1990 και πάνω από τρεις φορές μεγαλύτερος σε σχέση με το 1970, αύξηση που επιβεβαιώνει την κλιμάκωση του φαινομένου.

Η Μεσόγειος παραμένει η κύρια και πλέον θανατηφόρα δίοδος από την Ασία και την Αφρική προς τις χώρες της Νότιας Ευρώπης. Χιλιάδες άνθρωποι, μετανάστες ή πρόσφυγες, έχουν χάσει τη ζωή τους προσπαθώντας να τη διασχίσουν τα τελευταία χρόνια. Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες, περιλαμβανομένων των γυναικόπαιδων, πέφτουν θύματα εκτεταμένων δικτύων εκμετάλλευσης, περιλαμβανομένης και της σεξουαλικής εκμετάλλευσης. Συχνά βρίσκουν δουλειές σχεδόν δούλων χωρίς δικαιώματα στις χώρες υποδοχής και εκμεταλλεύονται διπλά. Και από τους διακινητές που επιβάλλουν την πληρωμή υπέρογκων ποσών απειλώντας με θάνατο τις οικογένειες των μεταναστών και από τους ντόπιους εργοδότες στις χώρες υποδοχής. Άλλοι παραμένουν επί χρόνια σε στρατόπεδα.

Η προσπάθεια του Ισραήλ να διώξει τους Παλαιστίνιους από τη Γάζα, απειλώντας να τους εξοντώσει, αν δεν φύγουν, με τη συνεχιζόμενη σφαγή, την πείνα, τη δίψα, τη στέρηση υγειονομικών υπηρεσιών, την καταστροφή κάθε υποδομής, την τρομοκρατία και τα βασανιστήρια, απειλεί τώρα να προκαλέσει ένα νέο τρομερό προσφυγικό κύμα. Η τρομερή οικονομική κρίση της Αιγύπτου τροφοδοτεί ήδη μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα.

Τα ευρωπαϊκά κράτη προσπαθούν να ανασχέσουν αυτές τις ροές με διάφορα, συνήθως παράνομα μέσα, χωρίς όμως να το πουν, κρύβοντάς το. Οι χώρες της Βόρειας και Κεντρικής Ευρώπης επιχειρούν επίσης να σταματήσουν αυτές τις ροές κρατώντας τους πρόσφυγες και μετανάστες στη Νότιο Ευρώπη, καθώς αντιλαμβάνονται την Ευρωπαϊκή Ένωση ως μία ζώνη κυριαρχίας και εκμετάλλευσης από τη Γερμανία και τις πλουσιότερες χώρες των φτωχότερων, εν προκειμένω της Νότιας Ευρώπης, έχοντας εμπεδώσει μια σχέση κέντρου – περιφέρειας ανάλογη με αυτή των ΗΠΑ με τη Λατινική Αμερική. Παράλληλα συνάπτουν διάφορες οικονομικές συμφωνίες με αφρικανικές και ασιατικές χώρες για να κρατήσουν τους μετανάστες, συμφωνίες που δεν έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα επιτυχείς.  

Η έλευση μεταναστών πιέζει τις αμοιβές και τα δικαιώματα των εγχώριων εργαζομένων, χρησιμοποιούμενη συχνά από το κεφάλαιο για να αυξήσει τη διαπραγματευτική του δύναμη. Αυτό συμβαίνει για παράδειγμα με τους ξενοδόχους στην Ελλάδα που δίνουν ημερομίσθια πείνας στους εργαζόμενους, υπό άθλιες συνθήκες αμοιβής και διαβίωσης, και θέλουν να κάνουν εισαγωγή εργατικού δυναμικού.

Στις ευρωπαϊκές κοινωνίες αναπτύσσονται ως αποτέλεσμα του φαινομένου δύο τάσεις. Η νεοφιλελεύθερη άποψη τάσσεται υπέρ των ανοιχτών συνόρων. Υιοθέτηση μιας τέτοιας πολιτικής σημαίνει ότι σε λίγο χρόνο ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού της Αφρικής και της Ασίας θα έχει μεταναστεύσει στην Ευρώπη προκαλώντας μια μαζική μετατόπιση προς την άκρα δεξιά και μια σειρά άλλα προβλήματα. Σημειωτέον ότι η μετανάστευση είναι μια κατάρα και για τις ίδιες τις χώρες προέλευσης των μεταναστών, που χάνουν ένα αξιόλογο τμήμα του εργατικού και επιστημονικού δυναμικού τους.

Στο άλλο άκρο η εναλλακτική πολιτική είναι να πνίγουμε και να σκοτώνουμε τους μετανάστες και τους πρόσφυγες σε θάλασσα και στεριά. Το κάνουμε ήδη σε κάποιο βαθμό, αλλά ούτε κι αυτό μπορεί βέβαια να θεωρηθεί λύση του προβλήματος.  Όσους άλλωστε κι αν σκοτώνουμε και πνίγουμε πάλι θα υπάρχουν αρκετοί που, με κίνδυνο της ζωής τους, θα έρχονται στην Ευρώπη, μας αρέσει ή δεν μας αρέσει.

Η μαζική μετανάστευση δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων που χαρακτηρίζει την εποχή μας είναι αποτέλεσμα της κρίσης του κυρίαρχου παγκοσμίως οικονομικού και γεωπολιτικού μοντέλου και ένα σύμπτωμα της βαθειάς κρίσης ενός κόσμου που δεν είναι, με την παρούσα δομή και διάρθρωσή του, βιώσιμος.

Μετά το 2002 η «συλλογική Δύση» με επικεφαλής τις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν κάνει σειρά καταστροφικών, νέο-ιμπεριαλιστικών, νέο-αποικιακών επεμβάσεων με τις οποίες κατέστρεψαν μια σειρά κράτη (Αφγανιστάν, Ιράκ, Συρία, Λιβύη κ.α.) με αποτέλεσμα την πρόκληση τεράστιων προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών.

Η οικονομική και οικολογική πολιτική των κρατών της συλλογικής Δύσης πνίγει επίσης τις χώρες του παγκόσμιου Νότου στο Χρέος και στην κλιματική κρίση, επίσης επιδεινώνοντας σημαντικά την οικολογική, οικονομική και κοινωνική τους κατάσταση.

Η όλο και πιο μαζική μετανάστευση είναι το αποτέλεσμα, το σύμπτωμα αυτής της απαράδεκτης και μη βιώσιμης κατάστασης. Τα μέτρα που τώρα λαμβάνονται για να περιορίσουν τη μετανάστευση είναι αστεία, «ασπιρίνες». Το πρόβλημα δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί παρά μόνο αν αντιμετωπισθούν τα αίτιά του. Άμεσα, κατεπειγόντως, πρέπει να σταματήσει η γενοκτονία των Παλαιστινίων στη Γάζα και να τους δοθεί μεγάλη βοήθεια για να οικοδομήσουν εκ νέου την πόλη τους. Και πρέπει να εμποδιστεί πάση θυσία ο Νετανιάχου από το να γενικεύσει τον πόλεμο στην περιοχή. Παρεμβαίνοντας πιο ενεργά στη σημερινή κρίση στη Μέση Ανατολή, οι BRICS θα δείξουν ότι αποτελούν μια ελπίδα πολύ ευρύτερη για την ανθρωπότητα, σε αντίθεση με τη παρακμάζουσα Δύση.

Ευρύτερα, πρέπει να διακοπούν άμεσα οι δυτικές νέο-ιμπεριαλιστικές, νέο-αποικιακές επεμβάσεις στη Μέση Ανατολή και άλλα σημεία του πλανήτη. Πρέπει να υπάρξει ένα γενναιόδωρο σχέδιο Μάρσαλ για τις χώρες που έπεσαν θύματά τους. Και χρειαζόμαστε, επίσης κατά τρόπο πολύ επείγοντα, μια διαφορετική οικονομική δομή για τον πλανήτη. Πρέπει να μεταβούμε από ένα σύστημα δήθεν αυτορρυθμιζόμενων αγορών και δικαίου του ισχυρού σε ένα σύστημα σχεδιασμένης, εθνικά, περιφερειακά και παγκόσμια, οικονομίας, της μόνης ικανής να αντιμετωπίσει τα προβλήματα των σχέσεων Βορρά και Νότου και την ανάγκη σωτηρίας του κόσμου μας από την απειλή ενός πυρηνικού ή κλιματικού Ολοκαυτώματος.

Η πιο σπουδαία εξέλιξη της εποχής μας είναι η ανάδειξη του Οργανισμού της Σαγκάης και των BRICS ως αντισταθμίσματος του νεοφιλελεύθερου μονοπολικού κόσμου, που κυριαρχείται από το Χρηματιστικό Κεφάλαιο και τις ΗΠΑ.

Είναι ένα πολύ σημαντικό βήμα αλλά μόνο το πρώτο. Χρειάζεται τώρα να συμπληρωθεί και από ένα δεύτερο, μια πρόταση για μια νέα παγκόσμια οικονομική, κοινωνική, δημοκρατική και οικολογική δομή, χωρίς την οποία ο ανθρώπινος πολιτισμός θα καταρρεύσει μάλλον σε ένα σύντομο, παρά σε ένα μακρινό μέλλον. Η εμφάνιση ενός τέτοιου οράματος θα ενισχύσει και την ανάδυση ανάλογων τάσεων στη Δύση, εμποδίζοντας τις σημερινές κυρίαρχες τάσεις που οδηγούν σε πολέμους, οικονομική και οικολογική απορρύθμιση.  

Μερικοί ίσως πουν ότι αυτά είναι ουτοπικά. Μπορεί να είναι κάπως. Πιο ουτοπική όμως είναι η ελπίδα ότι η ανθρωπότητα θα επιβιώσει με την παρούσα δομή της.

^{(*) Το κείμενο αυτό περιλαμβάνει τα κύρια σημεία της εισήγησης του συγγραφέα σε συζήτηση για το θέμα της μετανάστευσης στη Μεσόγειο που οργάνωσε η ρωσική Λέσχη Βαλντάι στις 20.2.2024}