Του Γιώργου Κ. Καββαδία
Πανελλήνια Σχολική Ημέρα κατά της Βίας στο σχολείο σήμερα (6 Μαρτίου) και Παγκόσμια Ημέρα Κατά του Σχολικού Εκφοβισμού και φανερή η προσπάθεια της πολιτικής εξουσίας να παρουσιάσει το φαινόμενο αποκομμένο από την κοινωνία και τις συνθήκες που το παράγουν. Κάθε είδους φαινόμενα βίας που έρχονται καθημερινά με τη μορφή της χιονοστιβάδας στο φως της δημοσιότητας δείχνουν το άλλο, το αδίστακτο πρόσωπο της κοινωνίας, τον πυρήνα της κοινωνικής οργάνωσης. Η κοινωνία της πολύμορφης βίας είναι ταυτόχρονα αποτέλεσμα του συνεχούς βιασμού της ίδιας της κοινωνίας από ένα πλέγμα συστημάτων και συμφερόντων. Γιατί η βία είναι βασικό χαρακτηριστικό της κοινωνίας και συνδέεται με την ανισότητα και την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Η όξυνση των φαινομένων της βίας συνδέεται με διαδοχικές κρίσεις και τις κυρίαρχες πολιτικές που δοκιμάζουν τα τελευταία χρόνια τις αντοχές μας.
Πολύμορφη η βία στα σχολεία: από τον ενδοσχολικό εκφοβισμό (με το διεθνές όνομα bullying από το 1994 τον ψευτοπαληκαρισμό, το πείραγμα, τη λεκτική – ψυχολογική, αλλά και σωματική βία, το κυνήγι του αδύναμου) μέχρι την κρατική, θεσμική βία και την εγκληματική δράση συμμοριών. Η κυβέρνηση και οι εκπρόσωποί της και οι διαπρύσιοι κήρυκες του σύγχρονου εκμεταλλευτικού συστήματος επιδιώκουν να κρύψουν την αλήθεια αποσυνδέοντας το φαινόμενο της βίας στα σχολεία από τις γενικότερες κοινωνικές συνθήκες.
Το υπουργείο Παιδείας μεταφέρει την ευθύνη για την αντιμετώπιση του «φαινομένου» στους εκπαιδευτικούς και στους διευθυντές των σχολικών μονάδων. Η σχολική εκπαίδευση γέµισε με λογής λογής ψηφιακές πλατφόρµες τα τελευταία χρόνια. Το Υπουργείο Παιδείας προτείνει ως λύση μια νέα ψηφιακή εκπαιδευτική πλατφόρµα καταγραφής καταγγελιών για περιστατικά βίας σε βάρος παιδιών και εφήβων στον σχολικό χώρο. Ωστόσο το υπουργείο παρακάμπτει βασικά ζητήματα που σχετίζονται με την «ενδοσχολική βία» και ουσιαστικά θέτει εξ αρχής το αντικείμενο σε λάθος βάση. Το υπουργείο, απλά, για ακόμα μία φορά μεταφέρει την ευθύνη στους εκπαιδευτικούς και στους διευθυντές των σχολικών μονάδων. Η ύπαρξη ψηφιακής πλατφόρμας για καταγγελίες δε θα συμβάλει ώστε να υπάρχει ένα κλίμα εμπιστοσύνης στη σχολική κοινότητα. Αντίθετα, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να οδηγήσει σε καταστάσεις «κανιβαλισμού». Αυτό που λείπει σήμερα από τη σχολική ζωή δεν είναι μια ψηφιακή πλατφόρμα καταγγελίας, αλλά τα μέτρα στήριξης.
Κυβέρνηση και υπουργείο Παιδεία «ξεχνούν» ότι η βία είναι βασικό χαρακτηριστικό της κοινωνίας και συνδέεται με την ανισότητα και την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Επομένως αναπαράγεται και στους θεσμούς της, όπως είναι και το σχολείο. Οι σοβαρότερες αιτίες, όμως, μπορούν να αναζητηθούν στις δομές της καπιταλιστικής κοινωνίας που χαρακτηρίζονται από έναν απάνθρωπο ανταγωνισμό που αναπαράγεται σε όλες τις μορφές της κοινωνικής ζωής. Η κοινωνική περιθωριοποίηση ευπαθών κοινωνικών ομάδων που εντείνεται από την οικονομική κρίση, τα εργασιακά προβλήματα τροφοδοτούν τη βία και την εγκληματικότητα.
Η ίδια η πολιτική της κυβέρνησης είναι η απεχθέστερη μορφή βίας εναντίον του κόσμου της εργασίας και του «κοινωνικού κράτους» που σπέρνει τη φτώχεια, την ανεργία και τη μαζική εξαθλίωση. Όσο η φτώχεια , ο κοινωνικός αποκλεισμός, οι διακρίσεις, η βία και η εκμετάλλευση ανθούν, τόσο θα οξύνονται τα φαινόμενα ενδοσχολικής βίας.
Η απειλή της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού που είναι μια από τις απεχθέστερες μορφές και βασική αιτία της βίας ακουμπάει με βάση τα στοιχεία το 2022, 95,3 εκατομμύρια ανθρώπους στην ΕΕ (22% του πληθυσμού). Τα υψηλότερα ποσοστά καταγράφηκαν στη Ρουμανία (34,4%), τη Βουλγαρία (32,2%), την Ελλάδα (26,3%) και την Ισπανία (26%). Όσον αφορά την ηλικία, ο υψηλότερος κίνδυνος φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού στην ΕΕ καταγράφηκε για νεαρούς ενήλικες ηλικίας 18-24 ετών (26,5%)
Η βία εκφράζεται και αναπαράγεται μέσα από την αυταρχική οργάνωση του σχολείου. Ένα σχολικό περιβάλλον που υπηρετεί τη λογική των επιδόσεων, «αρένα» άγριου ανταγωνισμού, υπερφορτώνει τους μαθητές με διδακτική ύλη, στείρες και αποσπασματικές γνώσεις, πολλές άλλες υποχρεώσεις (φροντιστήρια, ξένες γλώσσες κ.λπ.), με πρόσθετο άγχος και ένταση, ανασφάλεια και αρνητισμό. Τέσσερα στα πέντε παιδιά βιώνουν καταστάσεις άγχους που συνδέονται με τη σχολική ζωή (Pulse RC – ΕΚΚΕ).
Η εκπαιδευτική πολιτική εκφράζει και αναπαράγει τη βία. Το σχολείο των περικοπών και της φτώχειας οξύνει τα φαινόμενα βίας, ενώ δεν υπάρχει εξειδικευμένο προσωπικό, όπως κοινωνικοί λειτουργοί, παιδοψυχολόγοι, κ.α. Βία, άλλωστε, δεν είναι οι καταργήσεις χιλιάδων τμημάτων και σχολείων; Βία δεν είναι ο οικονομικός στραγγαλισμός των σχολείων; Γενικότερα η οικοδόμηση ενός ελιτίστικου, ανταγωνιστικού σχολείου της εξειδίκευσης και της κατάρτισης για λίγους και εκλεκτούς που απορρίπτει τους κοινωνικά αδύνατους και τους εξωθεί βίαια στην εγκατάλειψη και τον κοινωνικό αποκλεισμό είναι ακραία έκφραση της συστημικής βίας.
Παρά τις δυσκολίες υπάρχουν δυνατότητες παιδαγωγικής παρέμβασης, αλλά το πρόβλημα είναι, κυρίως, κοινωνικοπολιτικό. Οι μάχιμοι εκπαιδευτικοί παρά την έλλειψη αναγκαίων υποδομών δίνουν καθημερινά μάχες επιδιώκοντας όχι μόνο τη μετάδοση γνώσεων, αλλά και να διαπαιδαγωγήσουν τους νέους με βάση τις πανανθρώπινες αξίες του σεβασμού και της αλληλεγγύης. Χρειάζονται πολλά: συλλογικότητα, μόρφωση, πολιτισμός, μια ανθρωποκεντρική οργάνωση της κοινωνίας βασισμένης στις αρχές της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ισότητας.
