Tης Μαριάννας Τζιαντζή - Πριν
Πρόσφατα έπεσε στα χέρια μου το βιβλίο του Ανδρέα Νενεδάκη Απαγορεύεται. Το ημερολόγιο της Γιούρας (εκδ. Θεμέλιο, 1964). Δεν είναι ένα «ευχάριστο» (feel good) ανάγνωσμα, και αρχικά δίσταζα να το αρχίσω γιατί είναι πολλά αυτά που μας κάνουν μαύρη την ψυχή αυτές τις μέρες. Όμως, καθώς τον τελευταίο καιρό μάς απασχολεί η τύχη αυτού του νησιού και ο διεθνής διαγωνισμός για την «αξιοποίησή» του», τη μετατροπή του σε ενεργειακό hub, πίεσα τον εαυτό μου να το διαβάσει.
Όπως σημειώνει ο συγγραφέας: «Αυτό το βιβλίο το ’γραψαν με το αίμα τους οι πολιτικοί κρατούμενοι της Γιούρας· εγώ αντίγραψα». Οι ημερολογιακές καταγραφές αρχίζουν τον Ιούλιο του 1947, στην καρδιά του Εμφυλίου, και τελειώνουν τον Ιούλιο του 1950.
Ας σημειωθεί ότι πολύ λίγα βιβλία-μαρτυρίες έχουν γραφτεί για τη Γυάρο εκείνων των χρόνων σε σύγκριση με τα πολυάριθμα που αναφέρονται στη Μακρόνησο.
Διαβάζοντας το Απαγορεύεται μεταφέρθηκα στη Γάζα και, αντίστοιχα, διαβάζοντας για τη Γάζα μεταφέρθηκα στη Γυάρο.
Αυτήν την εβδομάδα στη Γάζα συνέβη μια νυχτερινή νεροποντή. Αντιγράφω από τα δημοσιεύματα του Τύπου: «Πολλές σκηνές μπλημμύρισαν. Κάποιοι εκτοπισμένοι χρησιμοποίησαν κουβάδες για να προστατεύσουν τα στρώματά τους από το νερό που έσταζε από τις σκηνές και έσκαψαν αυλάκια για να απομακρύνουν τα νερά. Η τιμή των νέων σκηνών και των πλαστικών καλυμμάτων αυξήθηκε κατακόρυφα, λόγω της μεγάλης ζήτησης. Οι εκτοπισμένοι χρησιμοποιούν σακιά από αλεύρι ή σχισμένα ρούχα και νάιλον σακούλες για να φτιάξουν σκηνές. Μόλις άρχισε να βρέχει και να φυσά, κάποιες αυτοσχέδιες σκηνές πλημμύρισαν και άλλες παρασύρθηκαν από τον άνεμο. Ρούχα, τρόφιμα, εφόδια έγιναν μούσκεμα. Μέχρι χθες η τιμή για τις πλαστικές σκηνές ήταν 100 με 200 σέκελ (23-46 ευρώ) και σήμερα αυξήθηκε στα 700 με 800 σέκελ (166-190 ευρώ) λόγω της απληστίας των εμπόρων, ενώ η υπηρεσία του ΟΗΕ για τους Παλαιστίνιους πρόσφυγες (UNRWA) τόνισε ότι χρειάζονται περισσότερα καταλύματα και εφόδια ώστε οι Παλαιστίνιοι στη Γάζα να μπορέσουν να επιβιώσουν το χειμώνα που έρχεται».
Πίσω στον χρόνο, στη Γυάρο. Οι πρώτες σκηνές ήταν εγγλέζικες: «Της Λιβύης, όπως τις λέγαμε. Πάνω τους είχαν περάσει οι άνεμοι και οι κάψες της ερήμου. Στα παραπέτα διαβάζαμε ονόματα παράξενα. Άγγλοι, Γάλλοι, Αφρικανοί, Ασιάτες». Τις παλιές σκηνές οι εξόριστοι τις είχαν στήσει με χίλια βάσανα. Τις είχαν μπαλώσει με τα ίδια τους τα ρούχα. Τις είχαν χτίσει ως μισό μέτρο ύψος πάνω από τη γη, κουβαλώντας κρυφά πέτρες, χώμα και νερό για να εμποδίσουν τον αέρα, τη σκόνη και τη βροχή. Όμως τον Γενάρη του 1948 όλες οι παλιές σκηνές έπρεπε να απομακρυνθούν και να στηθούν οι νέες που ήταν αμερικάνικες. Μόνο που οι νέες «σχίζονταν σαν χαρτιά και με το παραμικρό φύσημα ανοίγονται ρωγμές που άδικα προσπαθούμε να τις κλείσουμε με πανιά, με κουβέρτες, με ραψίματα».
Το Γενάρη του ’49 ξεσπά τη νύχτα θύελλα που χάλασε πολλές σκηνές. «Σπάσανε τα σχοινιά. Σχίστηκαν τα παραπέτα, έπεσαν πάνω μας και όπως ήταν υγρές και λασπωμένες λασπωθήκαμε και μεις και τα πράματά μας. Φοβερές ώρες. Κρύο, χιονόνερο, διαολεμένος αέρας».
Πώς ήταν η ζωή «μέσα» στις σκηνές; Ο Νενεδάκης την περιγράφει με ανατριχιαστική ακρίβεια, έτσι που δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε το πώς είναι η ζωή στη Γάζα για όσους ακόμα ζουν εκεί. Δύο στρατιωτικοί γιατροί για τους 10.000 κρατούμενους της Γιάρου. «Το ογδόντα τοις εκατό βγαίνουν φυματικοί». Και οι υπόλοιποι αδενοπαθείς, με παλιές πλευρίτιδες, με πνευμονικά, με καρδιοπάθειες […] με ηπατίτιδες, ρευματισμούς, με αρρώστιες των ματιών». Στη Γάζα βομβαρδίστηκαν και αχρηστεύθηκαν πάνω από τα μισά νοσοκομεία. Άνθρωποι υποσιτισμένοι, ακρωτηριασμένοι, που πάσχουν από χρόνιες και νέες ασθένειες χωρίς φάρμακα και ιατρική φροντίδα. Σε ποιο ημερολόγιο να χωρέσουν τα βάσανά του;
Γη ποτισμένη με αίμα η Γυάρος, το ίδιο και η Γάζα, όπως και η Δυτική Όχθη. Δωσίλογοι, χίτες, αποβράσματα και εκλεκτοί του κράτους της Δεξιάς ήταν τότε οι δήμιοι. Σήμερα οι πάνοπλοι δήμιοι είναι τα χαϊδεμένα παιδιά των ΗΠΑ και της πολιτισμένης Δύσης.
Άλλοι τόποι, άλλες εποχές, όμως η ίδια κτηνωδία ενώ άλλες μορφές παίρνει η αντίσταση. Στη Γυάρο το κράτος επιδίωκε όχι μόνο τη σωματική αλλά και την ηθική εξόντωση των κρατουμένων. «Κανείς να μη γυρίσει με το κεφάλι ψηλά. Κανείς να μη μείνει χωρίς δήλωση μετανοίας». Και στη Μέση Ανατολή δεν έχουν όλοι υποταχθεί ενώ το αν θα κρατήσουν ψηλά το κεφάλι εξαρτάται και από τη διεθνή συμπαράσταση, από το πόσο όρθιοι θα σταθούμε κι εμείς εδώ – και ας μη μας βομβαρδίζουν, και ας μη ζούμε μες στα ερείπια, σε σκηνές που πλημμυρίζουν με την πρώτη βροχή.
