Εθνικές επέτειοι: κάθε χρόνο την ίδια εποχή το σκηνικό παραμένει πληκτικά ομοιόμορφο, ασφυκτικό, τα λόγια μεγαλοπρεπώς ανούσια, το παρελθόν γυαλισμένο και ηρωικό, μια οντότητα στέρεα, συμπαγής και αδιαπραγμάτευτα αληθής. Ιστορία και εκπαίδευση έχουν από την αρχή ως οργανωμένοι θεσμοί έναν ιδεολογικά φορτισμένο ρόλο. Το μήνυμα του υπουργού παιδείας για τη φετινή 25^η Μαρτίου επιβεβαιώνει ότι η αριστεία δεν τα πάει και τόσο καλά με τις ημερομηνίες και τα ιστορικά γεγονότα, κυρίως όμως ότι η κυρίαρχη τάξη, η ‘επίσημη γνώση’ και η κεντρική εκπαιδευτική πολιτική εξακολουθούν να έχουν ως στόχο την εμπέδωση ενός συνεκτικού εθνικού αφηγήματος, μιας συλλογικής μνήμης (ή λήθης), επιβεβλημένης ή κοινή συναινέσει.

Και κάπου εδώ περνάμε από την Ιστορία στις ιστορίες¹. Αυτές, που στην περίπτωση της επανάστασης του 1821, χαλάνε το αφήγημα της ‘ελληνικότητας’ και ‘χριστιανικότητας’ των μορφών της, σπάνε την εικόνα της ‘ενότητας’ αναδεικνύοντας εμφύλιες συγκρούσεις, εξεγέρσεις και αγώνες με ταξικό και κοινωνικό πρόσημο. Είναι αυτές οι ιστορίες που πρέπει να αναζητήσουμε αν θέλουμε να δημιουργήσουμε εκείνες τις αναγκαίες ρωγμές στο παρελθόν και το παρόν. Αν επιμένουμε να αντιλαμβανόμαστε την εκπαίδευση περισσότερο ως μια ‘πράξη αποσταθεροποίησης’ του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τα πάντα γύρω μας, ακόμα και τον ίδιο μας τον εαυτό, αν αφήσουμε την κεντρική πόρτα και προσπαθήσουμε να μπούμε στον κόσμο από ένα παραθυράκι, όπως έλεγε κι ο Ροντάρι.

Πριν από χρόνια βρέθηκα στην Άνδρο ως αναπληρώτρια εκπαιδευτικός, ανακαλύπτοντας ένα τέτοιο ‘παραθυράκι’. Η Άνδρος των αρχών του 19^ου αιώνα, τόπος αρχόντων, ναυτικών αλλά και πάμφτωχων, ακτημόνων γεωργών, ήταν από τα πρώτα νησιά που συμμετείχε στην επανάσταση του 1821. Εκεί ξεσπάει ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα κοινωνικών αγώνων που δόθηκαν στα πλαίσια του αγώνα για την ανεξαρτησία και δημιουργείται μια παράλληλη λαϊκή εξουσία, όταν τον Ιούλη του 1822 ‘φτωχοί αγρότες και ναυτικοί εξεγείρονται και προχωρούν στην εκλογή δικών τους διοικητικών οργάνων εκδίδοντας μανιφέστο με βαθύ πολιτικό περιεχόμενο σοσιαλιστικού χαρακτήρα’².

Η επονομαζόμενη ‘κομμούνα της Άνδρου’ κράτησε λίγους μήνες και διαλύθηκε μετά από κρατική επέμβαση. Δεν αποτελεί ένα γεγονός συμβατό με το κυρίαρχο αφήγημα για την επανάσταση και την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Όμως βρίσκεται εκεί, μεταξύ πολλών άλλων ιστοριών σύγκρουσης και ανυπακοής εκείνης της περιόδου και αυτών που ακολούθησαν. Να θυμίζει ότι οι άνθρωποι πάντα σκέφτονταν και δρούσαν ως συνειδητά πολιτικά όντα, ικανά να φανταστούν και να φτιάξουν διαφορετικούς κόσμους, ίσως λιγότερο άδικους και εξαθλιωμένους. Βρίσκεται εκεί να σκαλίζει την αμφισβήτηση στη θέση του μύθου, να επαναφέρει τα άβολα ερωτήματα που θέτει το παρόν, αυτό το αντιηρωικό παρόν, που τσακίζει σώματα, συνειδήσεις και όνειρα. Να επαναπροσδιορίζει τη σχέση μας με το μέλλον.

Απέναντι λοιπόν στην πατρίδα κι όλους αυτούς που δεκάρα δε δίνουν για μας, απέναντι στις εθνικές επετείους που κατασκευάζουν αλήθειες και κανονικότητες, στις παρελάσεις που μυρίζουν ναφθαλίνη και πόλεμο, να θυμηθούμε την ικανότητά μας να σκεφτόμαστε και να διεκδικούμε σχολεία, γειτονιές και κόσμους αλλιώτικους, ατίθασους, ανθρώπινους.