ΤΟ ΦΑΡΜΑΚΟ
Της Ελένης Στρατούλη
Από το βιβλίο Η ΙΘΑΚΗ ΑΣ ΠΕΡΙΜΕΝΕΙ
Καμαρώνει το νησί για τον ελαιώνα του. Περισσότερα από τέσσερα εκατομμύρια ελαιόδεντρα δεν είναι και λίγα! Το ντύνουν σχεδόν ολόκληρο, ανεβοκατεβαίνοντας κυματιστά στους αλλεπάλληλους λοφίσκους και τα χαμηλά βουνά. Οι περισσότερες ελιές θεόρατες, αιωνόβιες, με κορμούς σμιλεμένους απ’ τον καιρό, τραχείς, στριφτούς, με ρωγμές και κουφάλες, μοιάζουν με πρωτότυπα έργα τέχνης στο ανοιχτό μουσείο της φύσης.
«Ο χρόνος, με του ανέμου τα σύνεργστο κορμί της σκάλισε ξωθιές
μες στης σκιάς της τα κάτεργα
αγκαλιασμένες να στροβιλίζονται…»
Κάθε δεύτερο χρόνο βαραίνουν απ’ τον καρπό, που δεν τον φτάνουν τα χέρια, παρά τον μαζεύουν υπομονετικά για μήνες, καθώς ωριμάζει μες στο χειμώνα και πέφτει στη γη, πάνω στ’ απλωμένα δίχτυα. Για να δώσει λάδι αραιό και χρυσοπράσινο, που όμως έχει μεγάλη οξύτητα και χάνει σε ποιότητα.
Μα δεν ήταν πάντοτε έτσι. Λάδι, κρασί και βελανίδι ήταν για αιώνες η κύρια παραγωγή του νησιού. Και σε περιορισμένη ποσότητα στάρι, που έφτανε μόνο για τις ανάγκες λίγων μηνών. Το έδαφός του, κατά κανόνα ορεινό κι ημιορεινό, δεν ευνοούσε άλλες καλλιέργειες. Η μονοκαλλιέργεια της λιανολιάς επιβλήθηκε απ’ τους Ενετούς, που απ’ τα μέσα του 16ου αιώνα, με σειρά διαταγμάτων, άλλοτε απειλώντας κι άλλοτε δελεάζοντας μ’ επιδοτήσεις, έπεισαν τους καλλιεργητές να κεντρώσουν τις αγριλιές και να φυτέψουν καινούργιες, τόσο στ’ αποψιλωμένα απ’ τις επιδρομές όσο και στα ελεύθερα εδάφη της υπαίθρου. Έτσι η γη πλημμύρησε από ελαιόδεντρα κι η παραγωγή λαδιού αυξήθηκε σημαντικά, τροφοδοτώντας τη Γαληνοτάτη, που το εμπορευόταν αποκλειστικά, κυρίως για φωτισμό.
Παρά τις καταστροφές, την εγκατάλειψη και τα ημίμετρα για την προστασία του, ο ελαιώνας επιβίωσε μέχρι σήμερα, αναπτύχθηκε σε ύψος φτάνοντας και τα εικοσιπέντε μέτρα, αλλά δεν εκσυγχρονίστηκε. Η διαχείρισή του είναι λειψή και παρωχημένη. Απ’ τη δεκαετία του 1980, ο τουρισμός έβαλε την παραγωγή λαδιού σε δεύτερη μοίρα κι ο ελαιώνας έγινε κι αυτός αξιοθέατο. Ωστόσο, παραμένει ένα μοναδικό φυσικό οικοσύστημα, που στολίζει με το χαρακτηριστικό χρώμα του το νησί, προστατεύει τα πρανή απ’ τη διάβρωση και θρέφει με αγνό λάδι τις οικογένειες των παραγωγών. Η κλάδευση ανανέωσης σύμφωνα με τις οδηγίες της αρμόδιας υπηρεσίας δίνει ελπίδα στη νέα γενιά καλλιεργητών, το παράνομο όμως πετσόκομμα ανοίγει αθεράπευτες πληγές. Σε κάποιες περιπτώσεις η βιολογική καλλιέργεια εξασφαλίζει λάδι εξαιρετικής ποιότητας και ξεχωριστής διατροφικής αξίας, που εξάγεται μ’ επιτυχία και στο εξωτερικό.
Ο ελαιώνας είναι παράδεισος επί γης, μα δεν υπάρχουν αρχάγγελοι να τον φυλάνε. Μόνον οι άνθρωποι, σ’ ένα αέναο πάρε-δώσε μαζί του. Δεν μας ζητάει πολλά για να προσφέρει τα δώρα του. Προπαντός, να μην τον βλάπτουμε. Μας κερνάει ζωή κι ομορφιά, μα εμείς τον ποτίσαμε δηλητήριο. Δε θα ξεχάσω τους αεροψεκασμούς της Νομαρχίας επί δεκαετίες, με την ευλογία μάλιστα του Υπουργείου Γεωργίας. Τα ελικόπτερα σε χαμηλές πτήσεις να σκορπίζουν για την καταπολέμηση του δάκου επικίνδυνο φάρμακο, πες το καλύτερα φαρμάκι, που έπεφτε ανεξέλεγκτα πάνω και σε άλλες καλλιέργειες, σε κατοικίες, λίμνες, ποτάμια, ρέματα, πηγές, πηγάδια, ζώα κι ανθρώπους. Για το εντομοκτόνο Fenthion (Lebaycid ec 550) που χρησιμοποιούσαν, ο Συνήγορος του Πολίτη σε σχετικό του Πόρισμα το 2003 ανέφερε μεταξύ άλλων ότι «είναι ουσία ισχυρά τοξική, ανθεκτική κι επικίνδυνη για την ανθρώπινη ζωή και το περιβάλλον, όπως το DDT, επηρεάζει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό το κεντρικό νευρικό σύστημα όλων των ζωντανών οργανισμών και έχει δυνατότητα βιοσυσσώρευσης στα περιβαλλοντικά συστήματα και κυρίως στην οργανική ύλη του εδάφους ή στα έλαια των καρπών, με συνεπαγόμενη δυνατότητα εισόδου στην τροφική αλυσίδα». Γι’ αυτό κι απαγορεύτηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση απ’ το 2004, με παράταση για τη χώρα μας μέχρι το 2007. Πώς να μην αναρωτιόμαστε μήπως έχει μερίδιο ευθύνης για τον καρκίνο, τη λευχαιμία, τη σκλήρυνση κατά πλάκας κι άλλες χρόνιες και θανατηφόρες ασθένειες που τα τελευταία χρόνια προσβάλλουν τον πληθυσμό του νησιού, σχεδόν σαν επιδημία.
Την τοξικότητα του δακοκτόνου φαρμάκου κάποιοι εδώ την καταλάβαιναν αλλιώς ή τη διακωμωδούσαν. Κι έτσι κυκλοφόρησε το ανέκδοτο για τον καφετζή-παντοπώλη ενός χωριού, που όταν έβλεπε πελάτη να βήχει πολύ, του έριχνε δυο-τρεις σταγόνες lebaycid στον καφέ του, για να γιάνει! Ε, αφού σκότωνε το δάκο, δεν θα σκότωνε και το μικρόβιο της γρίπης;
Μέσα φθινόπωρου, και μια βόλτα στην καρδιά του ελαιώνα γεμίζει τις αισθήσεις με εικόνες και ήχους ενός άλλου κόσμου. Λίγος φέτος ο καρπός, πράσινος, κρύβεται ανάμεσα στα φυλλώματα. Τα δίχτυα δεν απλώθηκαν ακόμα. Μα τριγύρω στο πετρώδες έδαφος, τα κυκλάμινα απλώνουν το δικό τους μαβί δίχτυ, στην ίδια απόχρωση με αυτό που απλώνουν την άνοιξη κάτω απ’ τις ελιές οι ίριδες. Αν έχεις τύχη, μπορεί ν’ ακούσεις και το μελωδικό κελάηδημα του κότσυφα.
«…Κι ένα κοτσύφι, στολίδι στα μαλλιά
μ’ απλωμένο δίχτυ το τραγούδι του
να παγιδεύει - πριν παγιδευτεί -
τον Έρωτα».
ΕΛΕΝΗ ΣΤΡΑΤΟΥΛΗ
Συν/χος δικηγόρος
