Μορφές της Κερκυραϊκής γης

ΦΩΤΟΣ ΓΙΟΦΥΛΛΗΣ- ΜΙΑ ΠΟΛΥΠΛΕΥΡΗ ΑΛΛΑ ΑΜΦΙΛΕΓΟΜΕΝΗ ΜΟΡΦΗ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

Του Γιάννη Μπαρδάκη

« Βρήκα μες σε χαρτιά κιτρινισμένα

το σονέτο για κείνη τη κυρία

πουταν τότες κορίτσι, όλο ευτυχία:

τα 18 δεν τάχε δα κλεισμένα.

Κ’ είν’ από τότες χρόνια 23

λιγώτερα μητ’ ένα περασμένα

θάχει πατήσει πια 41

τάχα όμως ν’αχει νοιώσει δυστυχία?

Τώρα δε θάναι πια μήτε δροσάτη

μήτε και πεταχτούλα, μήτε ναι

θάναι δυσκολοκίνητη, γιομάτη

μα ακόμη θα κρατεί κι όμορφο κάτι

«Κλείνω, θα λέει με νάζι τα 29»

Μα οι αριθμοί δεν έχουνε σπλαχνιά».

Ένα από τα ποιήματα του θρεμμένου με την επτανησιακή σατιρική παράδοση Φώτου Γιοφύλλη, του φανατικού δημοτικιστή και λυρικού ποιητή από τη ποιητική του συλλογή του 1928 « Τελευταία ώρα του σονέτου».

Ο Φώτος Γιοφύλλης υπήρξε ποιητής, πεζογράφος, δημοσιογράφος, τεχνοκριτικός, ζωγράφος και γλύπτης. Δηλαδή πολυτάλαντος άνθρωπος, διαπνεόμενος από το κίνημα του φουτουρισμού του Ιταλού Μαρινέττι.

Το πραγματικό του όνομα ήταν Σπύρος Μουσούρης και διάλεξε το ψευδώνυμο από το λουλούδι γιοφύλλι που είναι η αγριοβιολέττα.

Γεννήθηκε στο χωριό Άγιοι Δούλοι της Κέρκυρας στις 5 Ιουνίου 1887. Θεωρούσε όμως πατρίδα του την Ιθάκη, τόπο καταγωγής του ειρηνοδίκη πατέρα του Νικολάου Μουσούρη.

Η μοίρα τον σημάδεψε, αφού στη παιδική του ηλικία έπαθε ατύχημα και του άφησε σε όλη του τη ζωή μια χωλότητα στο πόδι.

Το Δημοτικό και το Γυμνάσιο το τελείωσε στη Κέρκυρα παρακολουθώντας για δύο χρόνια ζωγραφική και γλυπτική στη Καλλιτεχνική Σχολή του Κερκυραίου ζωγράφου Σπύρου Πιζάνη. Έφυγε για λίγο στην Ιταλία και το 1907 επέστρεψε στην Ελλάδα και στην Αθήνα όπου παρακολούθησε μαθήματα σε …..τρείς σχολές, το Πολυτεχνείο, τη Νομική και τη Φιλοσοφική, χωρίς ποτέ να αποκτήσει πτυχίο.

Κατά τη διάρκεια των σπουδών του άρχισε να ασχολείται επαγγελματικά με τη δημοσιογραφία.

Υπήρξε από τα πρώτα μέλη της Ένωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών και εργάστηκε ως συντάκτης, αρχισυντάκτης, διευθυντής και τακτικός ή έκτακτος φιλολογικός συνεργάτης σε πληθώρα εφημερίδων και περιοδικών.

Αξίζει να αναφερθούν ενδεικτικά οι εφημερίδες, Ακρόπολις, Ελεύθερον Βήμα, Ριζοσπάστης, Έθνος, Η Καθημερινή, Ελεύθερος Τύπος, Ελεύθερος Λόγος, Δημοκρατία, Πρωϊα, Νέοι Καιροί και τα περιοδικά Εβδομάς, Θεατής, Θησαυρός, Μπουκέτο, Γυναίκα, Νεοελληνικά Γράμματα και Φιλολογική Πρωτοχρονιά.

Εμφανίστηκε για πρώτη φορά στα Γράμματα με ποίημά του που δημοσιεύτηκε το 1905 στη « Εφημερίδα των Ειδήσεων» της Κέρκυρας.

Στο τίτλο του άρθρου μου χαρακτήρισα τον Γιοφύλλη αμφιλεγόμενη προσωπικότητα των ελληνικών Γραμμάτων και της εν γένει ζωής του γιατί:

Ενώ υπήρξε διευθυντής στα περιοδικά Αιτωλικά Γράμματα, Ελεύθερα Επτάνησα, Εφημερίς των Ιθακησίων, Οικονομική Ζωή και ιδρυτής στα περιοδικά Πολιτισμός, και Πρωτοπορία, που κινούνταν στο χώρο της ελευθερίας και της προόδου και ακόμη φανατικός δημοτικιστής και υπέρμαχος της γλώσσας του Γιάννη Ψυχάρη τον οποίο είχε ως πρότυπό του και συνεργάστηκε με πολλά προοδευτικά περιοδικά και εφημερίδες, όπως για παράδειγμα με τον Ριζοσπάστη, εν τούτοις τη διετία 1941-1943 μέσα στη Κατοχή συνεργάστηκε με την εφημερίδα « Κουαδρίβιο» που κυκλοφορούσε κάθε Κυριακή και αποτελούσε την ελληνική έκδοση του ιταλικού φασιστικού φύλλου “ ” ( Ο Τίβερης) που χαρακτηριζόταν ως « εφημερίς της νέας τάξεως» και παρά το γεγονός ότι είχε περιεχόμενο λογοτεχνικό και πολιτιστικό στα κείμενά της υπερασπιζόταν τη « Νέα Τάξη» του Μπενίτο Μουσολίνι.

Βέβαια με το περιοδικό συνεργάστηκαν και άλλες σημαντικές προσωπικότητες των Ελληνικών Γραμμάτων, όπως ο Φώτης Κόντογλου, ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, ο Αλέκος Λιδωρίκης και άλλοι, αλλά όπως δικαιολογήθηκαν μετά την απελευθέρωση το έκαναν για να επιζήσουν, παίρνοντας μια μικρή χρηματική αμοιβή και κυρίως τρόφιμα.

Επίσης, ο Γιοφύλλης κατά τη διάρκεια της Μεταξικής Δικτατορίας, συνελήφθη, για το γεγονός ότι ανήκε στο γερμανικό κίνημα που προσπαθούσε να ανατρέψει τον Αγγλόφιλο Ιωάννη Μεταξά.

Ακόμη τη νύχτα της 1ης προς τις 2 Αυγούστου 1944 συνελήφθη από τους Γερμανούς για αντίσταση εναντίον τους, αρχικά κλείστηκε στο στρατόπεδο αιχμαλώτων στου Γουδή και φυλακίστηκε στις φυλακές Αβέρωφ, όπου παρέμεινε μέχρι τις 8 Οκτωβρίου 1944, δηλαδή τέσσερις μέρες πριν την Απελευθέρωση και την αποχώρηση των Γερμανών.

Μέσα στο στρατόπεδο κράτησης τον Σεπτέμβρη του 1944 έγραψε το ποίημα « Αιχμάλωτοι» που περιελήφθη στη ποιητική συλλογή « Αγώνες κι αγωνίες» και από το οποίο ανθολογώ τη πρώτη και τη τελευταία στροφή:

« Στ’ άχερο, μες στο στάβλο, ξαπλωμένοι,

ή σαν τα ρούχα πλένουμε στη βρύση,

ή σιωπούμε στον ήλιο καθισμένοι,

προσμένουμε για νάρτει η μόνη λύση:

Να συντριφτούν αυτοί οι καταραμένοι,

πούχουνε τη φυλή μας ξεκληρήσει.

Μα πως θέλετε τάχα να φερθούν

κακούργοι αισχροί χωρίς μετανοιωμό

που ληστρικήν ιδέαν υπηρετούν,

που αποτελούν χωρίς τιμή στρατό,

που σφάζουν τα μωρά κι απέ κρεμούν

τ’ άντερα στων μανάδων το λαιμό!».

Ύμνησε όμως και τους αγώνες του Πολυτεχνείου μ’ ένα ποίημά του που έγραψε στη Ραφήνα τον «Τρύγο του 1974» όπως μας πληροφορεί, με τίτλο « Εδώ Πολυτεχνείο».

« Στον άγιο ήχο της φωνής: «Εδώ Πολυτεχνείο!...» στο κάλεσμα της νιότης μας, που φέρνει προς το φως άστραψε σ' όλες τις ψυχές τ' άφταστο μεγαλείο της Λευτεριάς και ξέσπασε κάθε καημός κρυφός!

Τ' ατράνταχτα τα στήθια σας, παιδιά, γινήκαν κάστρα, και πάλεψαν σκληρά κι ορθά με τανκς και με πιστόλια

σαν η ψυχή σας έφερνε στον ουρανό και στ' άστρα το θρίαμβο της Λευτεριάς, μες σε βροχή από βόλια.

Στα παλληκάρια που ‘πεσαν στην άνιση την πάλη

δόξα τούς πρέπει και τιμή μες σε χιλιάδες χρόνια!

Μα και σε σας που ζήσατε, για να χαρείτε πάλι

ολάκαιρη την Λευτεριά, την πάμφωτη κι αιώνια!...»

Όπως προανέφερα ο Γιοφύλλης ήταν πολυσχιδής προσωπικότητα και μία από τις καλλιτεχνικές του ιδιότητες ήταν και αυτή του κριτικού θεάτρου και κινηματογράφου.

Έτσι με την ιδιότητα του δημοσιογράφου της εφημερίδας « Ακρόπολις» του Βλάση Γαβριηλίδη, παρακολούθησε τα γυρίσματα της μυθικής βωβής ταινίας του Ορέστη Λάσκου « Δάφνις και Χλόη», βασισμένη στο ομώνυμο ειδύλλιο του Λόγγου που προβλήθηκε τον Φεβρουάριο του 1931.

Η επιτυχία του Ορέστη Λάσκου έγκειτο στο γεγονός ότι μετά επιμονή και φορτικά παρακάλια , έπεισε την ελληνοαμερικάνα καλλονή Λούσυ Ματλή να εμφανιστεί ολόγυμνη ως Χλόη. Ήταν παγκόσμια πρώτη γυμνική εμφάνιση, αφού η αντίστοιχη της μεγάλης ηθοποιού Χέντι Λαμάρ, έγινε 2 χρόνια μετά το 1933 στη ταινία του Γκούσταβ Μάχατι « Έκσταση».

Κατά τα τελευταία γυρίσματα λοιπόν της ταινίας που γινόντουσαν το Νοέμβριο του 1930 στη λίμνη της Βουλιαγμένης με ανυπόφορο κρύο, ο Φώτος Γιοφύλλης εκστασιασμένος από το γυμνό σώμα της Ματλή έγραψε μια …. ποιητική κριτική, την οποία αντιγράφω:

« Το κορίτσι αυτό έχει ένα λεπτό νεραϊδένιο σώμα με μια ρόδινη λεπτή επιδερμίδα. Κι επειδή από μικρή η ολόχαρη Λούση χορεύει αρχαίους χορούς, γυμνή ή μισόγυμνη, έχει πάρει τον αέρα της κινήσεως του γυμνού της μέσα στον αέρα. Ο χορός της δεν έχει καμιά ντροπή. Το γυμνό σωματάκι της πάλλεται ελεύθερα και ρυθμικά στον γαλανό αιθέρα, ανάμεσα στα δέντρα, πλάϊ στα νερά! …..

Και ο χορός της είναι τεχνικός και ρυθμικός: αποτέλεσμα από πολλήν και συστηματικήν εξάσκησιν. Έτσι, ενώ ο φακός της

κινηματογραφικής μηχανής την παραμονεύει, αυτή μπορεί ελεύθερα να χορεύει και να πηδά, να κινείται και να ζει ολόγυμνη, χωρίς φόβο και χωρίς μάταιη σεμνοτυφία….».

Η Λούσυ Ματλή ολόγυμνη κάνει μπάνιο στη λίμνη της Βουλιαγμένης.

Το 1935 σε ηλικία 48 χρόνων παντρεύτηκε την 29χρονη ζωγράφο, λογοτέχνιδα και δημοσιογράφο Ναυσικά Γεωργιάδη, η οποία ήταν και αυτή Επτανήσια. Έζησαν μαζί ευτυχισμένα χρόνια στην οδό Σπετσών 47 στη Κυψέλη. Η Ναυσικά είχε γεννηθεί στη Σμύρνη το 1906 και πέθανε στις 21 Ιανουαρίου 1990 σε ηλικία 84 χρόνων. Ετάφη κοντά στον σύζυγό της στο Γ΄ Νεκροταφείο.

Ναυσικά Γεωργιάδη

Ο Γιοφύλλης πέθανε πλήρης ημερών και έργων ( 94 χρόνων) από έμφραγμα του μυοκαρδίου στις 13 Δεκεμβρίου 1981 στην Αθήνα και ετάφη στο Γ' Νεκροταφείο στον ίδιο τάφο με τη μητέρα του, αφήνοντας ως παρακαταθήκη 76 τόμους βιβλίων πρωτότυπα και μεταφράσεις, καθώς και πολλά έργα ζωγραφικής και γλυπτικής .

Αποκόμματα του αρχείου μου των εφημερίδων « Νέα» και «Έθνος» της 14ης Δεκεμβρίου 1981 με αναφορά στο θάνατό του , καθώς και το αγγελτήριο της κηδείας του