του Απόστολου Νικολόπουλου,
Όπως πληροφορηθήκαμε και από ανάρτηση του υπουργείου Παιδείας, στις 6 και 7 Δεκεμβρίου πραγματοποιήθηκε «με επιτυχία» το διήμερο που οργάνωσε με θέμα την καινοτομία και επιχειρηματικότητα στην ανώτατη εκπαίδευση. Δεν πρόκειται για μια «ξεκάρφωτη» πρωτοβουλία, αφού άλλωστε προχωρούν και νομοθετικές αλλαγές σε σχετικά πεδία, όπως αυτές για τις spin-off εταιρίες (εταιρίες-τεχνοβλαστοί).
Η λέξη «καινοτομία» αποκτά πλέον μια μαγεία και γίνεται του συρμού. Κάθε αναλυτής για τα εκπαιδευτικά και οικονομικά θέματα, που θέλει να προβάλλεται σαν «έγκριτος» από τους κυρίαρχους κύκλους, οφείλει να κλίνει αυτή τη λέξη σε όλες τις πτώσεις και με σεβασμό. «Να αγκαλιάσουμε την καινοτομία!». «Η καινοτομία είναι το κλειδί για το ξεβάλτωμα της εκπαίδευσης και την πρόοδο!». Αυτά και άλλα τέτοια διακηρύσσονται σε πολλές εφημερίδες, ενώ δημοσιεύονται ειδήσεις για βραβεύσεις σχολείων σαν «καινοτόμα», εκδηλώσεις για την καινοτομία σε σχολεία κ.ο.κ.
Μα δεν είναι καλή η καινοτομία; Δεν πρέπει να επιζητούμε το καινούριο και να είμαστε ευμενείς στην πρόοδο;
Σωστά, αλλά εδώ ο όρος χρησιμοποιείται καταρχάς με την οικονομική του έννοια. Στην πρώτη έκδοση του εγχειρίδιου Frascati του ΟΟΣΑ (2002), που είναι βασική πηγή για τα σχετικά θέματα, διαβάζουμε ότι «η καινοτομία αναφέρεται στη μετατροπή μιας νέας ιδέας σε νέο εμπορεύσιμο προϊόν ή υπηρεσία, για μια νέα βελτιωμένη λειτουργία, μέθοδο παραγωγής ή διανομής ή ακόμη και σε μία νέα μέθοδο παροχής της κοινωνικής υπηρεσίας». Υπάρχουν και άλλοι ορισμοί, αλλά όλοι έχουν ως συστατικό τους την εμπορευματοποίηση ή το μετασχηματισμό διαδικασίας ή υπηρεσίας. Δεν μιλάμε λοιπόν αφηρημένα για «καινοτομία», αλλά για χρήματα και (κατά βάσιν, αντίστοιχες) αλλαγές στην οργάνωση.
Δεύτερον, η χρονική στιγμή δεν είναι τυχαία και σχετίζεται με ταξικούς σχεδιασμούς μεγάλης εμβέλειας. Στο διήμερο του υπουργείου παρουσιάστηκαν, ανάμεσα σε άλλα, η «Νέα Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τα Πανεπιστήμια» της ΕΕ, που θα ξεκινήσει από το επόμενο έτος, και η πρωτοβουλία του ΟΟΣΑ «για τη Συνεργασία και Ενεργοποίηση των Ιδρυμάτων Ανώτατης Εκπαίδευσης στα θέματα της Επιχειρηματικής Εκπαίδευσης». Η καινοτομία αποκαλύπτεται, παύει πια να είναι μια όμορφη κόρη και μεταμορφώνεται σε μια φιλάργυρη γριά.
Σε όλα αυτά μπαίνει και ο ΣΕΒ, που στις 29 Νοεμβρίου δημοσιοποίησε τη special report «Η Ελλάδα επιστρέφει μέσα από τη Καινοτομία». Ζητά να ληφθούν μέτρα για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων στην Ελλάδα σε τομείς καινοτομίας και υψηλής τεχνολογίας, μάλλον γιατί θεωρεί ότι επιχειρήσεις-μέλη του μπορούν να επωφεληθούν βγάζοντας χρήματα από εμπόριο ή ενισχύσεις, να πλασαριστούν στο διεθνές οικονομικό παιχνίδι, να αποκτήσουν πρόσθετη τεχνογνωσία ή να επιβάλλουν πιο ευνοϊκούς όρους (λειτουργίας, διαχείρισης προσωπικού κ.λπ.) γι’ αυτές.
Δεν υπάρχει όμως μόνο η ανώτατη εκπαίδευση, αλλά επίσης η πρωτοβάθμια και η δευτεροβάθμια. Μήπως εδώ τα πράγματα είναι διαφορετικά, αφού δεν συντελείται έρευνα που μπορεί να παράγει προϊόντα; Γιατί να αντιταχθεί κάποιος στις λεγόμενες «καινοτόμες» εκπαιδευτικές δράσεις και μεθόδους, που επαινούνται από διάφορες πλευρές;
Αυτά όμως που συστήνονται σαν αναγκαίες «καινοτομίες» στα σχολεία, αποτελούν τον προάγγελο ή την υλοποίηση βασικών πλευρών μιας ακραίας αντιδραστικής πολιτικής. Η «ανεστραμμένη μάθηση» και η «τηλεκπαίδευση» αποτελούν αυτομάτως το έδαφος για καινοτομίες που οδηγούν σε περικοπές δημόσιων πόρων και υποβάθμιση της εκπαίδευσης, όπως και σε εύκολα κέρδη των επιχειρήσεων με σχετικά εκπαιδευτικά προϊόντα. Καινοτομία στην εκπαίδευση είναι, με κάποιες προϋποθέσεις, και η εφαρμογή «νέων» διοικητικών πρακτικών, που μπορεί να προωθούν με πρωτότυπο και ρηξικέλευθο τρόπο την αξιολόγηση ή τη «δημιουργική» εξεύρεση πόρων. Η «καινοτομία» στα σχολεία είναι επίσης άρρηκτα δεμένη με την επιχειρηματικότητα, όταν, για παράδειγμα, ο σύνδεσμος JA Greece για την επιχειρηματικότητα συνεργάζεται με «κόμβους επιχειρηματικότητας» δήμων ή ανάλογους φορείς και διοργανώνει εκδηλώσεις σε σχολεία.
Ισχυρίζονται ότι η καινοτομία είναι όχημα ανάπτυξης και θα ωφεληθούμε όλοι απ’ αυτήν. Συνδέουν όμως την ανάπτυξη επενδύσεων για την καινοτομία με «φιλικές» μεταρρυθμίσεις για τις επιχειρήσεις και σημαντικά μειωμένη φορολογία. Όλα για το κεφάλαιο!
Η υπερβολική έμφαση στην «καινοτομία» υπονοεί επίσης ότι ο καπιταλισμός ανανεώνεται και, μάλιστα, πιστώνεται την πρόοδο της γνώσης και τις εφευρέσεις. Αποσιωπούν τις θλιβερές συνέπειες της ιδιωτικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής, καθώς η έρευνα κατευθύνεται με τρόπο που ευνοεί τις επιχειρήσεις και όχι την κοινωνία συνολικά, ότι καινοτομία είναι και οι πολεμικές μηχανές, ενώ οι πατέντες βάζουν τεράστιους φραγμούς στη μετάδοση της γνώσης.
Καινοτομία δεν είναι η αποδοχή των δογμάτων των ισχυρών, η τεχνοκρατία και η μιζέρια της έρευνας με σκοπό το κέρδος. Δεν είναι παράδοξο που οι κοινωνικές επαναστάσεις συνοδεύτηκαν πάντα με έξαρση των καινοτομιών. Αυτό έγινε και με τη μεγάλη Γαλλική Επανάσταση του 1789, στην προσπάθεια να υπερασπιστεί τον εαυτό της, αλλά η αστική τάξη δεν έχει κανένα λόγο να το θυμάται.
Σε κάθε επιστημονική ή τεχνολογική πρόοδο παίζουν ρόλο και κάποια φωτισμένα μυαλά. Καμία τους όμως τελικά δεν είναι προϊόν μόνο αυτών των ανθρώπων, αλλά στηρίζεται και αξιοποιεί τη γνώση που έχει συσσωρεύσει ολόκληρη η ανθρωπότητα στο ιστορικό διάβα της. Η καινοτομία δεν κρίνεται λοιπόν από την ανάπτυξη «νεοφυών», «πρωτοπόρων» και (μερικές φορές) ολιγάριθμων επιχειρήσεων, όπως διατείνονται οι διεθνείς οργανισμοί του κεφαλαίου. Θα ακμάσει με ανυπέρβλητους ρυθμούς σε ένα κοινωνικό σύστημα που θα επιτρέπει την ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας των μελών της κοινωνίας, με τις ιδιαίτερες προτιμήσεις ή ικανότητες που ενδέχεται κάποιος να έχει, μαζί με την απρόσκοπτη ανάπτυξη και διάχυση της γνώσης.
