ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
Η «Αξία του ταξιδεύειν» ή η Απαξία του αποπροσανατολισμού της νεολαίας;
Της Αρετής Σπαχή*
Με ένα προκλητικά αποπροσανατολιστικό θέμα στο μάθημα των Νέων Ελληνικών, κάλεσαν οι ιθύνοντες του ΥΠΑΙΘ τους μαθητές μας, που δοκιμάζονται στον στίβο των Πανελλαδικών εξετάσεων, … να δραπετεύσουν από την σύνθετη, σκληρή και την πολλαπλώς άδικη- για τις ανάγκες και τον οραματισμό τους- κοινωνική πραγματικότητα που δομούν οι κυρίαρχοι σε βάρος τους. Την πραγματικότητα αυτή, κατά τη γνώμη των ιθυνόντων, δεν πρέπει οι νέοι μας να κρίνουν, να ερμηνεύσουν και, εν τέλει, με τον συλλογικό τους αγώνα, να την αλλάξουν, αλλά αντιθέτως οφείλουν να την αποδεχτούν(!) και απλώς να αναζητήσουν τη φυγή(!), με την επιλογή των ταξιδιών..
Ειδικότερα, με αφετηρία ένα διασκευασμένο άρθρο από το διαδίκτυο και με τίτλο «Η αξία του ταξιδεύειν»- κείμενο ρηχό νοηματικά και σε αρκετά σημεία εντελώς ασύμβατο και με τη θεωρητική και κοινωνική παιδεία που πασχίζουμε ως εκπαιδευτικοί της έδρας να αποκτήσουν οι μαθητές μας-οι υπεύθυνοι του ΥΠΑΙΘ, αξιοποιώντας την ισχύ και την εξουσία τους, βρήκαν την ..χρυσή ευκαιρία να προβάλουν ως λυτρωτικό και αναζωογονητικό της ψυχής δρόμο και σωστή στάση ζωής της νεολαίας τη δραπέτευσή της από την πολλαπλώς βαλλόμενη, καταπιεστική, άδικη κοινωνική πραγματικότητα που βιώνουν. Έτσι, νομιμοποιώντας, ουσιαστικά, ως νομοτελειακό αυτόν τον «αγχογόνο» κόσμο, με τους «πιεστικούς και απαιτητικούς ρυθμούς ζωής», στον οποίο «καλώς ή κακώς ζούμε» (κείμενο αναφοράς), προτείνουν έμμεσα, αλλά και με απόλυτη συνείδηση της εξουσιαστικής δύναμής τους, στους νέους «τα ταξίδια ως τον πλέον ενδεδειγμένο τρόπο ψυχικής εκτόνωσης και αναζωογόνησης του κάθε ανθρώπου».(!)
Λαμπρά(!) Οι επαΐοντες του ΥΠΑΙΘ μίλησαν, συμβούλευσαν και υπέδειξαν τον… μοναδικό ενδεδειγμένο τρόπο αναζωογόνησης του κάθε ανθρώπου».(!), καλώντας τις μαθήτριες και τους μαθητές όχι μόνο να ξεχάσουν σε ποια χειμαζόμενη, οικονομικά χρεοκοπημένη, δραματικά φτωχοποιημένη κοινωνία ζουν, αλλά και παράλληλα να «κατασκευάσουν’ νοερά έναν άλλο κόσμο οικονομικής άνεσης και ευημερίας, όπου βέβαια το ταξίδι όχι ως μέσο ευτυχίας, όπως εντελώς αντιεπιστημονικά και αντιδιαλεκτικά αναφέρει το κείμενο αναφοράς, αλλά ως μια από τις επιλογές δημιουργικής αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου, θα αποτελούσε μια δυνατότητα για τη νεολαία και τους πολίτες γενικά.
Αλήθεια, αναλογιστήκατε, κύριοι ιθύνοντες, ότι ζούμε σε μια χώρα, η οποία, με βάση τα στοιχεία της Eurostat, είναι η πιο φτωχή της Ευρωζώνης και ότι έχει τη δεύτερη θέση, μετά τη Βουλγαρία, όσον αφορά τη φτώχεια και την εξαθλίωση του λαού;
Αναλογιστήκατε ότι απευθύνεστε σε νέες και νέους που ξέρουν ότι στο πρώτο δεκαήμερο εξανεμίζεται ο μισθός των γονιών τους;
Αναλογιστήκατε ότι απευθύνεστε σε παιδιά της υπαίθρου που βιώνουν το ξεκλήρισμα της φτωχής αγροτιάς από την ΚΑΠ (Κοινή Αγροτική Πολιτική) της Ε.Ε, σε παιδιά που
προβληματίζονται πολύ αν ζητήσουν το κλασικό «χαρτζηλίκι», γιατί ο οικογενειακός κορβανάς δεν επιτρέπει πια αυτήν την πολυτέλεια;
Με αυτά τα δεδομένα, καλείτε τη νεολαία να μην λησμονήσει(!) να προσφέρει στον ευατό της το πιο πολύτιμο δώρο του ταξιδιού; («..λησμονούμε να προσφέρουμε στον ευατό μας ένα πολύτιμο δώρο..»)
Είναι σίγουρο, κύριοι ιθύνοντες, ότι γνωρίζετε πολύ καλά και την ..αξιολόγηση του επιπέδου της φτώχειας που η ίδια η ιμπεριαλιστή Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε) -και υπεύθυνη για αυτήν την εξαθλίωση του λαού μας -έχει κάνει για τη χώρα μας.
Ξέρετε επίσης αρκετά καλά ότι χειμάζεται ο λαός μας, ότι δεινοπαθούν οι λαϊκές οικογένειες, ότι τα παιδιά, οι μαθητές μας, οι νέες και οι νέοι μας ζουν μέσα στην στέρηση που αντιστοιχεί στην πρώτη μεταπολεμική δεκαετία, με αποτέλεσμα να βιώνουν ένα καθημερινό δράμα περικοπών όχι μόνο των ταξιδιών, αλλά και των πιο βασικών αναγκών της ζωής, όπως είναι τα διατροφικά αγαθά, τα αγαθά της μόρφωσης και της υγείας.
Ποιος ήταν λοιπόν ο σκοπός σας, με την επιλογή αυτού του θέματος;
Είναι προφανής: Να παραπλανήσετε, να αποπροσανατολίσετε, να εγκλωβίσετε τη νεολαία σε μυθεύματα υπνωτισμού της συνείδησής τους και να τους οδηγήσετε στον αδιέξοδο δρόμο της παραίτησης, της φυγής, της δραπέτευσης από την άδικη και καταπιεστική κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα που οι κυρίαρχοι της πολιτικής ζωής και εκπρόσωποι της οικονομικής ολιγαρχίας, τα στηρίγματα του ξένου ιμπεριαλισμού επιβάλλουν.
Συνακόλουθα, βεβαίως, δεν ξεχάσατε να θυμίσετε στη νεολαία ότι ζούμε σε μια χώρα «των τουριστικών υπηρεσιών», στη χώρα του διαλυμένου παραγωγικού ιστού, της αποβιομηχάνισης, της ξεκληρισμένης αγροτιάς, της ανεργίας , των απολύσεων, των γενικευμένων ελαστικών μορφών απασχολισιμότητας. Όλα αυτά τα εννοήσατε και τα σκιαγραφήσατε μάλιστα ως … νομοτελειακή κοινωνική εξέλιξη: « η καθημερινότητα απαιτεί από εμάς μεγάλα ποσά ενέργειας και ψυχικών αποθεμάτων, προκειμένου να αντεπεξέλθουμε επιτυχώς στους ταχείς και άκρως απαιτητικούς ρυθμούς ζωής..
Μέσα λοιπόν σε αυτόν τον κυκεώνα των αλλεπάλληλων υποχρεώσεων και δυσκολιών…» (Κείμενο αναφοράς) Σε αυτή τη χώρα που, όπως σοφά τόνισε ο ποιητής, κυριαρχούν «Τουριστικά γραφεία και πρακτορεία μεταναστεύσεως», η νεολαία, κατά τη κρίση και τη βούλησή σας, δεν έχει το δικαίωμα να σκεφτεί, να προβληματιστεί, να συλλογικοποιηθεί και, κυρίως, να Αντισταθεί. Πρέπει, σύμφωνα με τις θέσεις σας, να επιλέξει τη δραπέτευση, μέσω ενός ταξιδιού ( που αντικειμενικά δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να κάνει) και μέσω αυτού να αναζητήσει τον εντελώς «υποκειμενικό» δρόμο της ευτυχίας, όπως, προσβάλλοντας ακόμα και τον Αριστοτέλη- τονίζει το κείμενο αναφοράς που δώσατε για προβληματισμό στους εξεταζόμενους μαθητές μας, εστιάζοντας στον πολλαπλώς προβαλλόμενο από την κυβέρνηση «ατομικό δρόμο»
Και μιας και η αρθρογράφος επικαλείται τον Αριστοτέλη ( «φύσει ορέγεται του ειδέναι»), καλό θα ήταν να μην ακυρώνει τα νοήματα και τις θέσεις του. Η αρθρογράφος αναφέρεται στον «εντελώς υποκειμενικό» χαρακτήρα της ευτυχίας( «Η ευτυχία είναι κάτι το
εντελώς υποκειμενικό για τον κάθε άνθρωπο»), την οποία μπορεί να βιώσει «με την ευρεία συλλογή στιγμών»(!). Ο Αριστοτέλης όμως από χώρο του αντικειμενικού ιδεαλισμού, αυτός ο «Εγκυκλοπαιδιστής της αρχαιότητας, κατά τον Μαρξ, όρισε, με την αξιοθαύμαστη ευκρίνεια της γλώσσας του, την ευδαιμονία ως «το ακρότατον πάντων των πρακτών αγαθών», ως το ανώτατο δηλ αίσθημα ψυχικής πληρότητας που βιώνει ο άνθρωπος μέσω της Πράξης του. Της πράξης που είναι άρρηκτα δεμένη με τον συλλογικό ιστό της πολιτικής κοινωνίας και έχει ως προϋπόθεσή της την αρετή. Η ευδαιμονία λοιπόν δεν είναι στιγμές .Είναι έκφραση, αποτύπωμα, αποτέλεσμα της ενάρετης πράξης που συνδέει τον άνθρωπο ως μονάδα με το συλλογικό σώμα και στοχεύει στο κοινωνικό καλό,
Αυτές τις θεωρητικές βάσεις, κύριοι ιθύνοντες, και το συνακόλουθο οξύ κριτήριο σκέψης και προβληματισμού το διαθέτουν οι νέες και οι νέοι μας. Γιατί –πέρα από τους κλασικούς του φιλοσοφικού στοχασμού-υπάρχουν και οι χιλιάδες φιλόλογοι και γενικά συνειδητοί δάσκαλοι της εκπαιδευτικής πράξης, που και διδάσκουν σωστά τις θεωρητικές παρακαταθήκες των φιλοσόφων και , κυρίως, δείχνουν το συλλογικό δρόμο της ενωτικής πάλης και διεκδίκησης που είναι η μοναδική προϋπόθεση της προσωπικής γαλήνης και ισορροπίας, αλλά και της κοινωνικής ευημερίας. Αυτός ο δρόμος ευτυχίας-που εσείς εννοείτε- σε μια χειμαζόμενη, εξαθλιωμένη, πολλαπλώς απειλούμενη από στερήσεις και πόλεμο κοινωνία δεν υπάρχει. Γιατί, όπως τονίζει και ο έτερος σοφός ποιητής «Η Πόλις θα σε ακολουθεί»
Και μιας και ο λόγος για την ποίηση, τίθεται και εδώ το ερώτημα: Γιατί επιλέξατε αυτό το ποίημα του αδιαμφισβήτητα τιτάνα ποιητή Παλαμά, το οποίο μάλιστα δεν πήρατε από το πρωτότυπο, αλλά από ένα βοηθητικό εγχειρίδιο , ώστε να υπάρχουν και λαθεμένες εκφράσεις σε στίχους; Στο πρωτότυπο η χώρα δεν είναι «άγνωστη», αλλά «αγνώριστη» και η αγάπη γράφεται με κεφαλαίο το Α (Αγάπη).
Αφήνουμε όμως τα ζητήματα της προχειρότητας της αντιγραφής του ποιήματος, για την αρχή της οικονομίας του λόγου και όχι γιατί θεωρούμε το θέμα έλασσον. Εστιάζουμε στη θεματική του ποιήματος, που έχει τίτλο «Το ταξίδι» και αναφέρεται σε ένα νοερό ταξίδι, μέσω του οποίου, το ποιητικό υποκείμενο, δηλώνει, με τη χρήση εξομολογητικού του πρώτου ενικού, πολύ έντονα την επιθυμία του για ένα ταξίδι «χωρίς, μα χωρίς τελειωμό», για ένα ταξίδι που θα του επιτρέψει να μπλέκει «με κόσμο τυφλό και βουβό», να νιώθει τριγύρω «πλατιά ερημιά,/κλεισμένα τα σπίτια, τα τζάκια σβημένα». Είναι προφανές ότι πρόκειται για ένα «ταξίδι» του νου σε περιοχές όπου η συνείδηση επιδιώκει την απόλυτη απομόνωση, το βύθισμα σε μη γνώριμες (αγνώριστες) ζώνες, σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να λυτρωθεί από τον πόνο της απώλειας της Αγάπης, που δεν εννοείται αποκλειστικά ως ερωτική.
Το ερώτημα που τίθεται εδώ δεν αφορά στη διάθεση και τους στόχους του Παλαμά. Ο ποιητής αποτύπωσε, με πολύ δραματικούς τόνους, τη διάθεσή του να λυτρωθεί από την οδύνη της απώλειας του αγαπημένου προσώπου, με ένα ταξίδι ..χωρίς προορισμό (πουθενά και ποτέ να μη στέκω)
Το ερώτημα που τίθεται πολύ έντονα εδώ είναι:
Γιατί έγινε αυτή η επιλογή από το τόσο πολυεπίπεδο έργο του Παλαμά και με ποιο αίσθημα ευθύνης, δίδουν οι αρμόδιοι αυτό το ποίημα για προβληματισμό σε παιδιά δεκαοκτώ χρονών, στην ηλικία που ανοίγουν τα φτερά τους; Στην ηλικία που έχουν ανάγκη να οραματιστούν και να ζήσουν όχι την παραφορά του αισθήματος του πόνου από την απώλεια της αγάπης (με όποια σήμα και αν χρησιμοποιείται στο ποίημα), αλλά την πραγματική αναζωογονητική δύναμη από τη βίωση του έρωτα, της χαράς της συλλογικότητας, που είναι θεμελιώδη αισθήματα ψυχικής ανάτασης και πληρότητας.
Η απάντηση κι εδώ είναι προφανής: Επειδή θέλουν να οδηγήσουν τις νέες και τους νέους στην παραίτηση, τη σκοτεινιά, την ερημιά, την απογοήτευση. Για αυτούς τους υπονομευτικούς της δυναμικής της νεολαίας στόχους όμως δεν ευθύνεται ο Παλαμάς. Αποκλειστικά υπεύθυνοι είναι οι ιθύνοντες του ΥΠΑΙΘ και συνολικά η αντιλαϊκή κυβερνητική πολιτική, την οποία στηρίζουν, με κάθε τρόπο, αξιοποιώντας ακόμη και τη θεματική των εξετάσεων.
Από το χώρο των πολλών, των μαχόμενων, των αισιόδοξων και συνειδητών εκπαιδευτικών, τους απαντάμε με βεβαιότητα ότι οι σκοτεινοί στόχοι τους θα πέσουν στο κενό. Γιατί οι μαθήτριες και οι μαθητές μας ξέρουν να διαλέγουν το δρόμο της συλλογικότητας, της ενωτικής πάλης και της αισιόδοξης προοπτικής και όχι της παραίτησης και της φυγής, αφού είναι «τέκνα της ανάγκης/ώριμα τέκνα της οργής»
*Αρετή Σπαχή, φιλόλογος
Εκπρόσωπος της ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ και μέλος του Δ.Σ της Ε.Λ.Μ.Ε Ηρακλείου
