Ο Σύλλογος αποφοίτων Φιλοσοφικής Σχολής Α.Π.Θ. «ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ» με σχετική του ανακοίνωση θέτουν το θέμα της προβληματική ορολογίας στη Χημεία στα νέα σχολικά βιβλία.

«Ωστόσο, με το παρόν κείμενο προσθέτουμε και τη δική μας φωνή στον σκεπτικισμό που έχει επίσης διατυπωθεί για την προσβολή του γλωσσικού αισθητηρίου από τέτοιες άκριτες μεταγλωττίσεις της επιστημονικής ορολογίας», αναφέρεται χαρακτηριστικά.

Δυσάρεστη έκπληξη μας προκάλεσε η καινοφανής πρόταση −η οποία μάλιστα φαίνεται ότι θα υιοθετηθεί στα νέα διδακτικά βιβλία Χημείας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση− για αλλαγή της καθιερωμένης ορολογίας, λ.χ. αντί του όρου διοξείδιο του άνθρακα προτείνεται ο όρος άνθρακας διοξείδιο (!), προϊόν κατά λέξη μετάφρασης του αγγλικού όρου carbon dioxide. Υπήρξαν ήδη αντιδράσεις φορέων, με πλέον εντυπωσιακή την επιστολή προς το Ι.Ε.Π. των έξι προέδρων των Τμημάτων Χημείας όλων των ΑΕΙ της χώρας, όπου εκφράζεται η ομόφωνη ανησυχία για την απρόσμενη αυτή εξέλιξη.

Ο «ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ» συμμερίζεται απόλυτα τον προβληματισμό των ειδικών για τις επιπτώσεις που θα υπάρξουν στη διδασκαλία του μαθήματος, αλλά μακροπρόθεσμα και πέρα από αυτή, στο επίπεδο της συνεννόησης των επιστημόνων. Ωστόσο, με το παρόν κείμενο προσθέτουμε και τη δική μας φωνή στον σκεπτικισμό που έχει επίσης διατυπωθεί για την προσβολή του γλωσσικού αισθητηρίου από τέτοιες άκριτες μεταγλωττίσεις της επιστημονικής ορολογίας. Πεπεισμένοι ότι η γλωσσική καλλιέργεια στο σχολείο δεν επιτυγχάνεται μόνον από τα γλωσσικά / φιλολογικά μαθήματα, αλλά συμβάλλει σε αυτήν και η διδασκαλία των μαθηματικών και των φυσικών επιστημών, όπως και όλων των μαθημάτων, θεωρούμε ότι έχουμε χρέος να συνεισφέρουμε στη σχετική συζήτηση επισημαίνοντας τεκμηριωμένα το γλωσσικό άτοπο της πρότασης για τους νέους όρους.

Στη νεοελληνική σύνταξη η ακολουθία δύο ουσιαστικών που αποτελούν ένα ονοματικό σύνολο επιβάλλει

1)            είτε τη δομή όπου ο προσδιορισμός είναι σε γενική μετά το προσδιοριζόμενο, π.χ. αστέρας του κινηματογράφου και όχι, όπως δηλώνει ο αστερίσκος, *κινηματογράφος αστέρας (όπως στα αγγλικά movie star)∙ εναλλακτικά ο προσδιορισμός με τη μορφή επιθέτου να προηγείται: κινηματογραφικός αστέρας·

2)            είτε τη δομή όπου προηγείται το προσδιοριζόμενο σε είδος πολυλεκτικών συνθέτων με ομοιόπτωτα ουσιαστικά: άνθρωπος-αράχνη, ταξίδι-αστραπή, παιδί-θαύμα (στα οποία όμως υπόκειται η σημασία «που είναι (σαν)»)

3)            είτε, τέλος, ομοιόπτωτες δομές υποχρεωτικά με οριστικό άρθρο, επειδή το προσδιοριζόμενο  είναι π.χ. κύριο όνομα ή μοναδική οντότητα, όπως ο ποταμός Νείλος, ο αδερφός μου ο γιατρός, ο βουλευτής Παπαδόπουλος.

Οι αμφιλεγόμενοι χημικοί όροι εμπίπτουν ξεκάθαρα στην πρώτη περίπτωση. Συνεπώς διοξείδιο του άνθρακα (καθιερωμένος όρος), όπως αστέρας του κινηματογράφου, και όχι *άνθρακας διοξείδιο, όπως όχι * κινηματογράφος αστέρας.

Οι προτεινόμενοι τύποι (*άνθρακας διοξείδιο) όχι μόνο παραβαίνουν βασικούς συντακτικούς κανόνες της νέας ελληνικής, αλλά παρεκκλίνουν και από μία από τις βασικές αρχές της μεταφρασεολογίας: κατά τη μετάφραση επιδίωξη του μεταφραστή είναι η όσο το δυνατό πιστή μεταφορά του νοήματος και όχι του τύπου, γι' αυτό και δεν μεταφράζουμε κατά λέξη αλλά κατά μεταφραστική μονάδα. Άλλωστε αυτό πράττουν και όλοι οι επιστήμονες σε όλες τις γλώσσες, όπως προκύπτει από το μικρό δείγμα 10 ινδοευρωπαϊκών γλωσσών που παραθέτουμε:

Γαλλικά: dioxyde de carbone                  

Ιταλικά: diossido di carbonio  

Ισπανικά: dióxido de carbono

Πορτογαλικά: dióxido de carbono

Ρουμανικά: dioxid de carbon

Αγγλικά: carbon dioxide

Γερμανικά: Kohlendioxid

Ολλανδικά: kooldioxide

Σουηδικά: koldioxid

Δανέζικα: carbondioxid

Βγαίνει αβίαστα το συμπέρασμα ότι οι γλώσσες εντάσσουν τους όρους στις δικές τους συντακτικές δομές, οι οποίες, ωστόσο, ακολουθούν κοινούς κανόνες ανάλογα με την ομάδα στην οποία ανήκουν: οι ρομανικές γλώσσες (γαλλικά, ιταλικά, ισπανικά, πορτογαλικά, ρουμανικά) ακολουθούν τη δομή «προσδιοριζόμενο ουσιαστικό + πρόθεση + προσδιοριστικό ουσιαστικό» με τη μορφή πολυλεκτικού συνθέτου, ενώ οι αγγλοσαξονικές γλώσσες (αγγλικά, γερμανικά, ολλανδικά, σουηδικά, δανέζικα) ακολουθούν τη δομή «προσδιοριστικό ουσιαστικό + προσδιοριζόμενο ουσιαστικό», συχνότερα με τη μορφή μονολεκτικού συνθέτου.

Η νέα ελληνική έχει επιλέξει εδώ και αιώνες μια δομή που είναι πιο κοντά στη δομή των ρομανικών γλωσσών, χωρίς η ίδια να ανήκει στις ρομανικές γλώσσες: «προσδιοριζόμενο ουσιαστικό + προσδιοριστικό ουσιαστικό σε γενική», γιατί έχει διατηρήσει τη γενική πτώση, σε αντίθεση με τις ρομανικές γλώσσες που την έχουν αποβάλει εδώ και αιώνες και για τον λόγο αυτό την υποκαθιστούν με εμπρόθετο ουσιαστικό.

Αντιβαίνει τους φυσικούς κανόνες εξέλιξης μια ολιγάριθμη ομάδα να επιχειρεί να προσβάλει τον σκληρό πυρήνα μιας γλώσσας όπως είναι η συντακτική δομή της. Προσδοκούμε από το Ι.Ε.Π. να εισακούσει τις απόψεις των ειδικών επί του γνωστικού αντικειμένου αλλά και να μην επιτρέψει να υιοθετηθεί μια γλωσσικά ανελλήνιστη ορολογία.