Βασίλης Λιόσης* 

Στο παρελθόν αρκετές φορές διάφορες αντιεκπαιδευτικές πολιτικές ακυρώθηκαν είτε πριν εφαρμοστούν είτε αφού εφαρμόστηκαν. Επομένως, η ίδια η πράξη μας διδάσκει ότι η επιχειρούμενη ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων μπορεί να μην περάσει.
Πώς άραγε προέκυψε η συζήτηση για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια; Εάν δεν απαντήσουμε σε αυτό το θεμελιώδες ερώτημα τότε θα αδυνατούμε να βλέπουμε το «μεγάλο πλάνο» όπως συνηθίζεται να λέγεται. Επομένως, πριν να πάμε στο επίμαχο ζήτημα είναι απολύτως αναγκαία μια μικρή ιστορική αναδρομή.

Για ποιους λόγους ξεκίνησε μια αλλαγή πολιτικής που επέτασσε την ιδιωτικοποίηση των πάντων;

Το 1929 προέκυψε μια σοβαρότατη οικονομική κρίση που ταρακούνησε τα θεμέλια του τότε καπιταλισμού. Η κρίση αυτή ξεπεράστηκε με τον ίδιο τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο και κατόπιν αυτού υιοθετήθηκε ένα διαφορετικό μοντέλο οικονομικής διαχείρισης σε σχέση με αυτό που υπήρχε πριν τον πόλεμο. Έτσι, ο φιλελευθερισμός αντικαταστάθηκε με το κεϋνσιανό μοντέλο το οποίο απαντούσε επί της ουσίας στα εξής ζητήματα: α) στην ανάγκη μη επανάληψης πρακτικών που οδήγησαν στην κρίση του 1929, β) στο ελκτικό προσωπείο που είχε εκείνη την εποχή η Σοβιετική Ένωση σε ευρύτατα πληθυσμιακά στρώματα, γ) στην πίεση που ασκούσαν τα συνδικάτα και το εργατικό κίνημα, δ) στην ανάγκη συγκέντρωσης κεφαλαίων που εκείνη την εποχή αδυνατούσαν να συγκεντρώσουν οι ιδιώτες και μπορούσε μόνο το κράτος.

Τι ακολούθησε το νέο μοντέλο;

Κατόπιν της υιοθέτησης του νέου μοντέλου διαχείρισης, ακολούθησαν τρεις δεκαετίες ανάπτυξης της οποίας τα χαρακτηριστικά ήταν: η θέσπιση των εργατικών δικαιωμάτων μέσω νομικών κατοχυρώσεων όπως για παράδειγμα οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας, η άνοδος του εισοδήματος των εργαζομένων, η δωρεάν παιδεία και υγεία για όλους, η κρατικοποίηση μεγάλων βιομηχανικών μονάδων, η κατοχύρωση της κοινωνικής ασφάλισης, οι μεγάλοι συντελεστές φορολόγησης για τους πλούσιους κ.λπ.. Τα πρώτα σημάδια αυτού που καθιερώθηκε να λέγεται «κράτος πρόνοιας» υπήρχαν ήδη από τη δεκαετία του 1930 στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής με το New Deal του Ρούζβελτ.

Γιατί και από τι αντικαταστάθηκε το κεϋνσιανό μοντέλο;

Ωστόσο, το 1973 έμελλε να έρθει μια δεύτερη σοβαρή οικονομική κρίση αυτή που ονομάστηκε πετρελαϊκή, μία κρίση που έδειξε τα όρια και του νέου μοντέλου οικονομικής διαχείρισης. Οι εκπρόσωποι του νεοφιλελευθερισμού που όλο το προηγούμενο χρονικό διάστημα ήταν στο περιθώριο αντεπιτέθηκαν με σφοδρότητα. Μίλησαν για την ανάγκη ιδιωτικοποίησης της παιδείας, της υγείας, της κοινωνικής ασφάλισης, της ελαστικοποίησης των εργασιακών σχέσεων, των φοροαπαλλαγών του μεγάλου κεφαλαίου, του χτυπήματος των συνδικάτων.

Η πρώτη εφαρμογή νεοφιλελεύθερης πολιτικής υπήρξε στη Χιλή του δικτάτορα Πινοσέτ και μάλιστα υπό τις οδηγίες του Φρίντμαν, ενός εκ των γκουρού του νεοφιλελευθερισμού. Ακολούθησαν η Θάτσερ και ο Ρέιγκαν και έπειτα το νεοφιλελεύθερο μοντέλο διακτινίστηκε σε όλη την υφήλιο.

Ποιες μέθοδοι ακολουθήθηκαν για να βρει ο νεοφιλελευθερισμός ευήκοα ώτα;

Εν τούτοις, για να εφαρμοστεί ένα νέο μοντέλο οικονομικής διαχείρισης που έχει σοβαρές κοινωνικές επιπτώσεις απαιτείται η κοινωνική συναίνεση και για να εξασφαλιστεί αυτή προηγείται μια ιδεολογική πλύση εγκεφάλου. Μια ανελέητη προπαγάνδα. Έτσι, αποθεώθηκε ο ιδιωτικός τομέας, λοιδορήθηκε ό,τι ήταν κρατικό, ο δημόσιος τομέας απαξιώθηκε μέσω της όλο και μειωμένης χρηματοδότησης της δημόσις υγείας, της δημόσιας παιδείας κ.λπ.. Αυτό ειδικά το τελευταίο είναι και το κλασικό τέχνασμα ώστε ο κόσμος να πειστεί ότι ο κρατικός τομέας δεν μπορεί να λειτουργήσει και άρα χρειάζεται την αντικατάστασή του από τον ιδιωτικό. Για παράδειγμα μεσούσης της πανδημίας μειώθηκαν οι κρατικές δαπάνες για την υγεία, ενώ η ωριαία αντιμισθία για την εφημερία ενός γιατρού είναι μόλις 3,5 ευρώ!

Ειδικά τα πανεπιστήμια παρουσιάστηκαν ως κέντρα ανομίας στα οποία διακινούνται ναρκωτικά, κατασκευάζονται μολότοφ και τελούν υπό την τυραννία των φοιτητικών παρατάξεων. Όλα αυτά συνοδεύονταν και από την υποχρηματοδότησή τους. Χαρακτηριστικά, ενώ το 2009 δόθηκαν 380 εκατομμύρια ευρώ για τα ελληνικά πανεπιστήμια, το 2023 δόθηκαν μόλις 127 εκατομμύρια ευρώ οδηγώντας τα έτσι σε οικονομική ασφυξία. Το αποτέλεσμα είναι το ελληνικό πανεπιστήμιο να έχει μία από τις χειρότερες αναλογίες καθηγητή προς φοιτητή στην Ευρώπη, κάτι που αντικειμενικά ρίχνει την ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης ή ακόμη έχουμε να κάνουμε με τραγελαφικά περιστατικά όπως για παράδειγμα το ΕΚΠΑ να αναπτύσσει επιχειρηματικές δραστηριότητες πουλώντας κρασί, λάδι και διάφορα άλλα προϊόντα, με το λάδι μάλιστα να πωλείται 24 ευρώ το λίτρο!

Μήπως η ιδιωτικοποίηση καλυτέρευσε τις ζωές των ανθρώπων;

Αξίζει, όμως, να αναφερθούμε και στη δύναμη του παραδείγματος όσον αφορά εν γένει τη δήθεν αποτελεσματικότητα των ιδιωτικοποιήσεων.

 Στη Μεγάλη Βρετανία η ιδιωτικοποίηση των σιδηροδρόμων ξεκίνησε από τη δεκαετία του ’80 επί Θάτσερ και ολοκληρώθηκε επί Μέιτζορ. Από το 1997 ως το 2014 σημειώθηκαν εννέα δυστυχήματα στις γραμμές των βρετανικών σιδηροδρόμων, τα περισσότερα εκ των οποίων θανατηφόρα.

 Στη Γαλλία το 1985 το νερό περνάει από το δημόσιο σε ιδιωτικές εταιρείες με αποτέλεσμα την αύξησης της τιμής του κατά 260% (!) και την ποιοτική του υποβάθμιση. Το αποτέλεσμα ήταν το 2011 να ξαναπεράσει στο δημόσιο.

 Ρίχνοντας μια ματιά, όσον αφορά τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, βλέπει κανείς ότι τα δίδακτρα που υπάρχουν στην Κύπρο ετησίως είναι από 8.500 έως και 30.000 €, εκτός βεβαίως των εξόδων που χρειάζεται κάποιος για διαμονή, τροφή, μετακινήσεις κ.λπ..

 Στις ΗΠΑ 45 εκατομμύρια Αμερικανοί είναι πνιγμένοι στα χρέη λόγω των φοιτητικών δανείων εκ των οποίων υπολογίζεται ότι το 52% θα πληρώνει μέχρι το τέλος της ζωής του, ενώ στην ίδια χώρα τα ιδιωτικά πανεπιστήμια πορεύονται μέσω της χρηματοδότησης από το κράτος για την έρευνα, δηλαδή αν και ιδιωτικά είναι κρατικοδίαιτα.

 Και ας δούμε την ελληνική εμπειρία με την ιδιωτικοποίηση του ρεύματος με τα υπέρογκα τιμολόγια και τη διακοπή ρεύματος σε ανήμπορους ανθρώπους. Ας θυμηθούμε, επίσης, τη μη καταβολή του ειδικού φόρου ειδικής κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας στο δημόσιο στο πρόσφατο παρελθόν και την εξαγωγή αυτών των επίμαχων ποσών στο εξωτερικό από ιδιωτική εταιρία.

Για ορισμένα επιχειρήματα που ακούγονται υπέρ των ιδιωτικών πανεπιστημίων

Επιχείρημα 1ο: «Ο κόσμος θέλει τα ιδιωτικά πανεπιστήμια»

Αναφέρεται συχνά πως υπάρχει η αποδοχή της κοινωνίας όσον αφορά την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων που αποτυπώνεται μέσω δημοσκοπήσεων. Σε μια από τις πρόσφατες δημοσκοπήσεις υπέρ της ίδρυσης τους τάσσεται το 59% και κατά το 37%. Έχουμε λοιπόν να σημειώσουμε τα εξής:

Πρώτον, αν τα στοιχεία δεν είναι πειραγμένα, το 37% δεν είναι μικρό ποσοστό παρά τη λυσσώδη πλύση εγκεφάλου για την αναγκαιότητα των ιδιωτικών πανεπιστημίων.

Δεύτερον, εάν η ερώτηση είχε τεθεί με ένα διαφορετικό τρόπο π.χ. «Είστε υπέρ των ιδιωτικών πανεπιστημίων με την προϋπόθεση ότι τα δίδακτρα θα είναι υψηλά και ότι τα ιδιωτικά πανεπιστήμια θα χρηματοδοτούνται από το κράτος:», δηλώνουμε με βεβαιότητα ότι τα αποτελέσματα δεν θα ήταν ίδια.

Τρίτον, σε αντίστοιχη δημοσκόπηση που έγινε στο φοιτητικό χώρο το 70% των φοιτητών δήλωνε κατά των ιδιωτικών πανεπιστημίων, δημοσκόπηση που δεν προβλήθηκε ιδιαίτερα.

Τέταρτον, τι ακριβώς σημαίνει ότι σε μια δημοσκόπηση υπερτερεί το υπέρ; Οι δημοσκοπήσεις είναι στοιχείο της δημοκρατίας με βάση το οποίο λαμβάνονται πολιτικές αποφάσεις;

Επιχείρημα 2ο: «Το άρθρο 16 του Συντάγματος δεν απαγορεύει την ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων»

Υποστηρικτές της δημιουργίας των ιδιωτικών πανεπιστημίων μας λένε συχνά ότι το άρθρο 16 δεν απαγορεύει την ίδρυση μη κρατικών πανεπιστήμιο. Καταρχάς πρέπει να πούμε ότι εδώ υπάρχει ένα λεκτικό τρικ. Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια είτε βαφτίζονται μη κρατικά είτε μη κερδοσκοπικά για να αποκρυφτεί ο πραγματικός τους χαρακτήρας. Αν, επιπλέον, το άρθρο 16 δεν απαγορεύει την ίδρυση τέτοιων πανεπιστημίων γιατί κάποιοι κόπτονται για την αναθεώρησή του; Το άρθρο 16 είναι απολύτως σαφές και γράφει: «Η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση». Τελεία και παύλα.

Επιχείρημα 3ο: «Οι Έλληνες φοιτητές δεν θα φεύγουν στο εξωτερικό»

Ένα άλλο επιχείρημα έχει να κάνει με το ότι οι Έλληνες φοιτητές δεν θα φεύγουν στο εξωτερικό. Η απάντηση είναι εξαιρετικά απλή. Υπάρχουν δύο τρόποι για να μην φεύγουν στο εξωτερικό. Ο ένας είναι η κατάργηση της ελάχιστης βάσης εισαγωγής στις πανελλήνιες η οποία άφησε έξω από την τριτοβάθμια εκπαίδευση πάνω από 35.000 μαθητές. Ο άλλος τρόπος είναι η δημιουργία νέων κρατικών τμημάτων, τα οποία μάλιστα κατά καιρούς έχει προτείνει η πανεπιστημιακή κοινότητα αλλά η κυβέρνηση απορρίπτει τις σχετικές προτάσεις π.χ. στην Πάτρα έχει προταθεί η δημιουργία νομικής σχολής η οποία ως πρόταση δεν έχει γίνει αποδεκτή.

Επιχείρημα 4ο: «Θα υπάρξουν έσοδα»

Ένα επίσης επιχείρημα αφορά τα κέρδη από τα δίδακτρα. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι δεν θα είναι κέρδη που θα μένουν στο κράτος αλλά στον εκάστοτε ιδιώτη και το πιθανότερο είναι να ακολουθήσουνε το παράδειγμα του τουρισμού με τις only inclusive ξενοδοχειακές επιχειρήσεις των οποίων τα κέρδη συσσωρεύονται εδώ αλλά στη συνέχεια μεταφέρονται στο εξωτερικό. Και εν πάση περιπτώσει αυτό είναι το όραμα του κυρίαρχου πολιτικού κόσμου; Μια Ελλάδα των υπηρεσιών; Με απισχνασμένη βιομηχανία και χωρίς γερά οικονομικά θεμέλια; Παρενθετικά να διευκρινίσουμε πως το 1974 ο τριτογενής τομέας στην ελληνική οικονομία καταλάμβανε το 36%, ενώ το 2020 το 74%!

Μπορεί να ακυρωθεί η ίδρυσή τους;

Στο παρελθόν αρκετές φορές διάφορες αντιεκπαιδευτικές πολιτικές ακυρώθηκαν είτε πριν εφαρμοστούν είτε αφού εφαρμόστηκαν. Επομένως, η ίδια η πράξη μας διδάσκει ότι η επιχειρούμενη ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων μπορεί να μην περάσει. Για τούτο απαιτείται η συγκρότηση ενός πανεκπαιδευτικού κινήματος που θα συνενώνει μαθητές, φοιτητές, εκπαιδευτικούς και γονείς. Οι συνελεύσεις στους φοιτητικούς συλλόγους είναι πρωτόγνωρα μαζικές και κατά συντριπτική πλειοψηφία αποφασίζουν την αντίσταση στην ίδρυση των ιδιωτικών πανεπιστημίων. Παρόμοιο κλίμα υπάρχει στους μαθητές και στον εκπαιδευτικό κόσμο. Μπορεί οι καιροί να είναι δύσκολοι αλλά τίποτα δεν είναι αδύνατο!

Ο Βασίλης Λιόσης είναι εκπαιδευτικός—συγγραφέας