Του Γιώργου Κ. Καββαδία*
Με μια «Έκθεση Ιδεών» - ακόμα και νέας κοπής – ξεχνιέσαι!
Οι παλαιότεροι θυμούνται το γνωστό διαφημιστικό σλόγκαν: «Με ένα Άρλεκιν ξεχνιέσαι». Ένα σλόγκαν που από το 1979 υπόσχεται ρομάντσο, πάθος και παροιμιώδεις έρωτες …Ούτως ή άλλως η παρα- (ή και η σκέτη πολλές φορές) Λογοτεχνία είναι ένας τρόπος φυγής από την πραγματικότητα. Τρόπος φυγής από την πραγματικότητα, πιο επικίνδυνος και αλλοτριωτικός είναι και η «Έκθεση Ιδεών» - ακόμα και νέας κοπής!
Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα φετινά θέματα των πανελλαδικών στη Ν. Γλώσσα με ολίγη Λογοτεχνία. Εύκολα μπορούμε να διαπιστώσουμε πόσο χαμήλωσε ο βαθμός ευκολίας/ δυσκολίας των θεμάτων. Θέματα προεκλογικά, σχετικά εύκολα, δείγμα ενός ιδιόμορφου εκπαιδευτικού λαϊκισμού. Το κείμενο 1 αναφέρεται γενικώς στα οφέλη των ταξιδιών παραγνωρίζοντας την κοινωνική πραγματικότητα και χωρίς να προσφέρεται για ουσιαστικό προβληματισμό. Αντίθετα αποπροσανατολίζει, αφού δεν αναφέρεται στις κοινωνικές συνθήκες και τις αιτίες που εμποδίζουν ένα μεγάλο τμήμα της κοινωνίας από την πραγματοποίηση ταξιδιών αναψυχής.
Αόρατοι και εκτός κειμένου οι άνεργοι, οι φτωχοί, οι απόκληροι, οι σκληρά εργαζόμενοι, ένα μεγάλο τμήμα της κοινωνίας που δεν έχει τη δυνατότητα για ταξίδια και διακοπές. Άλλωστε στα κείμενα της Ν. Γλώσσας και της Τράπεζας Θεμάτων και στην «Έκθεση Ιδεών» οι κοινωνικές τάξεις, οι κοινωνικές θέσεις και συγκρούσεις έχουν εξαφανιστεί. Όλοι το ίδιο είμαστε λαός και Κολωνάκι. Εξάλλου η πολιτική εξουσία πολιτεύεται με το δόγμα «Όσο αντέχουμε...», όπως αποκρίθηκε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης σε συνταταξιούχο στην Κέρκυρα που διαμαρτυρήθηκε λέγοντας «αυτή τη στιγμή πεινάω». Ούτως ή άλλως «όποιος δεν προσαρμόζεται πεθαίνει», όπως είχε δηλώσει με περίσσιο κυνισμό ο πρώην υπουργός Εσωτερικών Στέλιος Πέτσας. Οι πλούσιοι πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι που θα τη βγάζουν με ψίχουλα επιδομάτων! Ίσως η κυβέρνηση, λίγες μέρες πριν από τις ευρωεκλογές καθιερώσει τα youth pass!
Ως προς το θέμα βρίσκω εύστοχη και με χιούμορ την ειρωνική απάντηση μαθητή: «Συμφωνώ απόλυτα με τη συντάκτρια του κειμένου. Τα ταξίδια είναι το σημαντικότερο πράγμα στη ζωή του ΚΑΘΕ ανθρώπου. Για να βρει ο καθένας την ψυχική του ηρεμία και να εκτονωθεί θα πρέπει να πάει ένα ταξιδάκι. Ακόμα και αν δεν έχει μαντήλι να κλάψει ή αν έχει καεί το σπίτι του και πέφτουν σοβάδες από το ταβάνι και στάχτες, η προτεραιότητα είναι ΠΑΝΤΑ να πάει ένα ταξιδάκι»! Η αλήθεια είναι ότι πέρασαν και οι εποχές με τα περιβόητα «διακοποδάνεια», τα καταναλωτικά δάνεια που προωθούνται τους καλοκαιρινούς μήνες. «Αγνοούν» οι θεματοθέτες του υπουργείου ότι πολλοί από τους υποψηφίους θα ταξιδέψουν μετά τις πανελλαδικές. Μόνο που το ταξίδι θα έχει σκοπό να εργαστούν για την τουριστική σεζόν.
Ως προς το κείμενο 1 εκτός από την ιδεολογική μονομέρεια και στερεότυπα, όπως «ευτυχία είναι κάτι εντελώς υποκειμενικό» - οι κοινωνικές συνθήκες δεν καθορίζουν την ευτυχία, όλα είναι θέμα ατομικής ευθύνης και επιλογής, έχει σοβαρές εκφραστικές αδυναμίες, όπως π.χ. «τα ταξίδια αμβλύνουν τους πνευματικούς ορίζοντες», «να μας χαρίσουν πολλά και διαφορετικά πράγματα στη ζωή». Εμπορευματοποίηση, εμπραγμάτωση πάντων! Όλα στη ζωή είναι πράγματα; Αν εκφραζόταν με αυτό τον τρόπο μαθητής, θα υπογραμμίζαμε ότι είναι λάθος; Ή το έργο των φιλολόγων είναι να διορθώσουν τους μαθητές και να μην ασκούν κριτική σε κείμενα και θέματα των … σοφών της Κεντρικής Επιτροπής Εξετάσεων (ΚΕΕ) και του υπουργείου Παιδείας;
Οι ερωτήσεις προσαρμοσμένες στις ανάγκες της … προεκλογικής περιόδου, χωρίς να παρουσιάζουν ιδιαίτερη πρωτοτυπία και δυσκολία. Στις περισσότερες από τις οποίες εύκολα ή δύσκολα θα απαντούσαν ακόμα και μαθητές Γυμνασίου. Επιστροφή σε παλιές δοκιμασμένες συνταγές. Ζητείται η σημασία των διαρθρωτικών λέξεων, χωρίς να συνδέονται με την ουσιαστική κατανόηση του νοήματος του κειμένου. Ο εντοπισμός των κειμενικών δεικτών για την υπεράσπιση της ερμηνευτικής προσέγγισης δεν παρουσιάζει ιδιαίτερη δυσκολία» στο 3ο θέμα, στο ποίημα του Κ. Παλαμά που καμιά σχέση δεν έχει με τα άλλα δυο κείμενα. Η ανάγκη για «το ταξίδι» απορρέει από την ερωτική απογοήτευση του ποιητικού υποκειμένου και ας ισχυρίζονται οι σοφοί της ΚΕΕ στις οδηγίες με τις ενδεικτικές απαντήσεις ότι η οδυνηρή και δυσβάστακτη συναισθηματική κατάσταση του ποιητικού υποκειμένου δεν συνδέεται απαραίτητα με ερωτική απογοήτευση. Ούτως ή άλλως η προσέγγιση των κειμένων συνολικά μέσα από τις ερωτήσεις στοχεύει στα τεχνικά χαρακτηριστικά ακυρώνοντας τον – θεωρητικά - διδακτικό και παιδαγωγικό στόχο για τη συνολική διαμόρφωση της προσωπικότητας των νέων.
Το θέμα έκθεσης έχει δύο ζητούμενα και ζητά από τους υποψηφίους να εκφράσουν την άποψή τους αναμασώντας τις απόψεις του κειμένου. Άλλωστε η παραγωγή λόγου συρρικνώνεται παντοιοτρόπως τα τελευταία χρόνια. Από τις 500 – 600 λέξεις φτάσαμε στις 350 – 400. Με στόχο να μην εκφράζουν οι υποψήφιοι ελεύθερα τις προσωπικές τους απόψεις, αλλά να αναπαράγουν αυτές του κειμένου. Ας μην παραλείψουμε ότι σύμφωνα με τις οδηγίες διόρθωσης της ΚΕΕ ο υποψήφιος δεν μπορεί να αναπτύξει έναν προσωπικό τρόπο προσωπικής ηρεμίας/ισορροπίας. Επιβάλλει η ΚΕΕ 2 με 3 τρόπους! Αυτή είναι η … συνταγή βαθμολόγησης των υποψηφίων! Είναι χαρακτηριστική η διατύπωση του ζητουμένου: «Αξιοποιώντας δημιουργικά τα Κείμενα 1 και 2 να παρουσιάσετε τις απόψεις σας …». Δείχνει ότι στόχος είναι η χειραγώγηση των υποψηφίων με την αναπαραγωγή και εμπέδωση της κυρίαρχης ιδεολογίας. Με αποτέλεσμα να καταπνίγεται ο αυθορμητισμός και να εθίζονται οι μαθητές στην ανειλικρίνεια και την υποκρισία. Ακόμα περισσότερο ναρκώνεται η κριτική σκέψη και παθητικά γίνονται αποδεκτές οι υποτιθέμενες «αιώνιες και γενικού κύρους αλήθειες», ενώ παράλληλα διαμορφώνονται ανελεύθερες προσωπικότητες.
Ούτως ή άλλως συνολικά η αντιεκπαιδευτική πολιτική στοχεύει στο σχολείο των δεξιοτήτων και όχι της ουσιαστικής γνώσης και γενικής παιδείας. Σε αυτό το πλαίσιο στόχος του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας – Λογοτεχνίας δεν είναι η σε βάθος κατανόηση και κριτική προσέγγιση των κειμένων, η γλωσσική καλλιέργεια των μαθητών παρά η ανάπτυξη κάποιων δεξιοτήτων και απόκτηση ασύνδετων αποσπασματικών γνώσεων. Η εφαρμογή της Τράπεζας Θεμάτων που προβάλλεται με φωτοστέφανο αθωότητας από την ηγεσία του υπουργείου Παιδείας, αποτελεί το πιο δηλητηριώδες τμήμα της οικοδόμησης του λεγόμενου «νέου σχολείου».
Τέτοιες επιλογές θεμάτων καταδυναστεύουν τις εξετάσεις και τη διδασκαλία του μαθήματος με αναχρονιστικές και συντηρητικές απόψεις αποστεώνοντας ακόμα περισσότερο το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας που υποφέρει στην προκρούστεια κλίνη της κυρίαρχης ιδεολογίας με επικίνδυνες περιπλοκές για την πνευματική συγκρότηση και την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης των μαθητών που υποτίθεται ότι είναι ο στόχος του.
Σήμερα περισσότερο από ποτέ άλλοτε έχουμε ανάγκη από ένα σχολείο που να αγκαλιάζει όλα τα παιδιά χωρίς αποκλεισμούς και διακρίσεις, όπου πρωταρχική σημασία έχει ο πνευματικός εξοπλισμός των μαθητών, η καλλιέργεια «ελεύθερων και δημοκρατικών πολιτών», έτσι ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν κριτικά την κοινωνία με την ενεργή συμμετοχή τους και παρέμβαση σ ΄ όλα τα επίπεδα της κοινωνικής δραστηριότητας.
* Ο Γιώργος Κ. Καββαδίας είναι φιλόλογος, μέλος της ΣΕ του περιοδικού «Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης» του Εκπαιδευτικού Ομίλου.
